Partners van de Rotterdamse vestiging van advocatenkantoor Houthoff hoeven slechts 270 meter te lopen om hun bureau te verruilen voor een tafeltje in Joelia, het favoriete restaurant van de Rotterdamse top van Houthoff. Joelia, in 2016 bekroond met een Michelinster en gevestigd in het Hilton Hotel, vormt het goudkleurige decor waar partners de agendapunten voor de algemene ledenvergadering opstellen en proosten zodra de jaarcijfers positief blijken. De wijnkaart daarbij is hoogstaand: het Amerikaanse wijnmagazine Wine Spectator geeft het restaurant jaar na jaar de een na hoogste onderscheiding. 

De wijnkelder van Joelia biedt met twaalfduizend wijnen ook voldoende mogelijkheden om hoofdpijndossiers – en daar heeft Houthoff er wel een paar van – weg te drinken. Over de gevolgen van een dergelijk drankgelag hoeven de partners zich niet druk te maken: Joelia heeft een thuisbrengservice waar ‘een getrainde chauffeur u graag in uw eigen auto weer naar huis rijdt’.

Grote ambities

Houthoff is een van de grootste advocaten-en notarissenkantoren van Nederland. In 2019 en 2020 bedroeg de omzet ruim 120 miljoen euro en in 2019 werkten er 515 voltijd medewerkers verdeeld over kantoren in Amsterdam, Rotterdam, Brussel, Londen, Singapore en New York. De buitenlandse vestigingen in de belangrijkste financiële centra ter wereld passen bij de toenemende internationale focus van Houthoff. 

Een paar jaar geleden was dit nog wel anders. In Strategische Opties Houthoff Buruma, een intern rapport uit 2014, constateert Houthoff dat het slechts behoort tot ‘de (onderkant) van een ‘Silver Circle’, weinig ‘corporates’ bedient als dominante partij en ‘onvoldoende internationale capability heeft c.q. als zodanig wordt gepercipieerd’. Houthoff wil opklimmen in de wereld van de elite-klanten, de zogeheten silver circle. 

In een strategisch rapport uit 2016 herhaalt het advocatenkantoor deze ambitie. ‘Houthoff is ambitieus: Houthoff streeft onverminderd naar een duurzame positie in de top-3 in Nederland. Houthoff wil het mooiste werk, voor de beste mensen en met de beste sfeer.’ Een goede sfeer is overigens niet allesbepalend, zo blijkt uit het ondernemingsplan uit 2019. ‘Het betekent niet dat wij ons elke dag hoeven te vermaken. Ons werk is vanzelfsprekend van gewicht en voor onze cliënten van groot belang en bovendien, het kan niet altijd kaviaar zijn.’

Meedoen met de grote jongens

Inmiddels heeft Houthoff zijn ambities grotendeels verwezenlijkt. Samen met Loyens & Loeff, NautaDutilh en De Brauw Blackstone Westbroek behoort Houthoff qua omzet tot de topkantoren van Nederland. In 2020 belandt Houthoff zelfs op de prestigieuze GAR100, de Global Arbitration Review. 

Een vermelding op deze lijst fungeert als een soort kwaliteitsstempel op het gebied van internationale arbitragezaken. Houthoff maakt vlieguren in onder meer de arbitragezaak waarin het sinds 2009 de Russische overheid bijstaat. Deze wil onder een schadevergoeding van 50 miljard euro uitkomen in de Yukos-affaire.

Russische klanten weten sowieso het kantoor goed te vinden: in de cliëntenlijst staan o.a. Gazprom en LetterOne. Dat laatste concern is in handen van de Russische oligarch Mikhail Fridman. Houfhoff werkt bovendien regelmatig samen met het Russische advocatenkantoor Ivanyan & Partners.

De ruime vertegenwoordiging van Oost-Europese clientèle komt ook ter sprake op de vrijdagmiddagborrels, waar volgens een oud-medewerker Houthoff weleens gekscherend ‘Kremlin aan de Zuidas’ werd genoemd. 

Russische tarieven

De grotere focus op internationale klanten brengt ook grotere risico’s met zich mee. Petrobras is zo’n risico-klant. Dit Braziliaanse staatsoliebedrijf kwam de afgelopen jaren in opspraak vanwege een internationaal corruptieschandaal, waarbij ook SBM Offshore was betrokken. De Nederlandse bouwer van olieplatforms betaalde tussen 2007 en 2011 ongeveer 200 miljoen dollar aan smeergeld. Het wist uiteindelijk in 2014 voor voor 240 miljoen dollar te schikken met justitie.

Petrobras maakte in 2019 gebruik van Houthoff-adviseurs bij de totstandkoming van een kredietfaciliteit van ruim 3 miljard dollar. Ze schoven aan tafel met grootbanken als JPMorgan Chase en Citibank. In 2017 schakelde Petrobas Houthoff-advocaten in vanwege een miljardenclaim van gedupeerde beleggers. De reden: aandeelhouders zagen een groot deel van de waarde van hun aandelen verdampen door het corruptieschandaal.

‘Zulke grote Russische klanten komen bij andere kantoren niet snel door de screening. Houthoff ontving ze met open armen’

De upgrade van de internationale reputatie, het ‘elite’-klantenbestand en de grote Russische partijen betekenen bijna automatisch dat Houthoff ook toptarieven in rekening kan brengen. Een tarievenlijst uit 2020 laat zien dat de uurtarieven van partners tussen de 515 en 795 euro per uur liggen. Dit hoogste tarief wordt intern aangeduid als P95. 

‘Dat is het Russische tarief, want de rest van de Zuidas wil liever geen zaken met Poetin doen. Het reguliere partnertarief voor Amerikaanse multinationals ligt rond de 600 en 650 euro per uur. 795 is extreem,’ zegt een voormalig medewerker. ‘Met die grote Russische klanten en Poetin ga je alleen maar voor het grote geld. Zulke klanten komen bij andere kantoren niet snel door de kantoorscreening. Bij Houthoff werden ze met open armen ontvangen.’ 

Het ‘verneukstapje’

Houthoff hanteert voor de 46 partner-beloningen een zogeheten ‘lockstep’-systeem: junior partners beginnen bij Houthoff op veertig punten en krijgen er ieder jaar tien punten bij, oplopend naar maximaal honderd punten. Met uitzondering van het eerste en tweede jaar: dan is de trede slechts vijf punten. 

Het tussenstapje van veertig naar 45 naar vijftig wordt binnen Houthoff ‘het verneukstapje’ genoemd. Het halve stapje scheelt de nieuwe partner ruim 55.000 euro. Dat zit als volgt: Houthoff verdeelt de winst onder alle partners. Hoe meer winstpunten, des te hoger de winstuitkering. 

In 2019 lag het gemiddelde aantal winstpunten op 84, zo blijkt uit een intern ondernemingsplan waar Follow the Money de hand op wist te leggen. Zo bedroeg de winst in 2018 11.310 euro per winstpunt. Oftewel, de gemiddelde partner kreeg 950.000 euro bijgeschreven op de rekening. Partners met het maximale aantal punten (100) kregen 1,1 miljoen. 

Dat is echter niet het plafond: Houthoff-bestuurslid Edward de Bock stelde tijdens de vergadering van 8 oktober 2019 dat ‘om de top te bereiken, groei in alle opzichten nodig is’. Daarmee doelt hij onder meer op het voornemen uit het interne ondernemingsplan om de winst per punt op te schroeven naar 14.072 euro in 2023. Partners met het maximale aantal punten komen dan op een jaarsalaris van ruim 1,4 miljoen euro. 

Hoofdpijndossier TeliaSonera

De focus op winstmaximalisatie vertroebelde het zicht op de integriteit van goedbetalende cliënten. Houthoff liet de afgelopen jaren steken vallen op het gebied van compliance. Advocaten en notarissen vallen onder de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en hebben een onderzoeksplicht om vast te stellen wie hun cliënt is – het zogeheten ubo-onderzoek. Ongebruikelijke transacties moeten bovendien gemeld worden bij de Financial Intelligence Unit (FIU Nederland). 

In 2010 leidt dat tot een hoofdpijndossier voor Houthoff. Het notariaat van Houthoff adviseerde al geruime tijd het Fins-Zweedse telecombedrijf TeliaSonera, terwijl het uitbreidde in Oezbekistan. In 2010 kocht TeliaSonera aandelen terug van Takilant ltd, een offshore-vennootschap gevestigd op Gibraltar. Onder auspiciën van een Houthoff-notaris vindt er een overboeking plaats van in totaal 220 miljoen dollar. Deze verloopt via een derdenrekening, een zogeheten escrow-rekening van Houthoff bij de Standard Chartered Bank in Hongkong.

De Houthoff-notaris plaatste geen rode vlag bij deze transactie. Dat had hij beter wel kunnen doen, aangezien de begunstigde van deze miljoenentransactie Gulnara Karimova was, de oudste dochter van de Oezbeekse president Islam Karimov. 

De transactie via de Houthoff-rekening leidde tot waardeverhogingen die Justitie beschouwt als ‘indirecte betalingen aan Karimova’

Deze presidentsdochter heeft tussen 2006 en 2012 voor honderden miljoenen aan steekpenningen aangenomen. Quid pro quo zorgde zij dat twee telecombedrijven – Vimpelcom en TeliaSonera – telecomlicenties en 3G- en LTE-frequenties toebedeeld kregen. Een van de smeergeldbetalingen hield verband met de overboeking van 220 miljoen dollar, die via de Houthoff-rekening in de Gibraltese ‘spaarpot’ van Karimova belandde. Deze transactie leidde tot waardeverhogingen die Justitie beschouwt als ‘indirecte betalingen aan Gulnara Karimova ter verkrijging van een 3G-licentie in Oezbekistan’.

Deze transactie, en daarmee ook Houthoff, kwam in 2014 op de radar van de Amerikaanse en Nederlandse justitie, zo blijkt uit een internationaal rechtshulpverzoek van het Functioneel Parket aan de Zweedse autoriteiten. Justitie deed onderzoek naar telecombedrijven en hun facilitators bij de omkoping van Karimova.

Karimova’s spaarpot

Houthoff is niet het enige bedrijf dat verstrikt raakte in de internationale omkoopaffaire. Vimpelcom heeft ook rekeningen bij de Amsterdam Trade Bank en ING gebruikt. Bij ING gingen er geen rode vlaggen omhoog toen er in 2007 en 2011 in totaal 55 miljoen dollar naar Karimova’s spaarpot Takilant ging. Ook accountantskantoor EY liet steken vallen bij de controle van Vimpelcoms jaarrekening.

Hoofdofficier Marianne Bloos, hoofd van het Functioneel Parket, benadrukte in 2016 in Het Financieele Dagblad dat het Openbaar Ministerie kijkt naar het gedrag van de banken en het accountantskantoor: ‘We kijken altijd hoe alles precies is gegaan en wie er welke rol bij heeft gespeeld. Verder kijken we in dit soort onderzoeken altijd naar de rol van ‘facilitators’, de mensen of instellingen die omkoping mogelijk hebben gemaakt. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar mogelijk strafrechtelijk laakbaar gedrag, maar ook of bijvoorbeeld de poortwachtersfunctie wel goed is ingevuld. Uit zo’n onderzoek kan bijvoorbeeld blijken dat er geen sprake is geweest van strafrechtelijke overtredingen, maar dat er wel laakbaar is gehandeld. In dat geval zullen we dat melden bij de toezichthouder of een klacht indienen bij de tuchtrechtelijke instantie van de desbetreffende beroepsgroep.’

Hoofdofficier Bloos ging uiteindelijk in 2016 en 2017 akkoord met een schikking van in totaal 588 miljoen met VimpelCom en TeliaSonera. 

De zogeheten ‘facilitators’ in de Oezbeekse omkoopaffaire kwamen er ook niet ongeschonden uit. ING wist uiteindelijk te schikken voor 775 miljoen euro. De bank had stelselmatig ongebruikelijke transacties niet of niet tijdig gemeld. Vimpelcom was een van de zaken, die diende als bewijsmateriaal. 

Accountantskantoor EY kwam in 2018 niet tot een schikking en moet nog de gang naar de strafrechter maken. Het Openbaar Ministerie verwijt EY het niet melden van meerdere ongebruikelijke transacties die in totaal 120 miljoen dollar bedragen. Bij de Amsterdam Trade Bank vond in 2017 een inval plaats door de FIOD. Of de Amsterdam Trade Bank vervolgd wordt, is nog altijd onduidelijk. Bij het Houthoff-kantoor in Rotterdam en bij de Amsterdamse vestiging in de Ito-toren op de Zuidas bleef een onaangekondigd bezoek uit. 

Houthoff ontspringt de dans

Het kantoor en de notaris komen ermee weg, terwijl er wel degelijk steekpenningen via een Houthoff-rekening zijn gevloeid. Dit zou een overtreding zijn van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). 

Houthoff wist aan justitie te ontsnappen doordat de grote transactie, naar een bedrijf op Gibraltar waar presidentsdochter Karimova achter schuilde, gepaard ging met een aandelenoverdracht van minder dan 50 procent – wat zou betekenen dat Karimova niet als hoofdrolspeler betrokken was. ‘Bij Houthoff ging het over een overdracht van een aandelenpakket dat kleiner was dan 50 procent (minderheidspakket) in de jaren 2009-2010. Op basis van de toenmalige Wwft vielen die aandelenoverdrachten niet onder de reikwijdte van deze wet. Daarmee was er ook geen sprake van een meldingsplicht. Bij andere facilitators lag dit anders, en die zijn daarom wel aan een strafrechtelijk onderzoek onderworpen,’ zegt een woordvoerder van het Openbaar Ministerie. Een woordvoerder van het Bureau Financieel Toezicht, de instantie belast met het toezicht op het notariaat, bevestigt dit. 

Vandaag de dag was Houthoff niet weggekomen met het niet melden van de aandelentransactie

De OM-woordvoerder wil niet bevestigen of Houthoff betrokken is geweest bij smeergeldbetalingen. ‘Nu er geen onderzoek is verricht naar de bewegingen met betrekking tot de derdengeldrekening van Houthoff kunnen wij daar verder geen mededelingen over doen.’

Strafrechtadvocaat Jurjan Geertsma, partner bij JahaeRaymakers en gespecialiseerd in de Wwft, zegt dat er destijds veel onduidelijk was. ‘Niet alleen over de reikwijdte van de Wwft was rond 2010 was onduidelijkheid, in de praktijk staarde men zich ook nog blind op het aandelenpercentage. Wat relevant was: wie heeft feitelijke zeggenschap over een bedrijf? Toezichthouders en instellingen hebben pas in 2013 de moeite genomen om die onduidelijkheid weg te nemen.’

Geertsma is stellig: vandaag de dag was Houthoff niet weggekomen met het niet melden van de aandelentransactie. ‘De transactie valt onder de huidige Wwft. De identiteit van de ubo’s moet worden geverifieerd. Zeker met de kennis van nu ligt het melden van een ongebruikelijke transactie in de rede. Sterker nog, de vraag is: wil en kun je hieraan überhaupt je diensten verlenen?’ Je wil niet het risico lopen gebruikt te worden voor zaken die het daglicht niet kunnen verdragen.’

Het ‘ergste scenario’: reputatieschade

Hoewel Houthoff dankzij deze ogenschijnlijke omissie in de wet de dans ontspringt, slaat de paniek in 2019 hard toe als de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) aankondigt dat ze Houthoff gaat controleren op de Wwft-verplichting. Advocaten moeten immers precies weten met welke natuurlijke persoon zij zaken doen, ook als diegene zich verschuilt achter een schimmige vennootschap of stroman. Dit om te voorkomen dat zij ongemerkt meewerken aan smeergeldbetalingen van bijvoorbeeld een Oezbeekse presidentsdochter. Lokale dekens zijn belast met het toezicht op de Wwft bij hun achterban. 

De compliance op dit terrein faalde in 2019. Het Financieele Dagblad achterhaalde onlangs dat Houthoff-bestuurder Gerhard Gispen op 8 oktober 2019 een donderspeech hield tijdens een ledenvergadering. Hij maakte zich ernstige zorgen over de aanstaande Wwft-audit en hield rekening met het ‘ergste scenario’: een boete van 4 miljoen euro en reputatieschade. Twee maanden daarvoor waarschuwde Gispen al dat ‘bijna twee op de drie dossiers geen gecomplementeerde KYC-check kent.’

‘Onbegrijpelijk dat er kennelijk nog steeds dossiers zonder cliënt kunnen worden geopend’

Uit de de notulen van deze ledenvergadering, in handen van Follow the Money, blijkt dat Gispen zijn ongenoegen uitspreekt over het ‘hardnekkige gebrek aan compliance awareness binnen zijn kantoor’. Hij constateert dat de meeste fee earners, medewerkers die direct omzet genereren, de regels niet kennen en de Wwft-instructie niet hebben gelezen.

‘Gispen vindt het onbegrijpelijk dat er kennelijk nog steeds dossiers zonder cliënt (kunnen) worden geopend,’ schrijft de notulist van dienst op. ‘Het ziet ernaar uit dat we als groot kantoor en nota bene het kantoor van de landelijke deken ten voorbeeld worden gesteld,’ zegt Gispen, verwijzend naar de functie van Houthoff-partner Johan Rijlaarsdam, die ook algemeen deken is van de Nederlandse Orde van Advocaten.

Schilderen en compliance

Meerdere oud-medewerkers bevestigen dat winstgevendheid bij Houthoff belangrijker was dan compliance. 

De audit loopt met een sisser af, er volgt geen boete. Rijlaarsdam, die op 1 januari 2019 was benoemd tot algemeen deken, stapt bovendien een jaar later alweer op vanwege ‘persoonlijke redenen’. Zo’n vroegtijdig vertrek is hoogst ongebruikelijk. Een ruzie binnen de Nederlandse Orde van Advocaten zou hieraan ten grondslag liggen, weet De Telegraaf te achterhalen. Eind 2019 vertrekt Rijlaarsdam, na een carrière van vijftien jaar, ook als partner bij Houthoff.

In het Ondernemingsplan 2019 valt te lezen dat er ‘kantoorbreed – nu nog – een zwakke discipline heerst bij de naleving van basale en essentiële afspraken en regels’. Dit leidt ertoe dat ‘de werkzaamheden van de stafmedewerkers bestaat uit het ‘achter de broek zitten’ van fee earners’. 

Een van de terugkerende issues: compliance. ‘De benoemde zwakheden in de discipline met betrekking tot het volgen van de gemaakte afspraken en procedures zijn relevant. Het streven is dat compliance binnen Houthoff niet kan worden ervaren als ‘vinkjesmentaliteit’ maar wel als een tweede natuur in de praktijkvoering.’

Intern rijzen er ook twijfels over de bekwaamheden van de compliance medewerkers. Tot 1 september 2016 was er een stevige compliance officer met ruim twintig jaar ervaring, Edwin Weller. Tot aan zijn vertrek deed iedereen, zo zegt een medewerker, enthousiast mee aan compliance-overleg. Weller belandde uiteindelijk bij de Amsterdam Trade Bank, de bank in handen van LetterOne-oligarch Mikhail Fridman. 

Zijn vervanger is een kandidaat-notaris zonder enige ervaring met compliance, die na tien maanden alweer vertrekt. Pas maanden later komt er een nieuwe compliance-officer: Sonja Milović. Ze heeft geen ervaring met dit onderwerp bij een advocatenkantoor; ze werkte op de compliance-afdeling van het Russische Linxdatacenter en schreef boeken over yoga. ‘Ze is ook kunstenares. Haar hele werkkamer bij Houthoff hing vol met schilderijen. Voor 100 euro konden collega’s een schilderijtje uitzoeken,’ zegt een voormalig werknemer. Vorig jaar mei promoveerde Milović tot hoofd compliance. 

Zwaargewicht Bloos aan boord

Per 1 juni van dit jaar werkt een oude bekende bij Houthoff: Marianne Bloos, jarenlang een van de belangrijkste fraudebestrijders van Nederland. Dit juridische zwaargewicht was vorig jaar plotseling beschikbaar, nadat haar carrière als crimefighter bij het Functioneel Parket abrupt eindigde vanwege een heimelijke liefdesaffaire met Marc van Nimwegen, de procureur-generaal van het Openbaar Ministerie. De commissie-Fokkens startte in 2018 een onderzoek en concludeerde dat de twee de integriteitsregels met voeten hadden getreden. Het Openbaar Ministerie ontsloeg het tweetal met ingang van 1 januari 2020.

Nu werkt deze voormalig hoofdofficier van justitie en voormalig hoofd van het Functioneel Parket als adviseur bij de Onderzoeks-en Strafrechtpraktijk van Houthoff. ‘De door Marianne behaalde resultaten als hoofdofficier van justitie zijn indrukwekkend en waren van grote invloed op de ontwikkeling van fraudebestrijding in Nederland. Haar bijzondere kennis en ervaring zijn van onschatbare waarde voor cliënten die op enigerlei wijze met opsporende en vervolgende instanties of toezichthouders te maken krijgen,’ schrijft Houthoff-bestuurder Edward de Bock op de website. 

Bloos heeft volop ervaring met frauderende en witwassende partijen: ze was als hoogste baas van het Functioneel Parket verantwoordelijk voor de schikkingen met VimpelCom en TeliaSonera, de schikkingen in de witwaszaken van ING en ABN Amro en die van Rabobank in de Libor-affaire. 

Ze was ook degene die in 2016 in Het Financieele Dagblad nog daadkrachtig meldde dat alle facilitators van witwas-en corruptiezaken over hun schouder moeten kijken: ‘Daarbij wordt niet alleen gekeken naar mogelijk strafrechtelijk laakbaar gedrag, maar ook of bijvoorbeeld de poortwachtersfunctie wel goed is ingevuld.’

Het verleden leert dat de poortwachtersfunctie en de compliance bij Houthoff zélf een verbeterpunt vormen.