Op dinsdag 8 juli 2014, de allerlaatste dag van het parlementaire jaar, stemt de Eerste Kamer over de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015. Een ingrijpende en omstreden wijziging van de zorg in Nederland, die met een miniem verschil wordt aangenomen: 37 senatoren stemmen vóór, 36 tegen. Onder de voorstanders bevindt zich ook Anne-Wil Duthler, Eerste Kamerlid namens de VVD.

Maar dit is niet de eerste keer dat Duthler met de wet te maken heeft. Althans, op het kantoor van haar bedrijf ligt de pagina’s dikke uitleg van de wet al sinds de zomer van 2013. Uit onderzoek van Follow the Money blijkt namelijk dat Duthler Associates, het bedrijf van de senator, in juni en juli 2013 advies leverde aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) over de conceptwettekst.

Het advies van Duthler Associates kostte het ministerie volgens Duthler zelf 76.960 euro exclusief btw en ging over de gegevensbescherming rond de (op dat moment nog vertrouwelijke) wet. De opdracht werd door het ministerie in 2013 onderhands aan Duthler Associates gegund: ‘Wegens tijdgebrek’ bij het departement, zo meldt een VVD-woordvoerder van Duthler.

In augustus 2013 kwam Duthler Associates met een definitief rapport. Daarvoor waren al ‘concepten van deze rapportage’ uitgewisseld met het ministerie van VWS, zo staat te lezen in de zogeheten ‘afhechting’ van het onderzoek, ‘hetgeen zijn weerslag heeft gevonden in de concept Wmo.’

Met andere woorden: een aantal aanbevelingen van Duthler cum suis zijn overgenomen in het wetsvoorstel, dat in januari 2014 naar de Tweede Kamer is gestuurd en in april door diezelfde Kamer werd aangenomen. Dat roept de prangende vraag op: in hoeverre kan een Eerste Kamerlid de regering controleren, wanneer haar eigen bedrijf advies uitbrengt aan diezelfde regering?

Het rapport van Duthler Associates

Volgens de deskundigen die Follow the Money raadpleegde is hier een ethische grens overschreden. ‘Dit is natuurlijk niet goed,’ zegt Wim Voermans, hoogleraar Staatsrecht aan de Universiteit Leiden. ‘Dit is de slager die zijn eigen vlees keurt,’ concludeert Muel Kaptein, hoogleraar Integriteit aan de Erasmus Universiteit. ‘Dit kán gewoon niet’, zegt Karin Ingelse, eigenaar van het bedrijf Integriteits.nl, dat integriteitstraining geeft aan (vaak lokale) bestuurders en ambtenaren. ‘Dit is volstrekt fout.’

‘Dit is echt beschadigend voor het aanzien van de politiek’

Hoogleraar Voermans constateert dat hier ‘op zijn minst sprake is van de schijn van belangenverstrengeling’. Hij verwijst hierbij naar artikel 60 van de Grondwet: ‘Leden beloven getrouwe vervulling van hun ambt’, staat daar.

‘Duthlers gedrag komt wel in de buurt van een overtreding hiervan,’ zegt Voermans. Het lastige: ‘De rechter is in dit soort gevallen de Eerste Kamer zelf. Maar of dit nu wel of niet in strijd is met de Grondwet: dit wil je natuurlijk niet.’ 

Zijn collega-hoogleraar Kaptein zegt dat ‘de dubbele petten’ van Duthler ‘volstrekt tegen het idee van de scheiding der machten’ ingaan: ‘Politici die de randen opzoeken van de regels, ondermijnen het rechtvaardigheidsgevoel. Ze moeten niet alleen de regels naleven, maar ook in de geest daarvan handelen.’ Over de kwestie-Duthler: ‘Dit is echt beschadigend voor het aanzien van de politiek. Wees zuiver over je belangen, en tref voorzorgsmaatregelen.’ Die hadden in dit geval geluid: ‘neem geen opdrachten aan van een ministerie.’

Meerdere adviesklussen 

De adviesklus rondom de Wmo is niet de enige opdracht die Duthler Associates voor het ministerie van VWS uitvoerde. Het adviesbedrijf deed ook onderzoek naar privacy-aspecten rond het plan voor het uitbetalen van de persoonsgebonden budgetten (pgb’s), tevens een onderdeel van de Wmo. Via de VVD-woordvoerder laat Duthler weten dat deze opdracht haar onderneming 74.185 euro (exclusief btw) heeft opgeleverd. Of deze opdracht ook onderhands is gegund, blijft onbeantwoord: Duthler Associates geeft bij monde van echtgenoot André Biesheuvel, die bestuurder is van het bedrijf, te kennen ‘geen informatie over uitgevoerde opdrachten voor klanten’ te kunnen verstrekken.

Het is overigens niet de eerste keer dat Duthler ‘een dubbele pet’ wordt verweten. Het ministerie van Financiën gunde Duthler Associates in 2004 een onderhandse opdracht van 8,9 miljoen euro. Ditmaal betrof het een automatiseringsopdracht bij de Belastingdienst. Duthler werd in 2007 senator, maar de opdracht liep tot 2009. Na een bericht hierover in HP/de Tijd reageerde toenmalig staatssecretaris Jan Kees de Jager glashelder over de kwestie: ‘Naar mijn oordeel zijn de aanbestedingsregels destijds ten onrechte niet of niet volledig nageleefd,’ antwoordde hij op Kamervragen.

Karin Ingelse noemt de manier van opereren van Duthler ‘volstrekt ontoelaatbaar’ en wijst erop dat bij lokale overheden wél strenge regels gelden. ‘Ondertussen rotzooit de Eerste Kamer maar wat aan.’

De VVD meldt dat Anne-Wil Duthler geen woordvoerder is over de onderwerpen (en wetten) waarnaar haar bedrijf onderzoek deed. ‘Op basis van de woordvoerder die de wet heeft behandeld, overweegt de fractie vervolgens de voorliggende wet wel of niet te steunen,’ zegt een voorlichter van de VVD. ‘Dat is ook de kerntaak van de leden van de Eerste Kamer. Zij beoordelen, nadat de Tweede Kamer een wet heeft aangenomen, de kwaliteit en effectiviteit van die wet.’

Namens Anne-Wil Duthler meldt deze voorlichter dat de senator bij beide rapporten niet betrokken is geweest bij het uitvoeren van het onderzoek; ook zou Duthler sinds 31 januari 2014 niet meer actief zijn voor Duthler Associates. De opdrachten stammen nochtans uit 2013, en in het register van de Kamer van Koophandel staat Duthler nog altijd geregistreerd als UBO (uiteindelijk belanghebbende) van Duthler Associates. Haar man, André Biesheuvel, is bestuurder. Op de vraag of de adviezen met de fractie zijn besproken, komt geen antwoord.

Morgen meer op Follow the Money over de lucratieve maar staatsrechtelijk dubieuze adviesklussen van onze Eerste Kamerleden. Plus: hoe Duthler Associates verdient aan de Wmo — dankzij advies uit de koker van Duthler Associates. Volg de auteurs om op de hoogte te worden gehouden.

Update maandag 8:45: in het stuk in één minuut werd hoogleraar Voermans verkeerd geciteerd. Hij stelde dat er op zijn minst sprake is van 'de schijn van belangenverstrengeling'. De fout is inmiddels gecorrigeerd.