Door overproductie verkeren zowel varkens- als koeienboeren in grote financiële problemen. De Nederlandse varkensstapel is sinds 2001 niet zo hoog geweest en telt in 2015 12,58 miljoen varkens. Dit ondanks het feit dat de consumptie in dezelfde periode met ongeveer 10 procent afnam. De melkproductie steeg in juni 2015 tot 12,6 miljard kilo. Tien jaar geleden was dat 10,6 miljard kilo. Geen wonder dat de prijzen zakken. De melkprijs is tussen juni 2014 en juni 2015 met 30 procent gedaald.

Boeren concurreren in feite met de buurman-boer. Door steeds meer en tegen steeds lagere prijzen te produceren, proberen ze te overleven en hopen ze er kennelijk op dat de buren er noodgedwongen eerder mee kappen. Dat denken álle boeren, niet alleen die in Nederland maar ook die in bijvoorbeeld Duitsland en Frankrijk. De onderlinge strijd verhevigt, de boeren trachten aan de ellende te ontkomen door de productie steeds verder te verhogen. Hierdoor blijven de prijzen dalen. De shake-out die dit tot gevolg heeft, leidt tot protest van de boeren en de roep om financiële steun.

De boeren zijn zelf medeveroorzakers van het probleem: ze kijken niet verder dan het hek van hun buurman

De boeren zijn echter zelf medeveroorzakers van het probleem doordat ze hun belangen niet goed weten te behartigen, hun marketing niet op orde hebben en niet verder kijken dan het hek van de buurman. Inmiddels ontstaat er ook enige realiteitszin.

Varkensvoorzitter Ingrid Jansen van de NVV (Nederlandse Vakbond Varkenshouders) stelt dat varkenshouders maar één knop hebben om het hoofd boven water te houden en dat is de volumeknop. Helaas komt dat inzicht laat. En er is nog veel meer onheil te verwachten. En wel uit onverwachte hoek.

Bloeiende food startup scene

Zoals bekend mag worden verondersteld, heeft de productie van vlees, zuivel en eieren nogal wat schaduwkanten. Te denken valt aan doorgefokte dieren die een ellendig leven leiden, grootschalige ontbossing ten behoeve van de productie van veevoer, klimaatverandering en schade aan de volksgezondheid door o.a. het gebruik van antibiotica. Die problemen zijn voor een belangrijk deel te voorkomen door dierlijke eiwitten te vervangen door plantaardige. En die ontwikkeling gaat naar verwachting heel snel, nu Silicon Valley zich op plantaardige vervangers van vlees, zuivel en eieren heeft gestort.

Eind 2014 werd bekend dat Bill Gates een project van Patrick Brown heeft gefinancierd. Brown is hoogleraar aan Stanford University en oprichter van Impossible Foods, gevestigd in Redwood City, Silicon Valley. Het startkapitaal van Impossible Foods is 75 miljoen dollar. Brown is er in geslaagd om de typische smaak van bloed, die het kenmerk is van rood vlees, na te maken. De hamburger kost volgens de Wall Street Journal nu nog $ 20 per stuk, maar dat zal snel minder worden. Gates stuurde in oktober 2014 aan zijn 18 miljoen volgers een tweet waarin hij zei dat de nepburger hem prima had gesmaakt.

Silicon Valley heeft zich op plantaardige vervangers van vlees, zuivel en eieren gestort

Overigens is de burger van Impossible Foods een aanzienlijk stuk goedkoper dan de kweekvleesburger van de Nederlandse professor Mark Post, die zich nog in de laboratoriumfase bevindt en per stuk € 200.000 kost. Het project van Mark Post wordt  gefinancierd door een andere Silicon Valley-tycoon, Google-baas Sergey Brin.

Muufri, een andere startup uit Silicon Valley, heeft de chemische structuur van melk ontrafeld. Die bestaat uit zes proteïnen en acht vetzuren. Volgens Muufri heeft melk een relatief simpele structuur en kan er met genetisch gemodificeerde gistcellen met het DNA van koeien heel goed een lactosevrije melk gemaakt worden. De voordelen zijn evident: koeien stoten methaangas uit, een broeikasgas dat 20 maal sterker is dan CO₂. Daarnaast is voor melk die niet van koeien afkomstig is veel minder land, water en energie nodig. Bovendien is er een grote markt voor lactosevrije melk, vanwege het toenemende aantal mensen met lactose-intolerantie die nu geen zuivel nuttigen. Muufri heeft de weg naar Nederland weten te vinden en ontving 200.000 euro van de Postcode Loterij voor verdere ontwikkeling van de zuivelvervanger.

Eierlobby gooit terug

Paypal-biljardair Peter Thiel en opnieuw Bill Gates zijn de financiers van Hampton Creek, dat plantaardig ei ontwikkelt. Plantaardig ei kan verwerkt worden in producten als koekjes, ijs, toetjes, taart, pasta en sauzen. Ongeveer 25 procent van alle eieren wordt in dit soort producten verwerkt. Just Mayo, een plantaardige mayonaise, is een van de merken van Hampton Kreek die al in productie zijn gegaan. Mark Prigg, een journalist van Mailonline in San Francisco, probeerde mayonaise en koekjes van plantaardig ei en van gewone eieren. Hij vond het een beetje een anticlimax. Er was namelijk geen verschil in smaak te proeven tussen de cookies en mayo met en zonder (echte) eieren.

Bloggers werden betaald om vooringenomen artikelen te schrijven en Unilever wilde zelfs een proces tegen Just Mayo beginnen

Dat initiatieven als de eivervangers van Hampton Creek serieus genomen worden, blijkt uit de angst van de Amerikaans eierindustrie. De American Egg Board, een door eierproducenten gefinancierde lobbygroep waar ook Unilever deel van uitmaakt, heeft volgens The Guardian getracht achter de schermen, en mogelijk op onrechtmatige wijze, de startup Hampton Creek de grond in te boren. Bloggers werden betaald om vooringenomen artikelen te schrijven. Mensen als Temple Grandin werden (zonder succes) benaderd om de eierindustrie publiekelijk te steunen en Unilever wilde zelfs een proces tegen Just Mayo beginnen.

Er zijn meer initiatieven, zoals Modern Meadow, een bedrijf in New York dat een techniek ontwikkelt om spierweefsel te kweken voor de productie van leer. Beyond Meat, uit Zuid-Californië, verkoopt sinds 2012 namaakkip via de biologische supermarktketen Whole Foods en komt binnenkort met een lijn rundvleesimitaties. Om in de smaak te vallen bij de vele carnivoren in de VS is David Wright, de aanvoerder van de New York Mets, aangetrokken als boegbeeld.

Tech-food

Dat deze producten ver van de natuur staan, is evident. Het betreft op industriële schaal te produceren artificieel voedsel, dat veel mensen tegen zal staan omdat het niets meer met het traditionele boerenbedrijf van doen heeft. Het staat volledig los van de natuur. De vraag is: is dat erg? De vee-industrie is met zijn doorgefokte, vaak ongezonde dieren, levend op krachtvoer en overeind gehouden met medicijnen, de band met de natuur ook volledig kwijt. Sterker nog, de vee-industrie zorgt voor ongekende schade aan de natuur.

De vraag is: is het erg, dat op industriële schaal geproduceerde kunstmatige voedsel?

De voordelen van het nieuwe artificiële voedsel zijn daarom evident. Het biedt bijvoorbeeld kansen om de voortgaande verwoesting van de Amazone tegen te houden. In Nederland kunnen de weilanden, waar al het leven inmiddels uit verdwenen is, teruggegeven worden aan de natuur om de weidevogels weer een kans te geven. Bill Gates noemt zelf als groot voordeel dat eiwitten met deze nieuwe technologieën vanwege de lage kosten beschikbaar worden voor de arme bewoners van derdewereldlanden die ze dringend nodig hebben.

En wat doet Nederland aan de ontwikkeling van plantaardige alternatieven? Nederland doet het met kleinschalige projecten niet slecht. Nederland kent de Vegetarische Slager en de Dutch Weed Burger en er worden veel rapporten geschreven in opdracht van de overheid. Maar grote slagen worden hier niet gemaakt, omdat er geen grote investeerders zijn. De overheid is conservatief en niet ondernemend en de supermarkten prijzen dit soort nicheproducten uit de markt. Zo is gehakt gemaakt zonder dieren tot wel drie maal duurder dan gehakt van dieren. Vegaburgers zijn zeker 50 procent duurder dan gewone hamburgers.

Vlees wordt niche

Mijn voorspelling is dat Silicon Valley sneller dan gedacht de bulkproductie van eiwitten gaat overnemen. Zodra Silicon Valley met haar marketingkracht kwalitatief goede plantaardige producten op de markt gaat brengen, kan de Nederlandse vee-industrie het schudden. Onze vee-industrie kan noch qua kosten, noch qua marketing op tegen Silicon Valley. Vlees wordt een nicheproduct dat zich qua smaak moet zien te onderscheiden van namaak. Hier liggen kansen voor biologische boeren en ambachtelijke vormen van vleesverwerking. Een zeer goede ontwikkeling voor de dieren, voor de natuur, voor het klimaat en voor de derde wereld.

Silicon Valley gaat sneller dan gedacht de bulkproductie van eiwitten overnemen

Helaas laat Nederland enorme kansen liggen. In 2006 heb ik toenmalig minister Gerda Verburg van Landbouw al bij herhaling op de kansen van plantaardige innovaties gewezen. Ik heb destijds al gesteld dat investeringen in de vervuilende en achterhaalde vee-industrie veel beter gedaan kunnen worden in de innovatie van plantaardige producten. Schouderophalen was mijn deel. Dat staatssecretaris Sharon Dijksma 30 miljoen uit de EU-kas krijgt en daarmee de in moeilijkheden geraakte vee-industrie vooruit wil helpen (pak ‘m beet 1 euro per varken), getuigt helaas niet van veel visie. Geef dat geld aan de vegetarische slagers van Nederland.

Hans Baaij is directeur bij de stichtingen Varkens in Nood en Dier&Recht.