Minister Edith Schippers is boos. Heel boos. Zoveel werd duidelijk in de uitzending van Pauw op dinsdagavond. Een persoon ‘die zichzelf journalist noemt’ had een vervelend artikel over haar man Sander Spijker geschreven. Haar man zag zich genoodzaakt afscheid te nemen van zijn baan en sindsdien knaagt er iets aan haar ‘rechtvaardigheidsgevoel’ omdat de journalist in kwestie ‘blijkbaar niets hoeft te bewijzen’. Dat artikel ging over Spijkers werkzaamheden als commercieel zorgconsultant en is van de hand van ons grote talent Jeffrey Stevens, die zich sinds 13 maanden journalist mag noemen — en dat dan ook doet. Het artikel van Jeffrey zorgde begin maart van dit jaar voor de nodige opwinding en vormde op zondag 4 september het hoofdingrediënt van een hilarische, eveneens veelbesproken uitzending van Zondag met Lubach.

Die uitzending had haar pijn gedaan, zo merkten wij een dag later na afloop van de H.J. Schoo-lezing in de Amsterdamse Rode Hoed. Dat is de macht van televisie. Het politieke establishment meent online-journalistiek nog te kunnen negeren, maar als het onderwerp maanden later toch op TV komt, dan zijn de rapen gaar. Edith Schippers was zelfs woe-dend. ‘Zóóó onder de gordel!’ riep ze uit toen FTM-redacteuren Jeffrey Stevens en Eelke van Ark haar beleefd een handje kwamen geven. Over de rug van haar echtgenoot hadden we haar een loer willen draaien, beweerde Schippers. Er klopte niets van het artikel en dat maakte ze ook dinsdagavond in Pauw weer duidelijk.

Jeroen Pauw begon het gesprek met Schippers met een aantal 'ja-nee-vragen'.

Pauw: ‘Mijn man profiteert overigens als consultant best wel van de marktwerking in de zorg.’

Schippers: ‘Nee.’

Pauw: ‘Wat dat betreft is er wel degelijk een schijn van belangenverstrengeling?’

Schippers (glimlachend): ‘Nee.'

Pauw: ‘Uw man werkt voor een bedrijf dat mensen helpt beter te declareren.’

Schippers: ‘Dat is dus onjuist.’

Kortom: volgens Schippers klopte er eigenlijk niets van wat wij aan het licht hadden gebracht. Daarbij gaf ze aan dat we geen goed wederhoor hadden gepleegd.

Goed, politici zeggen tegenwoordig wel vaker dat journalisten de boel bij elkaar liegen. Helaas wordt dat zelden onderbouwd, en ook nu is dat niet het geval. Op dat gebied heeft Schippers zelfs een reputatie. Zo suggereerde zij in maart van 2015 nog dat de ‘bonnetjesaffaire’ het gevolg zou zijn van een georkestreerde aanval op de VVD. Een complot. Nu denkt ze dat FTM een werktuig is van de manipulatieve SP, zo maakte ze mij op 5 september in cultureel centrum De Rode Hoed duidelijk. 

Ons verhaal deugt en we nemen er geen woord van terug

Tja, een minister mag natuurlijk van alles denken en ook zeggen. Net zoals ze drie keer met ‘nee’ mag antwoorden op vragen van Jeroen Pauw over haar man. Wij stellen echter dat ze op zijn minst twee keer ‘ja’ had moeten zeggen. Ons verhaal deugt namelijk en we nemen er geen woord van terug.

Wederhoor

Eerst even iets over het wederhoor. Haar opmerkingen over het ontbreken daarvan kloppen niet. We hebben Sander Spijker maar liefst vijf keer benaderd om te reageren op dit verhaal. De eerste keer ging dat via zijn vroegere baas Aysel Erbudak, die eveneens aangaf Spijker te zien als haar gedroomde opvolger bij het Slotervaartziekenhuis. Dat gebeurde meer dan drie weken voor publicatie, de laatste keer via zijn meest recente werkgever Peter Lamme. Spijker heeft meerdere keren een artikelopzet toegestuurd gekregen, ook enkele dagen voor publicatie nog, maar hij wenste niet te reageren of zelfs maar met ons in contact te treden. Zijn werkgever P5com deed dat wel, in woord en geschrift. Die schriftelijke reactie is integraal onder het artikel geplaatst — overigens nadat P5COM haar aanvankelijke verklaring wijzigde. Daarbij schrapte het bedrijf in de tweede versie de stellige bewering dat men niet bekend zou zijn met ‘de aangehaalde “stoplicht”-methode’.

Op het gebied van wederhoor gebeurde er zelfs iets zeer opmerkelijks. Gedurende het onderzoek meldde  de woordvoerder van de minister zich ongevraagd bij journalist Stevens.

‘De man van de minister is geen publiek figuur,’ liet woordvoerder Roelof Janssens telefonisch weten. ‘Hij wil gewoon op een eerlijke manier zijn brood verdienen en wij kunnen ons dan ook niet voorstellen dat hij iets verkeerds of onwettigs doet. Als ik het gevoel heb dat jullie een misstand op het spoor zijn dan had ik nooit gebeld, maar mijn indruk is dat jullie over de man schrijven omdat hij de echtgenoot van minister Schippers is.’

We vroegen ons op de redactie af wat Janssens in hemelsnaam bezielde. Het staat journalisten vanzelfsprekend vrij om over wie dan ook te schrijven en daar horen dus ook de wederhelften van bewindspersonen bij.

Sander in de zorg

Sander Spijker had helemaal niet in de zorg hoeven werken. Als hij geen zorgconsultant was geweest had er geen haan naar hem gekraaid. Als consultant was hij voorheen in een andere branche werkzaam. Toen zijn vrouw minister van VWS werd richtte hij zich ook op de zorg. Uit vrije wil. De keuze om eind 2010 bij het Slotervaartziekenhuis voor Aysel Erbudak aan de slag te gaan — Erbudak was toen al jaren een magneet voor controverse — getuigde overigens niet van een bijzonder ontwikkeld beoordelingsvermogen. Het zij zo. De man van de zorgminister mag natuurlijk in de zorg werken als hij dat wil, maar dat houdt ook in dat hij zichzelf in een positie manoeuvreert waarin de maatschappij extra kritisch naar hem mag kijken. Vrijheid komt met verantwoordelijkheid. Dat zou VVD'er Schippers moeten weten, gezien de titel van het regeerakkoord uit 2010. Jammeren past een minister ook niet. De emotie mag, het is tenslotte haar man, maar het gestampvoet is ronduit gênant.

Het gaat in de zaak-Spijker in de kern ook om een kwestie die veel groter is dan zijn persoon. We schreven dat de broodheer van Spijker — P5COM — niet het enige advieskantoor is dat zich toelegt op het slimmere declareren. Daarmee lieten we zien dat het euvel zich op grotere schaal voordoet. Zorgeconoom Xander Koolman beaamde dat desgevraagd. Wie de feiten nuchter beziet, kan eenvoudig concluderen dat er een patroon zichtbaar is. Welke aantoonbare omvang dat heeft blijkt onder meer uit de data van de NZA. (Pag. 52 en 53). Ook uit dit onderzoek blijkt dat financiële prikkels de behandeltijd en daarmee het declaratiegedrag beïnvloeden. Arjen Lubach bracht dat treffend in beeld.

Er wordt dus op grote schaal gespeeld met declaratiesystemen

Er wordt dus op grote schaal gespeeld met declaratiesystemen. Gaming the system, noemen we dat. Dat is niet illegaal, maar het is wel moreel verwerpelijk en dat beaamt Schippers wijselijk. Al verkeert ze in de kennelijke veronderstelling dat haar man er geen enkele rol in speelt.

Rete-commercieel

Goed, nu terug naar de vragen van interviewer Pauw. Sander Spijker profiteert dus niet van de marktwerking in de zorg, aldus Schippers. Daar had ze iets langer over na moeten denken, want dat is een onhoudbare stelling. Spijker werkte voor het commerciële bedrijf P5COM, dat tegen stevige honoraria diensten verleent aan zorgaanbieders.

‘U bent beland bij dé specialist in het structureel verbeteren van operationele performance in de gezondheidszorg,’ schrijft het bedrijf op zijn website. ‘En dat is nu meer nodig dan ooit. Zorgorganisaties hebben te maken met steeds hogere prestatie-eisen, veroorzaakt onder meer door de introductie van marktwerking.’

Mede dankzij de marktwerking in de zorg heeft het door Schippers als ‘tamelijk idealistisch’ omschreven P5COM een verdienmodel. Dankzij dat verdienmodel had Spijker tot zeer recent een baan. P5COM en Spijker deden het blijkbaar goed, want ze verdienen serieus geld voor hun klanten. Spijker prijst zichzelf op zijn LinkedIn-pagina als volgt aan: ‘Our return on investment average is 2.5.’ Dat is vooral rete-commercieel en niet zo heel erg idealistisch.

De tweede vraag behelsde de (schijn van) belangenverstrengeling en daar was volgens Schippers geen sprake van. Eerlijk is eerlijk, daar valt wat voor te zeggen. Onze bevindingen toonden immers aan dat haar zorgbeleid juist door zorgconsultants als Sander Spijker wordt ondermijnd. Daar staat het naakte feit tegenover dat het ook in haar privébelang is dat Spijker succesvol is bij zijn werkzaamheden, die overigens uitstekend renderen vanwege de marktwerking die zij als minister propageert. De preventieve actie van haar woordvoerder Janssens laat zien dat de minister op zijn minst een blinde vlek heeft waar het de schijn van belangenverstrengeling aangaat.

De belangrijkste vraag die Pauw stelde, behelsde het declareren. Spijker werkte volgens Schippers niet voor een bedrijf dat zorginstellingen in staat stelt beter te declareren. Hier wordt een belangrijke kern van ons journalistieke onderzoek van tafel geveegd. We zouden er geen bewijzen voor hebben, stelde Schippers zonder omhaal. Dat verkondigde ze ook al op de avond van de Schoo-lezing. Haar man had zelfs nog nooit van het stoplichten-systeem gehoord. Onze contacten met meerdere directe bronnen — mensen die met Spijker hebben samengewerkt — vertellen ons een heel ander verhaal.

‘Bij groen kun je de behandeling het beste stoppen want dan verdien je het meest, geel is ook nog goed om te stoppen maar minder rendabel en bij rood kun je beter doorgaan, tot je in het groen van een volgend tijdvak zit,’ aldus een anonieme bron waarvan de naam mij natuurlijk bekend is. Rood, groen, geel — een kinderlijk simpel instrument waarvan het doel niet mis te verstaan is.

‘Elke euro die u in een traject met P5COM investeert, verdient u minimaal twee keer terug’

Dat P5COM zich bezighoudt met beter declareren, geeft het bedrijf bovendien zelf toe in de reactie die wij bij het artikel publiceerden: ‘P5COM adviseert juist om zoveel mogelijk van de beschikbare behandelcapaciteit aan patiënten te besteden en precies de tijd te declareren die aan patiënten besteed is. Niet meer en niet minder.’ En dat doet het bedrijf naar eigen zeggen met zeer significante rendementsverbeteringen: ‘Elke euro die u in een traject met P5COM investeert, verdient u minimaal twee keer terug.’ Ka-ching!

Nog sprekender is wat Spijkers zelf tegen tevreden klanten zegt. In een van de spaarzame interviews die hij over zijn advieswerk heeft gegeven, aan Skipr, een blad voor zorgbestuurders, bespreekt Spijker samen met de directeur finance en manager zorgadministratie van GGZ Friesland wat zijn advieswerk voor de instelling behelst. Olaf van der Heide, directeur finance & control, vertelt: ‘We wisten dat er problemen waren met het vastleggen en declareren. Maar we bleven maar constateren, signaleren en bijsturen: resultaten bleven uit. Tegenwoordig hebben we elke week onze netto productiviteit inzichtelijk en kunnen we die afzetten tegenover onze afgesproken norm.’ Ook manager zorgadministratie Kirsten Piso verklaart: ‘Hoe declarabel de behandelaren waren wisten zij niet.' De klanten van Spijker zijn duidelijk over het doel van zijn adviestraject. Leren om beter te declareren, stelt het bedrijf. ‘Our return on investment average is 2,5,’ zegt Spijker daar dus zelf over.

Dat de echtgenoot van Schippers nu afscheid heeft genomen van zijn baan bij P5COM, is een besluit dat volgens de minister werd ingegeven door ‘de druk’ die de banen van 35 collega’s in gevaar bracht. Dat lijkt ons nogal onwaarschijnlijk. Dat Spijker met deze vorm van dienstverlening stopt is niettemin een goede zaak. Velen zouden zijn voorbeeld moeten volgen.