Donderdag was het zover! De commissie heeft het E-woord gebruikt. Nadat het verhoor met Fortis-bankier van Rutte was afgelopen, waarschuwde voorzitter de Wit de heer van Rutte dat hij twee vragen niet geheel duidelijk had beantwoord en dat hij de heer Van Rutte er  aan herinnert dat hij onder "Ede" staat. De kijker had allang die conclusie getrokken: er klopt iets niet in het betoog van van Rutte! Het heeft overigens niet mogen baten. Van Rutte kwam ermee weg. Maar daarover straks meer, want de eerste ondervraagde was weer een ING-bankier: Timmermans.

Tweede ronde voor Timmermans
Timmermans is ook gehoord in ronde 1 van de Commissie en was toen verrassend open over de gang van zaken. Ik ben gisteren opnieuw niet teleurgesteld. Als Hoofd Risicobeheer speelde Timmermans een cruciale rol in het bestuur van ING. Timmermans gaf aan dat investeren in Alt-A hyptotheken wel degelijk werden ingegeven door rendementsoverwegingen. Collega van Eden ontkende dit nog. Staatsobligaties brachten domweg te weinig op. Daarnaast wilde ING niet alle eieren in 1 mandje (dat is goed bancair beleid: "grote posten" regeling) en dus ook niet alles VS-overheid. Dit kwam Timmermans op de vraag te staan of 43 procent Alt-A (tegen 6 procent staatspapier) een goede risico-inschatting was. Timmermans gaf impliciet aan dat ING de Amerikaanse Staat (mede in de vorm van Freddie Mac) niet helemaal vertrouwde en de hypotheken zagen er destijds gezond uit.

Margin call voor ING
En daarmee komen we weer terug op de rode lijn in alle ING verhoren. Ze hadden geen flauw idee waar ze in waren gestapt (ik denk dat het dus toch koninkrijkjes waren). Er is ze een rad voor ogen gedraaid. Er werden wel stresstesten gedaan, zeker. En ING zag dat de cashflow van de hypotheken gezond was (en nog is), waardoor gedacht werd dat evt. echte verliezen opgevangen konden worden door opgebouwde winsten. En dat evt. ongerealiseerde verliezen netjes in een 'herwaarderingsreserve' gestald konden worden tot betere tijden. Echter, de klap, het zeer fors en zeer snel afwaarderen van Alt-A hypotheken door ratingagencies, kwam als een verrassing en ING was reddeloos verloren. ING moest per direct meer eigen vermogen gaan aanhouden en dat had ING niet (ze hadden net een flink interimdividend betaald en 5 miljard eigen vermogen teruggegeven). Zoals Timmermans het formuleerde: "we werden steeds ingehaald door de tijd". Het is moeilijk te geloven maar in feite kreeg ING een 'margin call' en ze konden er niet aan voldoen.

Oranje oplossing
ING moest naar de overheid en werd gedwongen 10 miljard extra kapitaal te accepteren. Niet veel later nam de Staat 80 procent van de Alt-A portefeuille over. Het moeten vreemde tijden zijn geweest, want in dezelfde periode keek ING ook of het delen van Fortis kon overnemen. Op de achtergrond speelde natuurlijk DNB en het Ministerie van Financiën een cruciale rol, die streefden naar een "oranje' oplossing, dwz eigen land eerst. Als belegger vond ik het opvallend dat ING heeft overwogen om indexfutures te verkopen om op die manier de Alt-A verliezen te compenseren (wat een levensgevaarlijke strategie voor een bank, die naar eigen zeggen, geen belegger is!).

Timmermans zei verder dat ING de garantieregeling (de 200 miljard pot) niet echt nodig had. Op verzoek van het Ministerie van Financiën (Ter Haar) heeft ING meegedaan. Dat bleek een kostbare zaak. De Europese Commissie zag het als staatssteun en eiste daarna (1) verkoop ING Direct USA (2) verkoop WUH (3) afsplitsing verzekeringsbedrijf (4) geen prijsvechter.

Beschamende vertoning
De tweede ondervraagde was Jan van Rutte, destijds baas van Fortis Bank Nederland (nu Rvb van ABN AMRO). Laat ik het maar even ronduit zeggen: een beschamende vertoning. Het was mij na een tijdje duidelijk. Van Rutte was een 'zetbaas' van de Belgen. Fortis Bank Nederland (FBN), de 4e bank in Nederland, was voor haar funding 100 procent afhankelijk van Brussel. Volgens van Rutte was FNB voldoende gekapitaliseerd. Even ter herinnering: Schmittmann zei het tegenovergestelde! Van Rutte noemde FNB een solide bank, waarna mevrouw Vermeij (PVDA) opmerkte hoe dat te rijmen is met de afschrijving van 1 miljard op Madoff (van Rutte: hoort bij dienstverlening aan hedge funds.....!!).

Van Rutte zag het misgaan toen spaarders miljarden weghaalden bij de bank (en naar RABO brachten) en kwam in 'doodsnood' toen Fortis Group ook geen funding meer kon leveren. Er waren toen al contacten met DNB en het MvF. De commissie De Wit wilde heel precies weten hoe die contacten verliepen. En dat was het moment dat het geheugen van van Rutte niet wilde meewerken en een 'zweem van meineed' (kop in FD) in beeld kwam! Ik ben geneigd het anders te zien. Van Rutte wist waarschijnlijk echt niets. Votron en Kloosterman bestuurden FNB vanuit Brussel. Van Rutte kon zich na lang nadenken wel herinneren dat er sprake is geweest van een 'stille curator' (nl. Erik van de Merwe, oud Fortis), maar hij had geen idee wat Wellink bedoeld zou hebben met de uitspraak "het is geen gegeven dat jullie worden gered langs nationale lijnen". Commissielid Nepperus (VVD) zei op een gegeven moment: "ja maar u wilt toch wel weten wat er met je bank gaat gebeuren?". En deze man leidt nu ABN AMRO namens ons allen.

Volgens Kloosterman is van Rutte op zaterdag door hem geinformeerd over de reddingsactie van nationale overheden (de 49 procent actie). Van Rutte kon zich dat niet herinneren! Ook wist hij niets van de volledige nationalisatie. Topbestuurder? CEO van de 4e bank van Nederland?
Het kwam hem dus op een waarschuwing te staan van Jan de Wit dat hij onder ede staat. Het mocht niet baten. Van Rutte gaf aan dat hij niet wil 'gissen' en hield zijn mond.

Kleijwegt zonder kennis
De derde ondervraagde was ex-DNB'er Rudi Kleijwegt (nu Rabobank). Kleijwegt trapte af met de opmerking dat ABN Amro tot aan de kredietcrisis "redelijk goed" bestuurd werd. DNB had als doelstelling tot ABN AMRO moest kunnen blijven doorwerken als geïntegreerde bank. Ik neem aan dat om die reden aan Schmittmann gevraagd is te blijven zitten op zijn positie. Wat opviel was dat Kleijwegt geen parate kennis had over de financiele situatie bij ABN AMRO. Commissielid Vermeij moest de cijfers even voorlezen.

De commissie was duidelijk op zoek  naar de financiele situatie van ABN AMRO vlak voor de splitsing. Immers, na de splitsing bleek RBS opgezadeld te zijn met veel slechte kredieten. Kleijwegt beriep zich op toezichtvertrouwelijke informatie en wil de vraag naar het zogenaamde I-share ABN AMRO niet beantwoorden. De commissie laat het zitten. Kleijwegt merkt op dat vanuit RBS erg weinig informatie los kwam.

Kleijwegt stelde een paar keer dat ABN AMRO als geheel goed was gekapitaliseerd (met dank aan Santander) en dat er geen kapitaal aan de bank mocht worden onttrokken zonder toestemming van DNB. DNB was voorstander van een nationale oplossing. Dat moet niet als 'oranje-gevoel' worden gezien, maar vooral praktisch. Om die reden wilde DNB ook hoofdtoezichthouder worden van ABN AMRO omdat een zeer belangrijk deel van de bank-en verzekeringsactiviteiten in Nederlandse handen zouden komen.

Rudi wie? Rudi Kleijwegt

Was 16,8 miljard niet een te hoge prijs? Kleijwegt kon het niet goed bepalen. Hij gaf wel aan dat voor DNB voorop stond een stabiel financiel systeem en dat mag wat kosten. De onderhandelaars Bos, Balkenende en Ter Haar wisten dat er nog meer geld in de ABN AMRO gestoken zou moeten worden.


Dag 8, met als hoofdgerecht Old Boy (vieux garçon) Jan Michiel Hessels

Dag 8 van de verhoren van Commissie de Wit had weer drie ondervraagden: Dick Sluimers van pensioenbeheerder APG en hoogleraar-deskundige Sweder van Wijnbergen. Maar ondervraagde nr. 3 was het hoofdgerecht: de moeder aller 'old-boys' Jan-Michiels Hessels.

Wie ken hem niet?

Commissaris bij Boskalis, Heineken. Bedrijven-omvormer bij Vendex, waar hij Laurus creerde, dat later volledig ontmanteld werd. Veel ernstiger is zijn rol bij vorming van Euronext. Ik houd hem verantwoordelijk voor de teloorgang van het Nederlandse beursbedrijf. In de strijd tussen de Nederlander Moller en de Fransman Theodore koos hij voor de fransman. Hessels behield zijn baantje en mocht later aanschuiven op het hoogste niveau bij de fusie van NYSE en Euronext. Bij Fortis was hij de op een na hoogste man in het non-executive committee en in die hoedanigheid gehoord door de Commissie de Wit. Toegegeven, hij verschuilt zich niet als het mis gaat. Wie herinnert zich niet de wanhopige wijze waarop Hessels de gemoederen tracht te kalmeren tijdens een aandeelhoudersvergadering van Fortis, waarin Hessels,terwijl de schoenen om zijn hoofd vliegen, roept: politesse, politesse!

"Ik wist van niets!"
Goed, terug naar het rustig verlopende verhoor. Hessels kon de rol van commissaris weer vrijuit spelen. Hessels is een meester in verhullend taalgebruik, zoals "niet de sterkste leider", "lichtelijk geïrriteerd", "ging niet zo best", "ik heb er het beste van gemaakt". Maar laten we niet vergeten dat hij een bank leidde die met name veel Belgen bankroet heeft gemaakt (Hessels: "een ellendige situatie voor iedereen"), dat hij wel verantwoordelijkheid draagt voor de overname door Fortis van ABN AMRO. Het is bijna niet te verteren dat hij dan voor de Commissie de Wit aangeeft "oprecht respect te hebben voor handelen overheid", die wel 16,8 miljard namens de Nederlandse belastingbetaler moest neerleggen.

Hessels heeft het verhoor gebruikt om zijn bekende nevenfunctie van tuinman te benadrukken: het stoepje moest en zou schoongeveegd worden. Hij heeft zijn best gedaan, maar alle topmannen gingen weg Votron (wel met 2,5 miljoen extraatje), Dierckx, Verwilst. En natuurlijk had hij zich goed geinformeerd over de subprime leningen, waarvan Fortis er heel veel op de balans had staan. Hessels had namelijk in 2008 aan NYSE-Euronext én Fed bestuurslid Alice Rivlin gevraagd naar de subprime markt.

Het was onthutsend om te horen hoe weinig het topmanagement van Fortis betrokken was bij de reddingsoperatie. Hessels: "we zaten in een zijkamertje te wachten"; "ik moest dokumenten ondertekenen". Van de Nederlandse kant hoorde hij niets, de Belgen kwam soms langs voor wat overleg. Overigens zei Hessels dat hij echt zijn best had gedaan voor de aandeelhouders in Fortis Holding. Hij heeft de Nederlandse Staat bereid gevonden leningen ter waarde van 16 miljard te garanderen. Dat is een cadeau voor circa 0,5 miljard. Helaas is het geld niet bij Fortis Group terecht gekomen, maar bij de koper BNP Paribas!

Ook Hessels werd gevraagd naar zijn kennis omtrent mogelijke oplossingen voor de problemen van Fortis. Van Rutte van Fortis NL wist het allemaal niet zeker, nou Hessels wel "ik weet het heel zeker, ik wist van niets".

Zondebok Neelie
Hessels had twee zondebokken voor zijn falen gevonden. In de eerste plaats de Europese Commissie, mevrouw Kroes. Zij stelde onmogelijke eisen aan Fortis, met name verkoop van HBU. Dat heeft volgens Hessels Fortis 1 miljard gekost. Was het maar waar dat Fortis met 1 miljard gered had kunnen worden. Bedrijvenman Hessels weet nu waar de archilleshiel van een bank ligt: bij de liquiditeit. Er liep op een gegeven moment 10 miljard weg bij de bank. Dat akkevietje met Brussel is vervelend, maar zeker niet de reden van de ondergang van de bank.

Nog schandelijker was zijn "naschot": het was een analistenrapport van een broker dat Fortis de das heeft omgedaan. En omdat kracht bij te zetten, verwees Hessels naar de AFM die de broker heeft veroordeeld. Mijn visie op dit schandelijke en onterechte vonnis van AFM, lees hier. Hessels kwam er allemaal mee weg en zit nog rustig in allerlei raden van commissarissen en adviesraden.

Na Hessels kwam deskundige Sweder van Wijnbergen. Ik heb medelijden met de studenten van Van Wijnbergen. De man praat als een machinegeweer en geeft op geen enkel moment de toehoorders de kans om even na te denken. Zeer vermoeiend.

Een asset swap, niet meer
Van Wijnbergen haalde fors uit naar Bos en Wellink inzake het verhogen van de grens van het depositogarantiesysteem en de gang van zaken rondom Icesave. Er was geen draaiboek bij DNB als bank in problemen komt (hij verwees naar DSB). Spaarders hadden beter moeten weten en hadden noot vergoed mogen worden (dat noemen wij economen "moral hazard").
Van Wijnbergen nam Bos wel in bescherming toen het ging om de hoogte van de overnamesom bij ABN AMRO. 16,8 miljard was wel veel, maar gezien doel (stabiliteit in financiele systeem) niet onredelijk.

Vervolgens werd zijn opinie gevraagd naar de ALT-A constructie. Voor de meeste een erg lastige materie, maar voor van Wijnbergen een eitje (het is een asset-swap niet meer). Fijn, maar ik ben verder zijn betoog kwijtgeraakt. Hoofdrekenen is niet mijn sterkste punt, dat is duidelijk.

Zijn voornaamste argument voor de constructie is dat het 'insurer based' is ipv 'capital based'. Dat betekent dat een bank in de problemen niet zomaar kapitaal krijgt, maar alleen kapitaal als je het nodig hebt. Overigens gaf van Wijnbergen nog even fijntjes aan dat de overheid er niet is om de aandeelhouder te helpen, maar om het systeem in stand te houden.

De derde ondervraagde was de hoogste baas van APG. Ik heb dit verhoor niet meegemaakt. Hier het stuk van de Horde en Willems uit het FD.

 
Lees ook het blog van Verhaar over banken, brokers en beurzen
www.bank.blog.nl
www.pfverhaar.nl
twitter: @peterverhaar