De Duitse media kwamen de fraude in oktober vorig jaar op het spoor, nadat een dierenrechtenactivist undercover-beelden had gemaakt in het laboratorium. Het gaat om het LPT (Laboratory of Pharmacology and Toxicology), een van de grootste dierproefcentra in Duitsland, met locaties in en rondom Hamburg. 

De dierenrechtenactivist ontdekte dat de dood van een aap door medewerkers was achtergehouden. Op filmopnamen die het ZDF-programma FAKT op 15 oktober 2019 heeft uitgezonden, is te zien dat bij een aap een ander nummer op de borst is getatoeëerd dan op het kaartje bij zijn kooi staat vermeld. Medewerkers vertelden de infiltrant dat het oorspronkelijke dier tijdens een proef voor een farmaceutisch bedrijf was komen te overlijden, en daarna heimelijk was vervangen door een nieuwe aap. Tijdens de autopsie zou bij de tweede aap de huid met het tatoeagenummer van de eerste aap zijn aangebracht.

Het Openbaar Ministerie in Hamburg heeft inmiddels onderzoek ingesteld naar het LPT

Het laboratorium in kwestie werkt in opdracht van grote farmacie- en chemiebedrijven. Voor de markttoelating van medicijnen en pesticiden in de Europese Unie moeten fabrikanten dierstudies laten uitvoeren. Dit om te bewijzen dat er geen ‘onacceptabel’ gezondheidsrisico voor mensen bestaat. Deze studies moeten voldoen aan de ‘Good Laboratory Practice’ (GLP), een keurmerk dat strikte regels oplegt. Toezichthouders vertrouwen op dit keurmerk als waarborg tegen fraude. Het laboratorium in Hamburg had zo’n keurmerk. 

Het Openbaar Ministerie in Hamburg heeft inmiddels onderzoek ingesteld naar het LPT. Na de ZDF-uitzending in oktober meldden meerdere oud-medewerkers zich met soortgelijke verhalen. In een vervolguitzending op 5 november spreken zij over systematische manipulatie van onderzoek. Zo vertelt een voormalig medewerker aan de ZDF: ‘Ik heb documenten vervalst [..] Als de resultaten niet aan onze verwachtingen voldeden, werd mij gevraagd om deze te verbeteren.’ Een andere medewerker vertelt in de uitzending dat ratten die tijdens experimenten stierven, door levende dieren werden vervangen, om onwenselijke uitkomsten te verdoezelen, en dat vervolgens de dosis van de teststof naar beneden werd bijgesteld.

De fraude bij het lab zou al jaren gaande zijn. Een laborant die van 2004 tot 2005 bij het LPT werkte, vertelt dat hij ontdekte dat tumoren die waren vastgesteld, in de bijbehorende onderzoeksverslagen werden genoteerd als ‘ontstekingen’. De man meldde dit naar eigen zeggen in 2005 bij de Duitse autoriteiten, maar met die informatie zou niets zijn gedaan. 

De onthullingen zijn explosief en kunnen grote gevolgen hebben. GLP is de ‘gouden standaard’ waarop overheden wereldwijd vertrouwen voor de risicobeoordeling van pesticiden en medicijnen, maar ook medische hulpmiddelen en voedingsadditieven. In Nederland hebben onder meer Wageningen Universiteit en het TNO een laboratorium met zo’n GLP-certificaat. Deze laboratoria moeten hun onderzoeken volgens strikte regels uitvoeren, documenteren en archiveren, en worden minstens twee keer per jaar geïnspecteerd door een toezichthoudende instantie; in Nederland is dat de Inspectie gezondheidszorg en Jeugd (IGJ).

Het LPT blijkt zeker 21 dierproeven te hebben gedaan op basis waarvan glyfosaat in de Europese Unie is toegelaten

In februari 2019 toonde FTM al aan dat het GLP-systeem niet waterdicht is. Een studie die het TNO in 2002 in opdracht van Monsanto uitvoerde, werd door de chemiegigant vroegtijdig stopgezet. Dit gebeurde nadat het Amerikaanse chemiebedrijf kennis nam van onwelgevallige uitkomsten. Het onderzoek, waarin bestudeerd werd in welke mate de onkruidverdelger glyfosaat door rattenhuid wordt opgenomen, verdween bij het TNO in een diepe la.

Het Hamburgse laboratorium dat nu van fraude wordt verdacht, blijkt zeker 21 dierproeven te hebben gedaan op basis waarvan glyfosaat in de Europese Unie is toegelaten. Dat schrijven Pan Europe, Global 2000 en het Corporate Europe Observatory (CEO) in een rapport dat de drie milieuorganisaties vandaag samen publiceren. Het gaat daarmee om één op de zeven GLP-studies in het Europese toelatingsdossier, het Renewal Assessment Report Glyphosate. 

Glyfosaat is ’s werelds meest gebruikte herbicide, en al jaren onderwerp van controverse. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is het bestrijdingsmiddel ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’. Bayer-Monsanto, dat het glyfosaat-houdende Roundup verkoopt, onderhandelt momenteel in de Verenigde Staten met tienduizenden kankerpatiënten over een schikking. Het bedrijf zou bereid zijn 10 miljard dollar te betalen. De patiënten zeggen ziek te zijn geworden door Roundup. Amerikaanse rechtbanken stelden hen eerder in het gelijk.

In de EU is glyfosaat tot eind 2022 toegestaan. De Europese toezichthouder EFSA stelt, in tegenstelling tot de Wereldgezondheidsorganisatie, dat glyfosaat niet kankerverwekkend is. In december 2017 stemde daarom ook Nederland in met hernieuwde toelating voor 5 jaar. 

Critici wijzen al langere tijd op de opmerkelijke discrepantie tussen de academische wetenschap en het commerciële GLP-onderzoek. De Wereldgezondheidsorganisatie baseert zich grotendeels op wetenschappelijk onderzoek afkomstig van universiteiten. Zij stelt dat er ‘sterk bewijs’ is dat glyfosaat dna-schade kan veroorzaken, een mechanisme waardoor kanker kan ontstaan. ‘Genotoxisch’ noemen toxicologen dat. Maar de GLP-studies die voedselagentschap EFSA voor de markttoelating heeft gebruikt, en die van commerciële laboratoria afkomstig zijn, vallen vrijwel allemaal ‘negatief’ uit. In andere woorden: deze studies vinden geen bewijs voor een link met kanker.

Uit het rapport dat vandaag verschijnt, blijkt dat drie van deze commerciële studies, op basis waarvan de EU glyfosaat als ‘niet-genotoxisch’ indeelde, van het LPT in Hamburg komen.

Volgens de milieuorganisaties roepen de onthullingen serieuze vragen op over de betrouwbaarheid van de risicobeoordeling die op basis van studies van het LPT zijn uitgevoerd; dat geldt niet alleen voor glyfosaat, maar ook voor andere chemicaliën en medicijnen. ‘Nog zorgwekkender is het besef dat laboratoria, ondanks het zogenaamd “fraudebestendige” GLP-keurmerk, blijkbaar in staat zijn om jaren achtereen studies te vervalsen, zonder dat dit wordt opgemerkt door de controlerende instanties.’ 

Het CTGB, in Nederland de toezichthouder voor veiligheid van pesticiden, laat FTM in een reactie weten dat het nog niet op de hoogte was van de fraude-aantijgingen. De woordvoerder meldt dat het CTGB pas kan handelen als hierover een melding komt van de Duitse autoriteiten. Tot op heden is dat niet gebeurd. Bij hoeveel (en welke) pesticiden die in Nederland zijn toegelaten studies van het LPT zijn gebruikt, kan de woordvoerder niet zeggen.