PVV-leider Geert Wilders kreeg van de Amerikaanse miljardair Robert Shillman 213.686 dollar voor de advocaatkosten in zijn ‘minder Marokkanen’-zaak. Shillman, rijk geworden met een fabriek in optische apparatuur, is een ideologische scherpslijper die geld geeft aan extreemrechtse organisaties als Project Veritas, dat op zijn beurt ten minste één lid van de Proud Boys in dienst heeft. Die laatsten speelden als de stormtroepen van Donald Trump een belangrijke rol bij de bestorming van het Capitool. Sindsdien overweegt de Canadese overheid de Proud Boys aan te merken als een terroristische organisatie.

Wilders gaf Shillmans royale gift niet op in het geschenkenregister van de Tweede Kamer, wat in strijd is met de integriteitsregels. Follow the Money bracht dit nieuws afgelopen vrijdag naar buiten, waarop Wilders via Twitter geprikkeld reageerde: ‘ga wat nuttigs doen FTM’. Vragen wilde hij niet beantwoorden.

Voorgedrukte aangiftebiljetten

Wilders’ optreden staat op gespannen voet met zijn uitlatingen over andere politici die giften in ontvangst namen. Precies in het jaar dat Shillman zijn donatie aan hem overmaakte, nam hij D66-leider Alexander Pechtold in harde bewoordingen de maat. Aanleiding was een appartement dat Pechtold had gekregen van de Canadese diplomaat Serge Marcoux, een vriend uit zijn studentenjaren, toen Pechtold af en toe werkte als diens chauffeur. Na zijn vertrek uit Nederland hield Marcoux het appartement aan, Pechtold haalde er af en toe de post op. Pechtold zegt erover in Vrij Nederland: ‘Hij had het al vijftien jaar eerder in zijn testament laten zetten, maar hij werd ernstig ziek en wilde het al eerder aan mij schenken omdat hij zijn bejaarde broer, die executeur-testamentair zou worden, niet met het ingewikkelde papierwerk in Nederland wilde opzadelen.’ De toenmalige D66-voorman vond het zelf een gift in de privésfeer, die niets met zijn Kamerwerk van doen had en die hij dus ook niet bekend hoefde te maken.

In de Tweede Kamer vertolkte Wilders dat Kamerleden zich tot op de cent moeten verantwoorden voor ontvangen giften

De website Seven bracht de kwestie in de openbaarheid, waarna Geert Wilders er bovenop sprong. Ook GeenStijl liet zich niet onbetuigd en maakte voorgedrukte aangiftebiljetten om het vuurtje aan te wakkeren. Het resulteerde in tweehonderd aangiften.

In de Tweede Kamer vertolkte Wilders het standpunt dat Kamerleden zich tot op de cent moeten verantwoorden voor ontvangen giften. Zijn partij stelde Kamervragen over het appartement en Wilders riep het Presidium op de kwestie ‘met spoed’ te onderzoeken ‘in het kader van het voorkomen van eventuele belangenverstrengeling en corruptie’. Hij vroeg zich zelfs af of ‘een parlementair onderzoek nodig en noodzakelijk’ is.

#Pechtoldgate

Zijn oproep kreeg geen vervolg, Kamervoorzitter Khadija Arib zag geen aanleiding tot een onderzoek. Wilders woedend via Twitter: ‘DOOFPOT DOOFPOT DOOFPOT Presidium Kamer weigert #Pechtoldgate te onderzoeken.’

Ook de aangiftes liepen op niets uit, het Openbaar Ministerie zag onvoldoende aanleiding voor een verdenking van een strafbaar feit.

Maar de Groep van Staten tegen Corruptie (GRECO), dat namens de Raad van Europa toeziet op naleving van anticorruptienormen, plaatste in juni 2018 kritische noten bij het geschenkenregister van de Tweede Kamer. GRECO beschreef de kwestie van Pechtolds appartement in haar rapportage: ‘Deze zaak laat zien dat de Kamer integriteitsregels moet invoeren en handhaven.’ De auteurs vonden het ‘spijtig’ dat dit nog niet was gebeurd.

Op de specifieke zaak van Shillman en Wilders wil Sophie Meudal-Leenders, juridisch adviseur bij GRECO, niet ingaan. ‘We reageren nooit op individuele zaken.’ Dat GRECO eerder wel Pechtold bij naam opvoerde, was om ‘specifieke bevindingen’ te illustreren, stelt ze. ‘Los daarvan verwacht GRECO dat donaties publiek worden gemaakt, gegeven het feit dat de interne regels van de Tweede Kamer duidelijk zijn.’ 

Meudal-Leenders: ‘GRECO heeft herhaaldelijk benadrukt dat er supervisie nodig is op de integriteit van de Tweede Kamer en verwacht dat dit wordt opgepakt zodra een commissie is aangetreden die toeziet op de regels. GRECO zal de implementatie van haar eerdere aanbevelingen onderzoeken in september van dit jaar.’

Naar aanleiding van het kritische GRECO-rapport kreeg de Tweede Kamer in januari 2020 een onafhankelijke integriteitsadviseur en in september een eigen gedragscode. Vanaf april 2021 komt er een commissie die actief toezicht gaat houden op naleving van de integriteitsregels. 

De grote vraag is nu of Shillmans giften aan Wilders – die rechtstreeks verband houden met zijn activiteiten als politicus – nu wel of niet toelaatbaar zijn. De betaling van meer dan 200.000 dollar stamt uit 2017 en het is onduidelijk of de commissie daar nog naar zal kijken. 

De Amerikaanse belastingdienst moet de giften van goededoelenorganisaties in 2018, 2019 en 2020 nog openbaar maken. Het is afwachten of die nog meer verrassingen bevatten.