
Tienduizenden ondernemers zijn ondergebracht bij de gevreesde afdeling Bijzonder Beheer, de ziekenboeg van de bank waar slechts een enkeling weer levend uitkomt. Ondernemers worden geconfronteerd met stijgende rentelasten, extra aflossingen en accountantskosten. Resultaat: de ondernemer wordt niet beter, maar juist steeds zieker. De bank toont in deze situatie vaak weinig begrip voor de individuele ondernemer, de relatie met de bank is verziekt. Banken zijn de groeiende stapel probleemdossiers in sommige gevallen liever kwijt dan rijk, ook al leidt dat tot faillissement van de ondernemer en afboekingen bij de bank. Een nieuw bankschandaal lijkt geboren. Toezichthouder AFM onderzocht de praktijken van Bijzonder Beheer en ook de Tweede Kamer buigt zich over de kwestie.
Zo omzeilden Van Lanschot en de Rabobank hun zorgplicht
Van Lanschot Bankiers voelt nog steeds het vuur van de financiële crisis
Oprichters failliete start-up eisen miljoenen van Triodos Bank
Wil Rabobank iets té graag van haar slechte hypotheken af?
De Verleiders worden ‘serieus’ genomen
Achter ING Vesting Finance zit een Quote 500-incassobureau
De treurige werkelijkheid achter Rabo's feelgood-film over Bijzonder Beheer
Praktijkvoorbeelden leren Bijzonder Beheer hoe het niet moet
Familie Ter Haar schoot zichzelf in voet met faillissement Oad
Rechter: Rabobank mag krediet niet per direct opzeggen
Een blik achter de gordijnen bij Rabo's Bijzonder Beheer
Oud-medewerkers bieden Follow the Money een onthullend kijkje achter de gordijnen bij Rabo's Bijzonder Beheer. 'Als arts kun je ook niet zeggen: ik heb zoveel patiënten, ik heb er maar een paar dood laten gaan.'
Door werk- en regeldruk worden dossiers liefst snel gesloten
Waarom zouden de banken zo met ondernemers omgaan? Vier oud-bijzonder beheermedewerkers, die in de loop van 2013 en 2014 bij Rabobank vertrokken, vertellen over de opstapeling van probleemdossiers, wachtlijsten, hoge werkdruk, managers die probleemdossiers liever lozen en vooral: over heel veel regeldruk en formuliertjes. Geen van hen wil met naam en toenaam in de media, omdat ze eigenlijk niet mogen praten over hun oude werkgever. Toch praten ze, omdat ze het belangrijk vinden om te laten zien hoe het er aan toegaat op deze intensive care, die in sommige gevallen meer weg lijkt te hebben van triage in een noodhospitaal. 'Het gaat mis als een dossier van een klant ondergeschikt wordt gemaakt aan de managementstatistieken, omdat er in een bepaalde tijd een bepaald aantal dossiers moet worden "gesloten." Ik kan een bedrijf gewoon niet laten afzinken als ik 't nog goed zie komen. Dat is waar ik ongelukkig van werd,' zegt Sonja, die het na een paar jaar bijzonder beheer voor gezien hield. 'Bijzonder beheer wordt vaak gezien als intensive care, maar als arts kun je ook niet zeggen: ik heb zoveel patiënten, ik heb er maar een paar dood laten gaan.' Bij Rabobank werken bijna duizend mensen bij Bijzonder Beheer, verspreid over het hoofdkantoor en de ruim honderd lokale banken. Zij hebben ieder tientallen dossiers onder zich.'Bijzonder beheer is eigenlijk een soort speeltuin'Een vacature bij Bijzonder Beheer heeft veel aantrekkingskracht op dertigers met een paar jaar werkervaring, ook al is het een functie waar geen cent bonus mee te verdienen valt. 'Het is eigenlijk een soort speeltuin: Je hebt veel vrijheid, je krijgt een probleem voorgeschoteld en dat moet je dan oplossen,' zegt Sonja. Het is ook een afdeling waar je in het diepe wordt gegooid en waar latere topmannen als Rijkman Groenink van ABNAmro komen bovendrijven en hun harde reputatie weten te vestigen.'
Ambtenarencultuur
Maar die vrijheid en creativiteit zijn de laatste jaren steeds meer in de verdrukking gekomen. 'Het is eigenlijk meer een soort ambtenarencultuur,' vertelt Fred. 'Het gekke is, je hebt het over heel veel geld, maar het is niet je eigen geld. Daarom is het makkelijker om verlies te nemen, al zit ik zelf niet zo in elkaar. Wat mij irriteerde, is dat het de bank totaal niet interesseert hoeveel geld je terughaalt. Ik heb een keer onroerend goed voor een heel goede prijs weten te verkopen. Maar de bank had het ook niet erg gevonden als ik het onder de executiewaarde had verkocht. Ze zijn gewoon blij als het lichtje in het systeem op groen staat en het dossier is afgehandeld.'De vrijheid en creativiteit zijn steeds meer in de verdrukking gekomenMeerdere oud-medewerkers bevestigen dat ze worden beoordeeld op of ze hun rapporten wel op tijd hebben ingeleverd en alle hokjes in het dossier netjes zijn aangevinkt en niet op hoeveel geld ze weten te redden voor de bank. Rabobank is als de dood dat de ruim honderd lokale Rabobanken hun dossiers niet goed op orde hebben, onder meer omdat de bank een paar jaar geleden een boete kreeg van de AFM, nadat enkele lokale Rabo’s hun hypotheekdossiers niet goed op orde hadden. Daar komt bij dat het toezicht op de banken veel strenger is geworden, onder meer doordat het toezicht wordt overgeheveld naar de Europese Centrale Bank. 'Banken staan in Europa onder grote druk om duidelijk te maken hoeveel slechte kredieten ze hebben en of ze daar wel voldoende voorzieningen voor hebben genomen. Dat leidt tot arbeidsintensieve administratieve processen waar de individuele klant niets aan heeft', verklaart Sonja. Vooral bij Rabobank leeft die angst. Jarenlang hadden de lokale Rabobanken veel vrijheid om op hun eigen manier zaken te doen. Rabo is, mede onder druk van de toezichthouders, al jaren in een verwoede machtsstrijd verwikkeld met haar lokale banken om meer grip op hen te krijgen. Zoveel mogelijk informatie moet door de lokale banken in spreadsheets worden gepropt, zodat aan de buitenwereld een mooie, papieren waarheid kan worden gepresenteerd over hoe de Rabobank als geheel er financieel voorstaat.
Kwaliteitsbeoordeling kredieten laat te wensen over
Vorige week kreeg Rabobank wat dat betreft nog een klap te verwerken. Bij het doorlichten van de ruim honderd grootste banken van Europa (asset quality review), bleek dat de Europese Centrale Bank de kwaliteit van 2 miljard euro aan kredieten van Rabobank twijfelachtiger inschat dan Rabo zelf. In absolute aantallen hebben alleen twee Griekse banken en de zwakste broeder Monte dei Paschi di Siena het op dat punt slechter gedaan. 'Ondernemers bij Bijzonder Beheer hebben weinig geld en dan moeten ze ook nog hun accountant aan het werk zetten om extra tussentijdse cijfers aan ons leveren, omdat wij weer een rapport moeten schrijven,' zegt Johan. 'Dan denk je wel eens: zijn we onze tijd en energie wel in de juiste dingen aan het steken? Ik zou liever tijd besteden aan het vinden van een nieuwe geldschieter, of met andere crediteuren praten over een akkoord.' Fred vertelt gefrustreerd over een rapport waar hij per se vijf dagen aan moest schrijven over de voortgang van een onderneming, die een week later failliet ging. 'Dat is totaal nutteloos geweest,' zegt Fred, die die tijd liever had besteed aan het veiligstellen van alle zekerheden die de bank bij die onderneming kon stellen. 'Natuurlijk maakt het de bank wel uit hoeveel geld ze terugkrijgen,' vertelt Johan in zijn zonnige tuin. Johan heeft tientallen jaren ervaring met probleemkredieten. 'Al schrijf je maar 50.000 euro af op een lening, je moest eens weten hoeveel krediet je moet uitzetten om dat geld weer terug te verdienen. Maar het klopt dat je daar niet echt op wordt beoordeeld en dat er wel wordt gekeken of je je rapporten op tijd af hebt. Eigenlijk zou je best eens achter de naam van een medewerker mogen zetten hoeveel schade hij voor de bank heeft voorkomen.''Vroeger was het een sport om de verliezen beperkt te houden''Vroeger was het een sport om de verliezen beperkt te houden', vertelt Els die na vele jaren bij Rabobank vertrok, onder meer omdat het ‘er bij bijzonder beheer niet meer zo aan toegaat zoals ze het mij vroeger hebben geleerd’. 'De uitkomst is tegenwoordig niet belangrijk meer, als je de weg daar naartoe maar goed hebt gedocumenteerd,' verklaart zij de angst van Rabo dat de toezichthouder een kijkje komt nemen in de dossiers, zoals nu dreigt te gebeuren met het onderzoek van de AFM.
Een stortvloed aan papieren verplichtingen
Als de toezichthouder langskomt bij een lokale Rabo in Groningen of Limburg, dan moeten alle dossiers er spic and span bij liggen. Die angst voor controles leidt bij sommige managers tot paniek en tot een duidelijke focus die zij eisen van hun medewerkers: Is het dossier wel elk halfjaar ‘gereviseerd’? Is de ‘klantintegriteit’ wel volgens het juiste stramien onderzocht? Zijn er wel gedetailleerde verslagen van alle gesprekken gemaakt? Het zijn dusdanig veel papieren verplichtingen, dat het onmogelijk is om aan al die eisen te voldoen, zeggen de oud-bankiers. Veel ondernemers en hun advocaten klagen dat zij geen grip krijgen op Bijzonder Beheer: hoe kom je er in, hoe kom je er uit, en waarom wordt de rente die ik op leningen betaal plots fors verhoogd? Voor hen is Bijzonder Beheer een soort kerker waar je ingegooid wordt, je je laatste restjes geld worden afgetroggeld en waar je er geen zicht op hebt of je er ooit nog uitkomt.Een op de acht ondernemers met een lening bij rabo is na 'maatwerk' overgedragen aan Bijzonder BeheerAls je bedrijf goed loopt, houd je als ondernemer de accountmanager die je ooit je lening heeft verstrekt. Maar als er in het computersysteem oranje lampjes gaan branden, word je verschoven naar Bijzonder Beheer. Wanneer zo'n lampje precies gaat branden, is onduidelijk en verschilt per lokale Rabobank. Volgens een woordvoerder van Rabobank gaat het daarbij altijd om ‘maatwerk’. Een op de acht ondernemers met een lening bij de coöperatieve bank is na dit maatwerk overgedragen aan Bijzonder Beheer. 'Meestal wordt aan ondernemers helemaal niet aangegeven dat ze zijn overgezet', zegt Fred. 'Dan worden ze opeens geconfronteerd met een accountmanager van Bijzonder Beheer die langs wil komen.' In principe handelen de lokale Rabobanken de dossiers zelf af, tenzij de bank meer dan een miljoen euro risico loopt, dan wordt de hulp van Rabo Nederland ingeschakeld.
'Ik heb gelukkig ook bedrijven kunnen redden'
Grofweg liggen er bij Bijzonder Beheer drie soorten dossiers. Van de ondernemingen die problemen hebben, maar met een paar kleine ingrepen weer op het goede pad zijn te zetten, de zogeheten ‘kwetsbare posten’; van de ondernemingen waarvan het voortbestaan op het spel staat en die moeite hebben rente en aflossingen te betalen - wat op papier ‘dreigende discontinuïteit’ heet -; en dan nog van de failliete bedrijven, waarvan Bijzonder Beheer moet proberen nog zoveel mogelijk geld terug te krijgen.'Er zijn ook ondernemers die bij Bijzonder Beheer willen blijven. Die succesverhalen hoor je nooit'Vooral bij die 'kwetsbare posten' zitten nog wel eens ondernemers die uiteindelijk blij zijn met de ingrepen van Bijzonder Beheer. Als zij weer op de rails staan, gaan ze weer terug naar hun oude accountmanager. 'Er zijn genoeg ondernemers die zeggen: ik wil eigenlijk bij Bijzonder Beheer blijven. Zij zeggen nog nooit zo professioneel geholpen te zijn door de bank. Dat zijn de succesverhalen die je vrijwel nooit hoort in de media', zegt Sonja. 'Ik heb gelukkig ook bedrijven kunnen redden', vertelt Fred in een koffietentje. 'Dat zijn ondernemers waar opeens het lichtje aangaat dat ze iets moeten veranderen. Dat is heel dankbaar. Maar over het algemeen ben je vaak gewoon te laat.' Fred herinnert zich wachtlijsten van enkele maanden voordat ondernemers die in problemen kwamen, bij Bijzonder Beheer terecht konden. 'Dat zijn de cruciale maanden.' 'Ik heb dossiers gezien waarbij de onderneming al min of meer failliet was, toen ze bij Bijzonder Beheer kwamen', vertelt Els over de wachtlijsten. 'Zo’n ondernemer had misschien al één of twee jaar eerder bij Bijzonder Beheer moeten komen.' Volgens Els stopte haar lokale Rabobank op een gegeven moment met het doorsturen van de kwetsbare posten naar haar afdeling, omdat er geen tijd meer voor was. In de triage die de bank pleegde, kwamen deze ondernemingen pas bij Bijzonder Beheer terecht, als hun ziekte ernstig verslechterde, terwijl ze bij een vroeg ingrijpen misschien nog gezond hadden kunnen worden.
Crisisvoorziening
De afdelingen Bijzonder Beheer bij de lokale Rabobanken en bij Rabobank Nederland zijn sinds de kredietcrisis in 2008 qua personeel verdubbeld, terwijl de rest van de bankorganisatie juist flink werd ingekrompen. Toch hebben veel oud-werknemers het gevoel dat er niet genoeg in hun afdelingen werd geïnvesteerd, gezien de enorme hoeveelheid slechte kredieten die op hen is afgekomen. 'Medewerkers die van een advocatenkantoor kwamen, waren gewend aan goede computersystemen, waarin ze hun dossier goed konden bijhouden. Dat wilden ze bij hun nieuwe werkgever Rabo ook hebben, maar de bank zei dan: daar investeren we niet in, want jullie zijn nu met honderd man, maar als de crisis over een paar jaar voorbij is, zijn jullie nog maar met vijftig, dus dan hebben we teveel betaald en dat is zonde,' raast Sonja. 'Het is allemaal ranzig. Heeft de rest van de bank wel door hoe belangrijk wij zijn? Het oudste meubilair gaat naar onze afdeling.''Heeft de bank wel door hoe belangrijk wij zijn?'Ook Fred herkent de gebreken van de computersystemen. 'Ik kon niet eens het adres van een klant wijzigen bij wijze van spreken. Een afspraak in de agenda zetten, dat is zo omslachtig. Soms zijn hele dossiers ook gewoon kwijt, inclusief de kredietovereenkomsten op basis waarvan je zekerheden hebt,' vertelt Fred geërgerd. 'En als je op een dossier moet samenwerken met Rabobank Nederland, dan hebben zij weer een ander computersysteem. Dan zit iemand bij ons uit het systeem allemaal PDF’jes apart op te slaan en in meerdere mailtjes, of via Wetransfer naar Rabobank Nederland te sturen. Daar zijn ze soms wel een dag mee bezig, dat is zo amateuristisch.' Over en weer is er volgens Sonja niet altijd evenveel begrip tussen de afdelingen die leningen verstrekken en de afdeling die de problemen vervolgens kan oplossen. 'De bank is niet van plan om bijzonder beheer op te tuigen, zoals ze dat wel bij de commerciële afdelingen willen doen. We moeten bij voorkeur zo snel mogelijk weer krimpen. Daardoor krijg je het gevoel dat je een soort noodzakelijk kwaad bent. Dat is wel raar, want je bent bezig met dossiers waarvoor soms een jaar daarvoor op een paar afdelingen verderop nog flessen champagne zijn ontkurkt, bonussen zijn uitgedeeld en promoties zijn toegezegd. Dat ditzelfde dossier binnen een jaar afzakt naar Bijzonder Beheer, dat vergeten ze bij die afdeling dan maar snel. Bij ons wordt soms met de curator geknokt om nog vijfduizend euro terug te krijgen, terwijl ze een paar afdelingen verderop miljoenen wegpompen in kansloze financieringen omdat ze bijvoorbeeld groot willen worden in een bepaalde sector.'
'Je bent bezig met dossiers waarvoor soms een jaar daarvoor nog flessen champagne zijn ontkurkt'Alle andere oud-werknemers hebben wel eens een dossier gezien waarvan de lening nog geen jaar nadat hij verstrekt was, al bij bijzonder beheer was beland. Als er in het verleden een onderneming bij Bijzonder Beheer kwam, dan was er vaak wel wat ruimte om te schuiven met aflossingen en rentebetalingen, om daarmee de onderneming in leven te houden. 'Vroeger kon je nog wel een vaste rente omzetten in een lagere variabele rente,' vertelt Els. 'Dan liep je wat rente-inkomsten mis, maar je hoefde niet af te schrijven op een lening.' Die flexibiliteit is er nu nauwelijks meer.
Bijdragen