Iedereen heeft een mening over de Europese Unie, schrijft Follow the Money in haar dossier ‘Gesprek over Europa’. Het voortbestaan van de EU is niet zo vanzelfsprekend meer en daarom is het nodig een goed gesprek te voeren over de toekomst. Hoe moet de EU hervormd worden? Deze discussie wordt perfect geïllustreerd door een boek wat deze week uitkwam: De Kloof. 

Dit boek is geschreven door twee christendemocratische Europarlementariërs: Esther de Lange, de delegatieleider van het CDA en Ivo Belet, Europarlementariër voor het Vlaamse CD&V. Aan de hand van dit boek kunnen we drie benaderingen onderscheiden voor een andere EU. De eerste staat centraal in het boek van De Lange en Belet, namelijk dat de EU ander beleid moet maken. De tweede benadering wordt belichaamd door hun boekpresentatie van afgelopen dinsdag in Den Haag: de EU moet anders communiceren. De wijze waarop de Lange en Belet de eerste twee benaderingen insteken, is gedoemd te mislukken en daarom resteert alleen de derde: andere democratie, maar juist daarover zwijgen de auteurs.

Benadering 1: Ander beleid

In De Kloof stellen de auteurs dat de EU moet veranderen en dat ze groot moet zijn in grote zaken en klein in kleine. Zij sommen daarom een groot aantal Europese maatregelen op. Er moet een energie-unie komen, een digitale markt, een Europees Marshallplan voor Afrika, een sluitende Europese grensbewaking, meer veiligheids- en defensiesamenwerking, waaronder die voor computerveiligheid, betere samenwerking tussen de inlichtingendiensten en handelsverdragen als CETA en TTIP. Een flinke waslijst.

Bij de boekpresentatie mag columnist en ex-politicus van de VVD Arend-Jan Boekestijn reageren. Hij vindt de voorstellen ‘vergaand’. En daarin heeft hij gelijk. Het is bijvoorbeeld controversieel om te pleiten voor Europese defensie. Dat erkent het CDA, maar op deze manier wordt het debat over een andere EU vooral een regulier politiek debat over welk beleid het meest wenselijk is. De veronderstelling bij deze benadering van ‘een andere EU’ is, dat als het beleid verbetert, ook de steun voor de EU zal toenemen. Als er onvrede is over de EU, komt dat omdat er behoefte is aan inhoudelijk ander beleid. Dit is de benadering van het CDA.

Burgers verschillen van mening over wat goed EU-beleid is, en dus zal ander beleid nooit iedereen tevreden kunnen stellen

Het probleem laat zich raden: burgers verschillen van mening over wat goed EU-beleid is, en dus zal ander beleid nooit iedereen tevreden kunnen stellen. Welk beleid dat ook is. 

Benadering 2: Andere communicatie

De boekpresentatie van De Kloof levert veel ideeën op uit het publiek. Een freelancejournalist vertelt dat hij nooit veel van de EU heeft begrepen en dat hij heel veel leert van deze boekpresentatie. Een man die achter hem zit, begint te klagen over de slechte voorlichting van de Europese Commissie. Weer een ander zegt dat er moet meer budget komen voor EU-voorlichting. En omdat televisiemakers denken dat er over Brussel geen goede televisie te maken is, zou er ook een tekort zijn aan journalistiek over de EU. Auteur Esther de Lange weet dat er op sociale media vooral negatief over de EU wordt gesproken.

In deze benadering is niet het beleid van de EU een probleem, maar de manier waarop over het beleid wordt gecommuniceerd. Als er maar meer journalistiek over de EU komt, als de voorlichting verbetert en als er meer webcare plaatsvindt, zal het imago van de EU verbeteren. De veronderstelling bij deze benadering van ‘een andere EU’ is dat als burgers beter weten wat de EU doet en hoe deze werkt, ook de steun voor de EU zal toenemen. Als er onvrede is, is de communicatie niet effectief genoeg.

Niet beleid van de EU is een probleem, maar de manier waarop over het beleid wordt gecommuniceerd

Het probleem laat zich raden: als er betere communicatie komt, zullen burgers meer te weten komen over positieve én negatieve kanten van de EU, zoals bureaucratie, zinloze verhuizingen en schimmige lobbyisten. Volledige transparantie en meer of andere communicatie levert niet per definitie steun op.

Benadering 3: Andere democratie

De derde benadering gaat niet uit van de status quo, zoals de eerste twee dat wel doen, maar richt zich op de manier waarop de EU besluiten neemt. Een voorbeeld van De Lange en Belet maakt dit duidelijk. Zij spreken graag over ‘de plagen van de EU’, zoals de permanente verhuizingen van het Europees Parlement tussen Brussel en Straatsburg. Over de onwenselijkheid hiervan bestaat veel consensus. Het idee dat er ‘ander beleid’ moet komen is echter niet voldoende. De vraag is hoe er over dit thema moet worden besloten.

Het Europees Parlement wil zelf van deze verhuizingen af, maar heeft hierover niet de beslissingsbevoegdheid. Straatsburg ligt in de EU-verdragen vast en er is unanimiteit nodig om Straatsburg te schrappen. Frankrijk ligt dwars. Veel lidstaten willen wel van Straatsburg af, maar willen tegelijk unanieme besluitvorming niet opgeven. Dan krijg je Straatsburg er gratis bij. De EU mag lidstaten tot zaken dwingen – bijvoorbeeld Straatsburg sluiten – of de EU mag dat niet. Als Nederlanders willen dat de EU de Fransen de wet voorschrijft, moeten ze accepteren dat de EU Nederland ook de wet voor kan schrijven. Velen binden dan in.

Meer macht voor Brussel

Een ander voorbeeld van De Lange en Belet laat hetzelfde probleem zien. Zij melden in hun boek dat Griekenland ‘met de juiste investeringen een belangrijke leverancier [kan] worden van hernieuwbare energie’. De vraag is dan wel wie dit belangrijk moet vinden: moeten de Grieken enthousiast zijn over mogelijke investeringen in hernieuwbare energie of maakt de mening van de rest van de EU ook wat uit? De Lange en Belet zeggen: ‘Dit betekent [...] dat de Europese Commissie weer meer de regie moet nemen over deze projecten’. Maar wat als de hele EU dit graag wil, maar de Grieken ook na vele discussies een hekel blijven houden aan zonnepannelen? Wat dan?

Een andere EU moet democratische procedures kennen die door de bevolking van alle EU-landen ook als democratisch worden herkend en legitiem worden gevonden. Hier wreekt zich het probleem van De Lange en Belet, en de Europese Volkspartij waar zij deel van uitmaken. Zij zeggen hier simpelweg niets over, behalve dat ze het instrument niet willen waarmee burgers de meest directe zeggenschap krijgen: referenda. Maar hoe de procedures dan wel georganiseerd moeten worden zodat EU-beleid echt kan worden geaccepteerd, daar zwijgen De Lange en Belet over.

Het probleem laat zich raden: de discussie over hoe de EU tot besluiten komt, vereist veel technische kennis, maakt alleen op lange termijn verschil en kan vreselijk saai zijn. De Lange en Belet zeggen ‘de mouwen te willen opstropen, en remedies te willen vinden’, maar brengen weinig nieuws en ontlopen de discussie.