Farmaceut Roche ligt zwaar onder vuur vanwege de beperkte capaciteit voor testen op het coronavirus in Nederland. Het merendeel van de laboratoria is afhankelijk van de testkits en machines van Roche, maar het bedrijf kan slechts 30 procent van de uitstaande orders leveren. Ook weigert het bedrijf volgens het RIVM nog steeds het recept vrij te geven voor een vloeistof – de zogeheten lysisbuffer – die noodzakelijk is voor testen. Dat Roche dit recept achterhield bleek uit onderzoek van Follow the Money dat gisteren werd gepubliceerd. Met dat recept zouden laboratoria snel zelf de vloeistof kunnen maken en hun testcapaciteit kunnen opschroeven.

Als de EC of de ACM besluit in te grijpen, zou dat kunnen gaan om het afdwingen van leveranties of het vrijgeven van receptuur

De bevindingen waren aanleiding voor ambtenaren van de Europese Commissie (EC) om contact met FTM op te nemen. Zij geven aan dat de EC de ‘oren en ogen wagenwijd’ open heeft. De EC is een eerste onderzoek gestart naar de dominantie van Roche op de Nederlandse markt en kijkt naar mogelijk misbruik van de economische machtspositie die het bedrijf heeft. De Autoriteit Consument en Markt (ACM) bevestigt de zaak eveneens in het vizier te hebben.

Als de EC of de ACM besluit in te grijpen, zou dat kunnen gaan om zogeheten ‘tijdelijke maatregelen’ (interim measures) zoals het afdwingen van leveranties of het vrijgeven van receptuur. De ambtenaren stellen dat de kwestie de nodige urgentie krijgt. Er kan ‘snel’ gehandeld worden, zeggen ze. ‘Ook de commissaris [van mededinging - red.] staat erachter dat er snel actie genomen wordt.’ 

De EC zegt op korte termijn in overleg te treden met de ACM. Die is in principe bevoegd om maatregelen te treffen, maar mogelijk onderneemt de EC ook zelf actie. De eerste stap is dan waarschijnlijk Roche een brief te sturen, om de druk te verhogen. Mocht dat geen effect hebben, dan kunnen formele maatregelen volgen.

Saillant is dat Roche deze week zelf opriep ‘spaarzaam’ van de testcapaciteit gebruik te maken. Alleen zo kan de toevoer van voldoende testmaterialen op peil blijven, stelde het Zwitserse concern. Het bedrijf gaat daarmee in tegen de adviezen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), die vorige week dringend verzocht juist zoveel mogelijk te testen. Alleen dat helpt volgens de WHO tegen de verspreiding van het virus.

Inmiddels sluit Roche deals voor levering van testmaterialen met bijvoorbeeld de Verenigde Staten, wat daar volgens een lovende president Trump tot een enorme uitbreiding van testcapaciteit leidt – 1.4 miljoen op korte termijn, mogelijk zelfs 5 miljoen later. Hoe het bedrijf zijn producten over klanten overal ter wereld verdeelt, is niet duidelijk.

Evident is dat het RIVM – in scherp contrast met de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie – aanstuurt op zuinig gebruik van de testcapaciteit

In dit licht namen de ambtenaren van de EC er met verbazing kennis van dat Roche een vinger in de pap heeft achter de schermen van het Nederlandse testbeleid - als lid van een werkgroep. Roche levert namelijk de voorzitter van branchevereniging Diagned – Barbara Kamp – en zij zit in die hoedanigheid in een speciaal opgerichte Taskforce Diagnostiek, samen met onder meer VWS en het RIVM. Deze taskforce buigt zich onder meer over manieren om de testtekorten te lijf te gaan. Het is de vraag of Roche binnen deze werkgroep niet ook zijn eigen belangen vertegenwoordigt.

FTM vroeg het RIVM waarom de industrie zitting heeft in deze werkgroep en welke invloed zij op het testbeleid kan uitoefenen. ‘Het is logisch om leveranciers te betrekken in dit overleg,’ laat een woordvoerder weten. ‘Maar de adviezen over het testbeleid richting het ministerie worden gegeven door het Outbreak Management Team (OMT). Wie daar zitting in hebben is vertrouwelijk.’ Er is volgens het RIVM géén vertegenwoordiger van Diagned binnen het OMT. Of er door VWS meer gedaan gaat worden om de levering van testmaterialen door Roche en overige fabrikanten op te schroeven, is volgens het RIVM een beleidskeuze die bij het ministerie gemaakt wordt en niet door het OMT.

Een woordvoerder van VWS liet weten dat er vrijdagmiddag gesprekken gaande zijn tussen het ministerie en Roche over de levering van testmaterialen. Antwoord op de vraag welke stappen minister Hugo de Jonge zelf bereid is te zetten om de tekorten daaraan op te lossen, bleef tot nu toe uit.

Ophef in de Tweede Kamer

Evident is dat het RIVM – in scherp contrast met de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie – tot nu toe aanstuurt op zuinig gebruik van de testcapaciteit. Daar trok het laboratorium van het UMC Groningen zich echter weinig van aan, wat deze week leidde tot een controverse. Dit lab bleek niet afhankelijk te zijn van één grote leverancier, maar heeft zijn risico’s over verschillende fabrikanten gespreid. Dit in tegenstelling tot de meeste andere Nederlandse laboratoria, die hun spullen allemaal bij Roche moeten betrekken. Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid reageerde gestoken en betichtte de Groningers van een ‘ieder voor zich’-mentaliteit. ‘Zo ga je geen crisis te lijf.’

De opstelling van Roche leidde gisteren in de Kamer tot ophef. Er was kamerbrede steun voor een motie waarin de minister wordt opgeroepen Roche te dwingen de receptuur van de testvloeistof prijs te geven via een ‘dwanglicentie’. Maar op de lysisbuffer rust geen patent (octrooi), zodat het de vraag is of dit paardenmiddel zinvol is. De weg van handhaving via het mededingingsrecht lijkt meer voor de hand te liggen, zeker nu de EC daar zelf op aanstuurt.        

Vorige week al lieten de gezamenlijke mededingingsautoriteten in Europa weten scherp te zullen letten op bedrijven die misbruik maken van hun machtspositie. ‘Het is van het allergrootste belang om te garanderen dat producten die beschouwd worden als essentieel voor de gezondheid van consumenten in de huidige situatie beschikbaar blijven voor concurrerende tarieven. Er zal daarom niet getwijfeld worden om actie te ondernemen tegen bedrijven die misbruik maken van de situatie.’