© Ties Joosten
Dure arbeid & goedkope grondstoffen: hoe fiscale regels vergroening hinderen
In Rotterdam bestrijden voormalige bijstandsgerechtigden rattenplagen en doen tegelijkertijd iets aan het afvalprobleem. Ze werken voor GroenCollect, een bedrijf dat rotte bananen en verschimmeld brood inzamelt. Maar fiscale regelgeving leidt ertoe dat groei uitblijft. Waarom eigenlijk?
Bij de voormalige tippelzone aan de Keileweg in Rotterdam staat een oude container op een vervallen industrieterrein. Er ligt een berg rotte bananen op beschimmeld brood. Voor veel mensen zijn er genoeg redenen om deze plek te mijden, maar Philip Troost (36) vestigde er zijn onderneming. Sinds anderhalf jaar biedt hij mensen ‘met afstand tot de arbeidsmarkt’ een baan, lost hij een afval- en een rattenprobleem in de stad op en werkt hij aan een duurzame economie. En dat allemaal zonder subsidie.
Meloen is corrosief als de pest
‘Kijk! Zie je het verschil tussen die rails?’ Troost wijst enthousiast naar de grond, waar twee stalen balken het frame van een grote loodsdeur vormen. De ene is bruin van de roest, de andere glimt in de zon. ‘Laatst waren we op onze lopende band meloenen aan het sorteren toen het ijzerwerk hartstikke begon te roesten. Dat wisten we al, meloen is zo corrosief als de pest. Een paar dagen later sorteerden we bananen en toen loste die roest weer op. Daarom gooi ik nu bananen in fermentatievaten om te kijken hoe je antiroest uit banaan kunt destilleren. Zou zomaar een nieuwe business kunnen worden.’
Op het terrein van GroenCollect heb je niet direct het gevoel dat je een florerend bedrijf binnenstapt. Langs een binnenplaats staan twee loodsen. In de ene scharrelt de Indonesische stagiair Aldian Giovanno (26) tussen een stapel houten pallets. De Wageningen-student heeft een kleine biogasproefinstallatie gebouwd. Het ziet er simpel uit: een afgesloten emmer van 3 liter, voor de helft gevuld met brood en gft-afval en voor de andere helft met water; een 2 meter lange tuinslang met daaraan een opvangzak voor het biogas en een klein emmertje waarin een vrijwel geur- en kleurloze vloeistof wordt opgevangen. Volgens Giovanno zit die vol nutriënten: heel geschikt voor planten. In lege staat zou je de hele installatie makkelijk kunnen optillen; uitgestald neemt die amper een paar meter in beslag. ‘Als deze installatie is geperfectioneerd, willen we hem naar de derde wereld brengen,’ vertelt hij. ‘Als de basisemmer gevuld blijft, kan een gezin hier drie uur per dag mee koken.’ Water en biomassa gaan rotten. In dat proces komt een gas vrij dat je kunt afvangen en verbranden.
Rattenbestrijding
GroenCollect haalt op verschillende plekken in Rotterdam afval op, om er een nieuwe bestemming aan te geven. In bruine kliko’s zamelt het bedrijf voor de gemeente oud brood in. Die afvalcontainers staan op strategische plekken in de stad. Daarmee draagt het bedrijf eraan bij dat bewoners geen brood meer op straat gooien, omdat dit niet alleen de vogeltjes, maar vooral de Rotterdamse rattenpopulatie voedt. Dit drukt de kosten die de gemeente kwijt is aan rattenbestrijding.
GroenCollect zoekt ook op andere manieren naar een herbestemming voor afval. Het haalt bijvoorbeeld mangorestanten op voor het bedrijfje Fruitleather, dat er een leerachtige stof van maakt. Voor de onderneming RotterZwam verzamelt GroenCollect in de hele stad koffiedrab. Oesterzwammen gedijen er goed op. En sinds kort halen de werknemers van Troost in het hele land plastic bierfusten op, die door de tegenwoordig zo hippe lokale brouwerijen worden gebruikt. In de tweede loods ligt een berg lege fusten. Die moeten nog uit elkaar worden gehaald en krijgen daarna een nieuwe bestemming.
We trekken ze een overall aan en laten ze direct een gore container uitruimen
Het ophalen van al dat afval gebeurt met dezelfde kleine elektrische autootjes als waarmee onlinesupermarkt Picnic rondrijdt. Achter het stuur zitten mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, zoals dat heet. GroenCollect stelt niet zoveel eisen. ‘Je moet niet miepen,’ aldus Troost. ‘Een cv hoef je niet in te leveren, we hebben onlangs zelfs iemand aangenomen die zijn basisschool niet heeft afgemaakt.’ Troosts werknemers komen voornamelijk uit de buurt. ‘In Oud-Mathenesse en Spangen lopen een boel probleemjongeren rond. Ze hangen thuis op de bank, krijgen een uitkering en zijn elk perspectief op verbetering kwijt. Het is wonderlijk hoe zelfdestructief dit soort gasten zijn. Dan komen ze hier voor de eerste keer, te laat en ongewassen, bijna in de hoop dat ze direct weer ontslagen worden. Wij trekken ze dan een overall aan en laten ze direct een gore container uitruimen. Niet iedereen kan dat aan, sommigen vertrekken dezelfde dag weer. Voor superintensieve begeleiding hebben wij geen tijd, we zijn een serieus bedrijf. Degenen die wel blijven hangen, geven we een echte kans. Binnenkort krijgt een jongen die zijn hele leven in de bijstand heeft gezeten een contract. Hij komt in dienst als voorman en gaat nu anderen aansturen.’
De werknemers van GroenCollect verdienen bij aanvang 80 procent van het minimumloon. Ze krijgen dan netto 1.045 euro per maand. GroenCollect is aan loonkosten gemiddeld 1.800 euro per maand kwijt, 73 procent meer. Dat verschil zit onder meer in loonbelasting (214 euro), werknemersverzekeringen (200 euro) en de inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet (112 euro). Ondertussen gaan sommige werknemers er zelfs in inkomen op achteruit als ze vanuit de bijstand voor GroenCollect gaan werken. ‘We hebben hier een jongen die bijna 1.000 euro per maand kreeg. Daar kwam nog een zorg- en huurtoeslag bij. Bij ons verdient hij dus minder dan met thuis op de bank zitten,’ zegt Troost. ‘Het verschil tussen wat werkgevers in Nederland voor arbeid moeten betalen en wat werknemers overhouden, is echt schrikbarend hoog.’
"Sommige werknemers gaan er wat inkomen betreft op achteruit als ze voor GroenCollect gaan werken"
Ondertussen stoort het Troost dat hij veel kansen moet laten liggen: ‘Er is nog zoveel groenafval waarvan wij biogas kunnen maken. Denk bijvoorbeeld aan het snoeiafval in grote steden, of aan de reststromen van de voedselverwerkende industrie. De techniek is er en de infrastructuur optuigen is ook geen probleem. Maar ik krijg het gewoon niet rond gerekend. Het is goedkoper om gas uit Groningen op te pompen en dat in elektriciteitscentrales te verbranden, dan om met een paar voormalige bijstanders groenafval op te halen en dat om te zetten in groene stroom.’
Drie dubbeltjes
Of neem het hergebruik van plastic. Troost rekent voor: ‘Een ton gerecycled plastic kost 900 euro. Een ton gloednieuw PET (polyethyleentereftalaat), gemaakt van onlangs opgepompte olie, kost 1.200 euro. Voor drie dubbeltjes per kilo meer bespaart een fabrikant zich de moeite van het ophalen en sorteren, en heeft hij een continue aanvoer en kwaliteit. Ik begrijp wel waarom hij dan voor nieuw plastic kiest, maar zo houden we wel de vraag naar aardolie en de vervuiling in stand.’
Waar Troost zich het meest aan ergert, is dat de consument tegenwoordig het gevoel krijgt dat het wel goed zit met onze plastic recycling, nu het in de meeste steden in grote oranje bakken wordt ingezameld. ‘Tot voor kort werd dat plastic naar China verscheept, daar verwerkten ze het voor ongeveer 100 euro per ton. Bij dat verwerken moet je je niet te veel illusies maken: de Chinezen haalden de beste delen eruit, de rest werd via rivieren gewoon in zee gedumpt. Ons gerecyclede plastic droeg dus sowieso al bij aan de plastic soep. Sinds januari 2018 wil China plastic uit het buitenland niet meer hebben. Dus wordt ons braaf ingezamelde plastic gewoon voor 80 euro per ton in de verbrandingsoven gedonderd.’
Uit onderzoek van Ex’tax, een organisatie die onderzoek doet naar de invloed van fiscale structuren, blijkt dat 54 procent van alle belastingen die de Nederlandse overheid binnenkrijgt, belasting op arbeid is (in Europa is dat gemiddeld ongeveer 52 procent). Als je alle belasting op energie, benzine, vervuiling en grondstoffen bij elkaar optelt, dan komen ‘groene’ belastingen maximaal op zo’n 10 procent uit (6 procent gemiddeld in Europa). Van alle groene belastingen wordt veruit het leeuwendeel opgebracht via de diesel- en benzinebelastingen.
Slechts een minuscuul gedeelte (0,3 procent van het totaal) is te linken aan grondstoffen en vervuiling. Het gevolg van deze fiscale structuur is dat arbeid relatief duur wordt, en grondstoffen relatief goedkoop. Bedrijven reageren daarop. Het is voor een bedrijf veel zinvoller om te investeren in automatisering waarbij mensen overbodig worden, dan om energie-efficiënte maatregelen te nemen. Ook de moeilijkheden waar GroenCollect tegenaan loopt, hebben hiermee te maken. Het ophalen en sorteren van afval is relatief arbeidsintensief. Die hoge arbeidskosten vertalen zich in de prijs die GroenCollect voor zijn gerecyclede grondstoffen moet vragen. Die is daarom marginaal lager dan de prijs die voor gloednieuwe grondstoffen wordt gevraagd.
Virgin plastic
De overheid heeft overigens meer invloed op GroenCollect dan alleen in het fiscale domein. Om dat te illustreren pakt Troost één van de plastic bierfusten. Hij wijst op het koppelstuk, een zwart hardplastieken wiel met een diameter van ongeveer 25 centimeter. ‘Dit gedeelte is gemaakt van virgin plastic, zo noem je origineel plastic, dat rechtstreeks van aardolie is gemaakt. Alleen dit gedeelte mag je recyclen en hergebruiken in de voedingsmiddelenindustrie. Omdat je bij de rest (op het oog ongeveer 90 procent van het het totaal aan plastic van het fust, red.) die garantie niet kunt geven, is dat verboden, hoe goed je het ook schoonmaakt. Dat verkleint de afzetmarkt voor gerecycled plastic enorm.’
Of iets virgin plastic is, valt volgens Troost niet of nauwelijks te achterhalen. Alleen als je de originele fabrikant weet te traceren, en die geeft de harde garantie dat het om virgin plastic gaat, mag je het als zodanig hergebruiken. ‘Probeer dat maar eens voor elkaar te krijgen, als klein bedrijf uit Rotterdam. Zo'n producent kan overal zitten, vervolgens moet je er langs. Wij zijn erg blij dat het met de fabrikant van de bierfusten is gelukt, maar het is een enorm karwei. Het zou helpen als de overheid de regels iets versoepelt.‘
De meeste problemen waar GroenCollect tegenaan loopt – de inrichting van het belastingstelsel, de regels rond recycling van plastic – zouden volgens Troost op landelijk niveau moeten worden opgelost. Onlangs kreeg hij namelijk te maken met een lokale overheidsinstantie. ‘Wij gaan uitbreiden. Deze zomer openen wij een vestiging in Amsterdam en op termijn willen we ook naar Den Haag en Utrecht. In Den Haag waren we door een stel ambtenaren uitgenodigd om samen met hen na te denken over een betere afvalverwerking. Totdat zij werden teruggefloten door hun superieuren: Den Haag blijkt een contract te hebben met afvalbedrijf AVR waarin staat dat ál het Haagse afval in de vuilverbranding moet. Komen ze die afspraak niet na, dan is er sprake van contractbreuk en lopen ze het risico een schadevergoeding te moeten betalen.
Al het Haagse afval moet verplicht in de vuilverbranding
Al het afval! Zelfs het Haagse gft-afval gaat de vuilverbranding in, terwijl op nog geen 20 kilometer in Hoek van Holland de grootste composteerder van Nederland zit! Dat is toch bizar? Vanwege dat contract mogen wij in Den Haag het broodafval niet ophalen. Het moet allemaal verbrand worden.’ Troost haalt er zijn schouders over op. ‘We hebben goed contact met de strandtenthouders in Scheveningen, dus we gaan hoe dan ook wel in Den Haag lanceren. Het zou alleen allemaal zoveel makkelijker kunnen, als we de boel een beetje handiger organiseren.’
