
Ter bestrijding van doemdenkers, cultuurpessimisten en ‘vooruitgangsverloochenaars’ is recent een heuse ‘Bende van de Vooruitgang’ in het leven geroepen. Onlangs kregen de vijf oprichters vrij baan om hun beginselen uit de doeken te doen. Hans Schnitzler ziet het somber in voor hun techno-optimisme.
Een ‘dolle mens’ die op klaarlichte dag de markt opliep, een lantaarn aanstak, en God dood verklaarde. Het is waarschijnlijk een van de meest tot de verbeelding sprekende wijsgerige scènes. Met dit tafereel wilde Nietzsche duidelijk maken dat we sinds de ‘dood van God’ als een ‘niets zonder einde’ ronddwalen. Dat wil zeggen: na deze ‘kolossale gebeurtenis’ heeft de mens geen oriëntatiepunten meer en zijn alle zekerheden verdwenen; hij heeft zijn hele horizon met een spons uitgeveegd, in de woorden van Nietzsche. Voortaan zullen we zelf zin en betekenis aan ons bestaan moeten geven en kunnen we onze identiteit niet meer ontlenen aan een externe of hogere autoriteit. We zijn met andere woorden volledig op onszelf teruggeworpen.
Nietzsche besefte maar al te goed dat de mens hier nauwelijks tegen opgewassen is. Het ontluisterende besef dat er geen hoogste waarheid of bestemming is, kan ertoe leiden dat hij alle bestaande waarden afwijst en zich tot nihilist ontpopt. Een andere manier om het gevoel van zinloosheid te bestrijden, is het omarmen van nieuwe afgoden die richting aan het leven kunnen geven - ook dit is een vorm van nihilisme. En dat hebben we dan ook met overgave gedaan: vandaag de dag gaan sommigen de leegte te lijf met mindfulness, ayahuasca-sessies of bingewatchen, terwijl anderen houvast zoeken bij politici met boreale vergezichten of bij Zwarte Piet.
Een alternatieve en eveneens nihilistische strategie om de Nietzscheaanse onheilstijding te bezweren, is de overtuiging dat technologie en wetenschap voor elk probleem een oplossing bieden – als het niet vandaag is, dan wel morgen. Dankzij ons technologisch en wetenschappelijk vernuft leven we niet alleen in ‘het beste tijdperk ooit’, we zijn bovendien op weg naar een nóg betere wereld. Na de afschaffing van het hiernamaals, zet deze groep nihilisten al zijn geld op een eeuwigdurend hiernogmaals – onbegrensd en maakbaar.
In de ethiek en politiek bieden behaalde resultaten in het verleden geen garantie voor de toekomst
Het resultaat is een vooruitgangsgeloof dat feitelijk de voortzetting is van de christelijke heilsleer met andere middelen, inclusief verlossingsgedachten, profetieën en een centrale geloofsbelijdenis (disruptie!). De moderne aflaat voor de vernietiging van onze natuurlijke leefomgeving heet innovatie – of research and development, zo u wilt – en het hemelrijk is vervangen door een paradijs van eeuwige groei en overvloed. De heilige teksten van deze gemeenschap zijn oorspronkelijk op schrift gesteld ten tijde van de Verlichting, eigentijdse interpretaties hiervan vinden gretig aftrek in en rondom de tempels van Silicon Valley en onder zogeheten ecomodernisten.
Ook in ons land timmeren de zendelingen van deze geloofsgemeenschap flink aan de weg. Ter bestrijding van de ongelovigen – lees: ‘de doemdenkers, cultuurpessimisten en vooruitgangsverloochenaars’ – heeft men hier ter lande zelfs een heuse ‘Bende van de Vooruitgang’ in het leven geroepen. Onlangs kreeg dit kwintet, bestaande uit vier filosofen en een journalist, in NRC en De Telegraaf de ruimte om hun beginselen uit de doeken te doen, en met een theatertour – de Revue van de Vooruitgang – hopen zij hun boodschap verder te verspreiden. Die boodschap luidt: de Greta Thunbergs van deze wereld zijn anti-wetenschappelijk en veel te somber, vooruitgang is reëel en we moeten al helemaal niet terug willen naar de natuur (alsof iemand dat werkelijk beweert), maar vooral inzetten op verdere intensivering van landbouw en hightech-toepassingen.
Toch ben ik bang dat de positivo’s zich bezondigen aan een grove versimpeling van de werkelijkheid. Allereerst moeten we vaststellen dat de missionarissen van de vooruitgang de wereld en al onze verworvenheden bezien door een techno-wetenschappelijke bril, wat wil zeggen dat ze vooral naar het ‘wat’ en ‘hoe’ kijken en nauwelijks oog hebben voor het ‘waarom’. Een dergelijke materialistische of technocratische benadering gaat al snel voorbij aan allerlei immateriële waarden die bepalend zijn voor de kwaliteit van het bestaan. Met een spreadsheet in de hand juichen dat we langer en gezonder leven dan ooit, is een nogal schrale constatering in het licht van de depressie-epidemie waar de inwoners van het moderne Arcadië onder gebukt gaan. Je kunt gerust beweren dat we in een luilekkerland wonen, maar daarmee blijft de vraag naar zingeving, naar dat wat het bestaan de moeite waard maakt, nog altijd onbeantwoord.
Deze blinde vlek hangt samen met een denkfout die de vooruitgangsprofeten parten speelt. Ze verwarren vooruitgang in de wetenschap en technologie met vooruitgang op het gebied van ethiek en politiek. Zo stelt de Britse vooruitgangsscepticus John Gray dat terwijl wetenschappelijke inzichten cumulatief en onomkeerbaar zijn, en vooruitgang daar dus reëel is, dit niet geldt voor zaken op het domein van ethiek en politiek. In deze sfeer bieden behaalde resultaten in het verleden geen garantie voor de toekomst. Vrije en open samenlevingen lopen altijd het risico om in hun tegendeel te verkeren. Het is misschien een ongemakkelijke observatie, maar technologische vooruitgang biedt geen oplossing voor de (morele) inconsistenties en zwakheden die inherent zijn aan de menselijke aard.
Techno-utopisten, zoals de mannen van de Bende van de Vooruitgang, geven bovendien blijk van een geringe kennis van de geschiedenis van de technologische cultuur. Nieuwe technologische toepassingen vertonen namelijk de onhebbelijke eigenschap effecten te genereren die we niet kunnen overzien. Elke techniek herbergt een potentieel gebruik dat vooraf nauwelijks te voorspellen is. Zo bleek kunstmest niet alleen een middel ter bevordering van de groei van gewassen, maar ook een effectief ingrediënt om dood en verderf mee te zaaien (denk aan Timothy McVeigh en Anders Breivik). Pesticiden zijn geschikt om ongedierte mee te verdelgen, maar men kan er evengoed mensen mee verdelgen, zoals we in Syrië hebben gezien. Sarin, het goedje dat daar werd gebruikt, dankt zijn bestaan aan de zoektocht naar krachtiger bestrijdingsmiddelen. Meer dan eens blijkt de wens de vader van de voorspellende gedachte te zijn, zoals de verwachting dat e-mail het verbruik van papier zou verminderen. Kortom: ‘technologie is noch goed, noch slecht, noch neutraal,’ zoals Melvin Kranzberg ooit stelde. Waaraan ik zou willen toevoegen: maar een ingewikkelde mengelmoes van positieve en negatieve effecten.
Dat Venetië nog steeds geen adequate waterkering heeft, is niet te wijten aan een tekort aan technologische oplossingen
Toekomstvoorspellers, zowel de utopische als dystopische, spreken graag in termen van onvermijdelijkheden. Maar als de techniekgeschiedenis ons één ding leert, dan is het wel dat er weinig zinnigs valt te zeggen over het effect van nieuwe toepassingen. Wat de predikers van de vooruitgang vergeten, is dat innovaties pas betekenis krijgen en tot ‘leven’ komen binnen de context van een cultuur. De reikwijdte of invloed van technologieën staat niet bij voorbaat vast, maar is in hoge mate afhankelijk van de culturele en maatschappelijke omstandigheden. Dat Venetië nog steeds geen adequate waterkering heeft, is niet te wijten aan een tekort aan technologische oplossingen maar is het gevolg van een bepaalde (lees: corrupte) politieke praktijk.
Uiteraard kunnen slimme toepassingen ten dienste staan van de vooruitgang (of achteruitgang), maar uiteindelijk is het aan mensen om zich te bezinnen op de inrichting van hun samenlevingen en op de vraag of bestaande systemen of structuren aan herziening toe zijn. Dat is geen technologische uitdaging, geen kwestie van meer of minder techniek, maar een idealistische en morele opgave. Het zal de Bende van de Vooruitgang waarschijnlijk niet zinnen, maar dit is toch echt een politiek en ethisch vraagstuk.
Wie meent met technologie en wetenschap alle onzekerheden en problemen te kunnen uitbannen, lijdt niet alleen aan quasi-religieuze visioenen, maar houdt er tevens opvattingen op na die in wezen nihilistisch zijn. Dat wil zeggen: het geloof dat alles wat van waarde en betekenis is, te reduceren valt tot een kwestie van technologische beheersing en berekening. Als u het mij vraagt is die bende dan ook gewoon een nihilistisch zooitje.
29 Bijdragen
paul Hoogendijk 8
Hans Schnitzler 1
paul HoogendijkAlbèrt 4
En al is het aantal doden door sarin hoger (zo'n 5000) ook dat is niet veel als je het vergelijkt me de hoeveelheid extra monden die we kunnen voeden door het gebruik van pesticiden.
Paul Sporken 10
AlbèrtTechniek is een prachtig en onmisbaar instrument voor de mensheid om problemen op te lossen maar wordt meestal kortzichtig toegepast door tunnelvisie, economische belangen of ideologische overtuiging of, zoals de schrijver aanhaalt, misbruikt voor andere doelen. Het is dus zeker niet de heilige graal om in geloofstermen te blijven.
Gelukkig zie je dat er op universiteiten steeds meer multidisciplinair wordt gedacht, kunnen studenten steeds vaker studies combineren en leren ze samenwerken met andere disciplines. Ik verwacht veel van deze holistische benadering die beter bewust maakt van de samenhang der dingen.
Marja de Jong 2
AlbèrtEen groeimiddel dat het bodemleven ernstig verstoort, bij uitspoeling oppervlaktewater overdadig bemest, verzuring bevordert en ecosystemen bedreigt is allesbehalve een stof met alleen positieve kanten.
Dat miljoenen mensen te eten hebben dankzij het overdadig gebruik van kunstmest zou uiteindelijk weleens in het tegenovergestelde kunnen uitdraaien.
Het is jammer dat dat aspect niet genoemd wordt in een verder goed artikel.
Hans Schnitzler 1
Marja de JongDiny Pubben 9
Hans SchnitzlerTe beginnen bij die mogelijk 40000 slachtoffers van de belastingdienst.
Lees rapport Donner er zijn veel caf zaken en dat is nog maar 1 toeslag over de belastingdienst drama's en techrampen. Een kleine stad die schuldig in SyRI blijft staan. Als onze overheid zelf jarenlang ook rechtstatelijk faalde staat de burger eeuwig te boek als fraudeur in SyRI.
Hallo Hans Snitzler, hallo ftm, zo simpel kan de politieke vraag zijn.
Begrijp jij mijn oplossing, opmerking?
Ik kon als leidinggevende zorginhoudelijk niet schonen 1 van mijn grote kritiek punten. Bestuurders lachen. Fouten bleven staan. Ander voorbeeld:
Zelfs nrc stelt hier die vraag niet, is er door iemand geschoond?
Men denkt niet vanuit de burger, kijkt alleen financieel, prijs gedreven tech maar niet zorginhoudelijk. 'Mentaal beperkt' als vals etiket en daar sta je dan als zeer principiële jonge moeder. Die vraag werd niet gesteld. Waarden aan de orde. Is er geschoond? Kan dat?
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/11/20/verdwaald-in-doolhof-van-het-uwv-a3980965
Als techniek pijn doet hebben wij een hele nieuwe zorgtak nodig daarmee zijn onze zorgverzekeraars bij voorbaat naar huis te schrijven.
Naast een huis voor Klokkenluiders een Burgerhuis voor SyRI correctie! Te beginnen bij die mogelijk 40000 slachtoffers van de belastingdienst.
Verdere automatische digitale gevolgen bij hoge onterechte schulden?
Door de politie gestopt op de A2: 'uw auto is nog geld waard'?
Boete- schuldindustrie die volkomen automatisch blijft doordraaien?
Kunnen ze de VS nog in, worden ze staande gehouden op vliegvelden?
Kunnen ze hun Digid nog zien als de I-Overheid en de rechtstaat digitaal faalt?
Hallo Donner, Raad van State een Burgerhuis voor SyRI correctie.
j.a. karman 5
Diny PubbenWat je doet is vragen om het frauderen makkelijker te maken zelfs te faciliteren. Het zijn je leidinggevenden en nog hoger waar de werkelijk ethische problemen zitten. Het drama bij Mycene in de moderne tijd
https://zoek.officielebekendmakingen.nl/h-tk-20132014-41-6.pdf
[Verwijderd]
Marja de JongAnnemiek van Moorst 11
[Verwijderd]Zie bijvoorbeeld:
http://www.farmbizafrica.com/farmbizopinions/35-farmbiz-opinions/2619-why-the-proposed-animal-manure-bill-could-hurt-kenya-s-food-production-goals
Lydia Lembeck 12
Annemiek van MoorstJoan Wolffensperger
Daniel Lopes 1
Mz59 7
Daniel LopesGerrit Zeilemaker 6
Het werk van John Gray is vooral een ontkenning van Hegels' stelling dat de vooruitgang van de geschiedenis een vooruitgang van vrijheid is.
Het grote vraagstuk van deze tijd is in principe al lang geleden door Marx en Engels beantwoord en is nu dringender dan ooit, omdat verdere ontwikkeling onder het kapitalisme het voortbestaan van de mensheid bedreigd.
Zij stelden dat een verdergaande economische ontwikkeling alleen mogelijk is als de economische ontwikkeling in overeenstemming met de natuur plaatsvind.
De (kapitalistische) ontwikkeling tot nu toe is blind, gedreven door de drang tot accumulatie, door winst. Deze ontwikkeling was gericht op het overwinnen van de natuur, maar het moet zo langzamerhand duidelijk zijn dat de natuur altijd terugslaat. Ik denk dat alleen ecosocialisme een oplossing voor de problemen van mensheid kan zijn. Zie bijvoorbeeld hier: https://rwer.wordpress.com/2016/05/17/new-wea-paperback-green-capitalism-the-god-that-failed-by-richard-smith/ en hier http://www.paecon.net/PAEReview/issue87/Smith87.pdf
Marla Singer 7
Elk voordeel hep ze nadeel.
Je kan wel gaan zitten kniezen maar alleen de mensen die de handen uit de mouwen steken zullen veranderingen ten goede of kwade bewerkstelligen. Dat zijn voornamelijk de optimisten en dus behoort de toekomst aan de optimisten.
Hans Schnitzler 1
Marla SingerMarla Singer 7
Hans SchnitzlerDaniel 91
Hans SchnitzlerZo te zien begrijpt u niks van wat ecomodernisten voor ogen staat. Wellicht nog een keer hun pamflet lezen (als u dat al gedaan heeft):
http://www.ecomodernism.org/nederlands
Annemiek van Moorst 11
Daniel 91Hier een heel goed overzicht voor iedere geïnteresseerde waarin juist de zaken waar Hans op wijst, de sociale variabelen en onze beschaving, uit de doeken worden gedaan. Zet je schrap, het is heftig https://www.vice.com/en_us/article/8xwygg/the-collapse-of-civilization-may-have-already-begun?sfns=mo
Niek Jansen 9
Daniel 91Die vlaamse filosoof Maarten Boudry krijgt volop de gelegenheid op diverse media om zijn conservatieve en reactionaire denkbeelden uiteen te zetten en niet alleen op het gebied van klimaatopwarming.
In deze link blijkt maar al te duidelijk hoe hij alle vertrouwen geeft aan de mogelijkheid die de mensheid zou hebben om met innovatieve technieken de aankomende klimaatramp te voorkomen. Hij schaart zich daarmee aan de zijde van klimaatsceptici en Trump zal hem zeker bijvallen.
Boudry is dus zeker een vooraanstaand lid van de Bende van Vooruitgang,zoals Hans deze bende typeert.
Niek Jansen 9
Marla SingerLotte van der Meer 1
En zo is het maar net. Ik heb al een hele tijd 2 artikelen bewaard omdat het mij een helder inzicht gaf en van belang lijkt voor overzicht in het zijn der huidige dingen. Het heeft hier direct mee te maken: in de Sir Edmund van 20 okt 2018: Interview met Charles C.Mann 'Techniek: redder of boosdoener?'. Ook het interview daarvóor in hetzelfde blad: 'Vooruitgang met de Verlichting' met Steven Pinker als prediker. Fijne en verhelderende stukken om te lezen. Ik ga kijken of ik deze artikelen hier kan delen; even de Volkskrant morgen bellen....
j.a. karman 5
Lotte van der Meer 1
Mz59 7
Sinds Darwin weten we dat de mens slechts een van de vele species is. Je kunt je ook wel afvragen wat het bestaan van een olifant de moeite waard maakt, in de ogen van de olifant; eten, slapen, voortplanten, in de zon liggen.
En wat het bestaan de moeite waard maakt, is voor iedereen een persoonlijke keuze. De een wil lekker op het strand liggen, de ander wil tuinieren, weer een ander wil piano spelen, etc.
In luilekkerland leven is in ieder geval beter dan in een straatarm land leven.
Nick Aldewereld 2
Ten slotte is dat de definitie van wijsheid. Het perspectief aannemen van een ander.
Inderdaad is het afhankeljik hoe dit middel word ingezet wat het effect is. In the end: things just happen. God or no god.
The only constant thing is change.
Annemiek van Moorst 11
Hier een heel goed overzicht voor iedere geïnteresseerde waarin juist de zaken waar Hans op wijst, de sociale variabelen en onze beschaving, uit de doeken worden gedaan. De club van Rome (Meadows) heeft o.a. zijn modellen weer uit de kast gehaald, naast vele anderen die in dit goede overzicht allemaal worden behandeld. Zet je schrap, het is heftig, een must read dit:
https://www.vice.com/en_us/article/8xwygg/the-collapse-of-civilization-may-have-already-begun?sfns=mo
Ook Vaclav Smil kan niet onvermeld blijven in dit verband:
http://nymag.com/intelligencer/2019/09/vaclav-smil-on-the-need-to-abandon-growth.html?fbclid=IwAR3bjbEmJktwnNToVFuIl7V6inEdYsZY19ROCW3HC08O2RoN-6ElRv8Xkr4
Hans Schnitzler 1
Annemiek van Moorst