Waarom lukt het Nederland niet om een transitie te maken naar groene energie? Deze vraag stond centraal in de masterclass onderzoeksjournalistiek van de Groene Amsterdammer waarbij vier journalisten een half jaar lang het Nederlandse energiebeleid onder de loep namen. De oorzaak blijkt te liggen bij het energiebeleid van de overheid, waarbinnen gas en goedkope elektriciteit een centrale rol kregen. Door zich vast te leggen op deze fossiele brandstoffen, is de ontwikkeling van duurzame energie mogelijk voor de komende vijftig jaar gestagneerd.

 

Een eerste stap in de ontwikkeling van Nederland tot fossiele energieleverancier is voortgekomen uit de gasrotondestrategie. In 2003 uitten energie-intensieve bedrijven als DSM en AKZO hun onvrede over de hoge energieprijzen bij toenmalig minister van Economische Zaken Laurens Jan Brinkhorst. Brinkhorst wilde de gasprijzen niet zomaar verlagen en ging op zoek naar andere oplossingen om Nederland van goedkopere energie te voorzien. 

 

Vervolgens waarschuwden ambtenaren op het ministerie voor Economische zaken in 2005 voor de slinkende gasvoorraden in Nederland. Om dit probleem op te lossen ontwikkelt zich de - economisch ongefundeerde - gasrotondestrategie. Uitgangspunt van deze strategie is de rol van Nederland als knooppunt in de Europese gashandel, waar verbindingen samenkomen om de voorzieningszekerheid te vergroten. Om dit mogelijk te maken waren drastische veranderingen in de gassector vereist. De infrastructuur en de handel werden gesplitst, waarbij de overheid volledig eigenaar werd van het gasnet, ondergebracht in Gasunie. In 2006 koopt Gasunie het Noord-Duitse netwerk BEB, voor 2,15 miljard waarmee een verbinding met Noorse en Russische gasnetten gerealiseerd wordt. Inmiddels heeft de overheid daarmee al voor bijna 5 miljard euro geinvesteerd in de gasrotondestrategie. 

 

Er vindt nog een verschuiving plaats naar fossiele brandstoffen binnen het Nederlands energiebeleid. Ondanks de internationalisering van het gasnetwerk zien grootverbruikers zich nog steeds geconfronteerd met hoge elektriciteitsprijzen en manen Brinkhorst daarom tot actie. Kolenstroom blijkt al snel de meest aantrekkelijke mogelijkheid om iets aan de hoge prijzen te doen. Energieproducten realiseren zich dat er in Nederland ruimte is voor kolencentrales, waarna E.ON, GDF Suez en RWE Essent succesvol vergunningen aanvragen.

 

Echter, de oorspronkelijke argumenten voor de bouw van de drie kolencentrales en de gasrotondestrategie verliezen al snel aan kracht. Het gevreesde gastekort begint vanaf 2007 om te slaan in een gasoverschot. In 2009 is overcapaciteit een feit en staan efficiënte gascentrales vaak op non-actief ten behoeve van de goedkopere kolencentrales. De drie toekomstige kolencentrales zullen deze ontwikkeling nog eens versterken en de verdubbelde CO2-uitstoot heeft vergaande gevolgen voor het milieu. 

 

Vanwege verschillen in prijsniveau kan duurzame energie nog niet concurreren met fossiele brandstoffen. De emissierechtenhandel had het prijsverschil kunnen verkleinen, maar de markt functioneert nog slecht. Hierdoor ligt de waarde van de emissierechten ver onder het gewenste niveau, waardoor de brandstofprijzen lager liggen. Bovendien zijn energieproducenten momenteel afkerig van duurzame energie. Ze hebben dure investeringen in kolencentrales gedaan en willen het – toch al matige - rendement van deze centrales niet in gevaar brengen. Energiebedrijven proberen dan ook met man en macht duurzame maatregelen, zoals de recent ingevoerde kolentaks, te dwarsbomen.