‘Er waait een frisse wind door de ECB,’ zei Europarlementariër Paul Tang (PvdA) op 10 februari tegen Christine Lagarde, de nieuwe president van de Europese Centrale Bank (ECB). Ze had 100 dagen eerder het stokje van Mario Draghi overgenomen en was nu in het Europees parlement om een ‘dialoog’ te voeren over het beleid van de centrale bank.

In de praktijk van de EU betekent dat: een openingsrede van 5 minuten, circa 25 parlementariërs die ieder 1 tot 1,5 minuut krijgen om hun punt te maken, en dan nog 5 minuten waarin Lagarde 2 vragen naar keuze beantwoordt.

‘Elke nieuwe baan start met krediet, verspil dat niet,’ zei Tang, de enige Nederlander die het woord kreeg. Een toepasselijke aanmoediging voor de vrouw die de grootste kredietportefeuille ter wereld beheert. De verstrekte noodleningen aan banken en de staatsobligaties die de ECB heeft opgekocht, vertegenwoordigen bij elkaar een waarde van circa 3.600 miljard euro.

De ECB wordt normaliter bestuurd door grijze, kalende mannen die hun sporen hebben verdiend in de financiële sector. Als vrouw en politicus is Lagarde op papier een vreemde eend tussen al die bankiers. Maar van een 'frisse wind' spreken, zoals Tang doet, is misschien wat overdreven. Tijdens de kredietcrisis was ze als minister van Financiën (2007-2011), verantwoordelijk voor het redden van de Franse banken. Als voorzitter van het Internationaal Monetair Fonds (2011-2019) was ze onderdeel van de Trojka die Griekenland nog verder in de economische malaise stortte. De Europese bankierselite accepteerde Lagarde zonder morren als nieuwe voorzitter van de ECB. 

‘Je ziet wel dat ze een handreiking doet om het draagvlak te herstellen. Dat is echt een verbetering ten opzichte van Draghi’

‘Als uit evaluatie blijkt dat maatregelen niet werken, verander dan het beleid en niet alleen de communicatie.’ Zo verwoordde het Duitse parlementslid Stefan Berger (CDU) zijn kritiek op het lage-rentebeleid van de ECB en de negatieve gevolgen daarvan voor spaarders. Maar hoewel uit grondige analyses (lees hier die van FTM) blijkt dat de effectiviteit van de langdurig lage rente twijfelachtig is en de bijwerkingen bewijsbaar groot, begon Lagarde haar speech met een lofrede op het gevoerde beleid.

‘Monetair beleid is aan het eind van zijn Latijn’

‘Zo werkt Europa nu eenmaal,’ zegt Tang als FTM hem twee dagen later aan de telefoon heeft. ‘We zijn net een grote polder.’ Tang complimenteerde Lagarde omdat hij vindt dat ze op een positieve manier de dialoog opzoekt over de strategie van de ECB. ‘Het draagvlak voor het beleid is aan het afkalven, sommige beslissingen zijn omstreden. Dat kan ze natuurlijk niet zo zeggen, maar je ziet wel dat ze een handreiking doet om het draagvlak te herstellen. Dat is echt een verbetering ten opzichte van Draghi.’

Onder leiding van Lagarde voert de ECB, voor het eerst sinds 2003, een ‘strategische evaluatie’ van het beleid uit. Schokkende veranderingen in monetair beleid of in het instrumentarium van de ECB hoeven we volgens Tang echter niet te verwachten. ‘Voor helikoptergeld is bijvoorbeeld zeker geen draagvlak.’

‘De ECB opereert binnen haar mandaat van prijsstabiliteit, maar begrijpt ook wel dat het effect van monetair beleid aan het eind van zijn Latijn is.’ Tang vindt dat nationale regeringen nu aan de beurt zijn en in actie moeten komen. Hij herkent daarin een bondgenoot in Lagarde. Tang: ‘Om tot stabilisatie van de economie te komen, is actief begrotingsbeleid nodig. Dat heeft Draghi ook altijd gezegd, maar Lagarde doet dat vele malen scherper.’ 

Lagarde stelde in het Europees Parlement expliciet dat het beleid van de ECB minder effectief is wanneer nationale overheden nalaten om in de economie te investeren. De ECB probeert met de lage rente het lenen van geld aantrekkelijk te maken, met als hoger doel dat dit geld in de reële economie terecht komt om daar banen te creëren en via hogere salarissen voor inflatie te zorgen. Dat is de theorie. De private sector heeft het goedkope geld in de praktijk vooral gebruikt voor speculatie, om eigen aandelen in te kopen en om overnames te financieren. De ECB kan immers niet bepalen waar het geleende geld voor wordt gebruikt, in tegenstelling tot overheden. Die kunnen nu tegen nagenoeg 0 procent geld lenen en investeren in de reële economie.

Klimaatverandering en de ECB

Ook over een andere kwestie is Lagarde meer uitgesproken dan Draghi. De ECB wil de risico's van klimaatverandering niet langer negeren in haar beleid.

Het parlement nam daags na de dialoog met een grote meerderheid (452 stemmen voor, 142 tegen en 53 onthoudingen) de bijbehorende resolutie aan. Daarin staan een aantal ‘acties tegen klimaatverandering’ beschreven. Het parlement bekrachtigde daarmee dat de ECB als EU-instituut is gebonden aan het Parijs-akkoord om klimaatverandering tegen te gaan. De ECB moet Environmental, Social en Governance (ESG)-principes meenemen in haar beleidsbeslissingen – natuurlijk zonder dat het ingaat tegen haar primaire mandaat om de prijsstabiliteit te bewaken. 

‘Zo’n Europese resolutie is als een kerstboom. Als je er een paar mooie ballen in weet te hangen, mag je blij zijn’

Lagarde beloofde concreet om de beleggingsportefeuille van de ECB tegen het licht te houden en ‘stap voor stap de koolstof-intensieve beleggingen af te bouwen’. Op dit moment bestaat 62,1 procent van die portefeuille uit bedrijven die met hun sector 58,5 procent van de Europese CO2-uitstoot veroorzaken. Hoe de ECB het aandeel van vervuilende bedrijven in haar portfolio wil afbouwen, is nog niet bekend.

Stan Jourdan, voorzitter van de maatschappelijke Lobbygroep Positive Money Europe, ziet het uitspreken van deze intenties als een belangrijke stap naar een duurzamer financieel systeem. ‘Sinds 2016, toen we begonnen ons hiervoor hard te maken, is er enorm veel veranderd. Zelfs de liberalen stemden nu voor deze resolutie, dat was 3 jaar geleden ondenkbaar.’

Positive Money lobbyt voor een fundamentele hervorming van ons geldstelsel. Jourdan is dus nog lang niet klaar in Europa. Maar hij is realistisch. ‘Zo’n Europese resolutie is als een kerstboom, zeggen ze hier in de wandelgangen. Als je er een paar mooie ballen in weet te hangen, mag je blij zijn.’ Dit is een opmaat naar meer, zegt hij tegen FTM: ‘Deze resolutie zorgt ervoor dat klimaatrisico’s onderwerp van gesprek worden binnen de ECB. Het is niet langer een non-issue voor beleid.’

De Franse parlementariër Hélène Laporte, van het Rassemblement National (de partij van Jean-Marie Le Pen), uitte juist haar zorgen over de koerswijziging van de ECB. ‘Is een groenere ECB niet ook een meer gepolitiseerde ECB?’

Lagarde ging aan het eind van de dialoog op dat punt in. ‘Wij zijn geen vervanging voor wat overheden moeten doen om klimaatrisico’s te ondervangen. Een van hun taken is een fatsoenlijke prijs plakken op koolstofuitstoot. Dat is niet iets wat de ECB, of welke centrale bank dan ook, kan doen. Wij kunnen alleen evalueren waar klimaatrisico’s effect hebben op ons beleid. Hoe beïnvloeden die de prijsstabiliteit en hoe ziet ons eigen portfolio eruit; zijn klimaatrisico’s daarbinnen voldoende meegenomen in de prijs?’

Tang moedigt deze ontwikkeling aan: ‘We hebben wetsvoorstellen gedaan die moeten helpen om private investeringen langs een duurzaamheids-meetlat te leggen. De financiële sector moet laten zien wat het effect van hun beleggingen is op mens en planeet. Het is niet meer dan normaal dat de ECB dat ook doet.’

De cryptomunt van de ECB

Het laatste punt waarop Lagarde afstand neemt van Draghi, is monetaire innovatie. De ECB gaat onderzoek uitvoeren naar een Central Bank Digital Currency, een digitale euro. 

Een jaar geleden lag dat nog heel anders. Toen FTM Draghi in Frankfurt vroeg of hij daarmee experimenten overwoog, antwoordde hij resoluut: ‘Nee. De ECB overweegt geen experimenten met een Central Bank Digital Currency.’ 

De opkomst van Facebooks Libra heeft daar verandering in gebracht. De ECB is op dit punt 180 graden gedraaid. Lagarde: ‘Digitalisering en klimaatverandering zijn niet gemaakt in Europa, het zijn wereldomvattende fenomen. Maar ze hebben wel effect op ons. We hebben een speciale werkgroep opgezet om Central Bank Digital Currency te onderzoeken en in de praktijk te testen. Zou het in het belang van de mensen kunnen werken?’  

Sven Giegold van de Duitse partij Die Grünen, denkt van wel en sprak zijn lof uit: ‘Digitale munten zouden niet in handen moeten zijn van grote multinationals. Dit is een echte oplossing voor de bevolking. Ga hiermee door.’