Tsunami

De Zwitserse exporterende industrie was – begrijpelijkerwijs – niet blij. ‘Woorden ontschieten me’, aldus de CEO van horlogemaker Swatch. ‘De SNB-actie is een tsunami; voor de exportindustrie; voor het toerisme; en uiteindelijk ook voor het hele land.’ En dat is een sentiment dat we wel kennen uit eigen land. Bepleit loonsverhogingen en VNO/NCW staat binnen no-time op de barricades om de BV Nederland te redden van de ondergang.

Zwitserland heeft nogal wat overeenkomsten met Nederland

Zwitserland heeft dan ook nogal wat overeenkomsten met Nederland. Sinds de jaren negentig is het land net als Nederland een mercantilistische politiek van exportpromotie en importbeperking gaan voeren. Stuurde Zwitserland in 1990 nog ongeveer vier procent van het bbp meer naar het buitenland dan het terugkreeg, in 2013 was dat opgelopen tot maar liefst 16 procent van het bbp.

De neiging bestaat om zulke enorme overschotten toe te schrijven aan een superieure exportindustrie. En daar zit wel wat in. Hoewel Zwitserland vooral bekendstaat als ontvanger van enorme belastingmijdende geldstromen, heeft het land van acht miljoen inwoners met bedrijven als Nestlé, Roche en Novartis een ongekende multinationaldichtheid. Bovendien maakte de centrale bank de exportindustrie extra concurrerend door haar munteenheid onder te waarderen.

Maar het handelsoverschot liep niet alleen op van vier procent naar zestien procent omdat het land opeens nog veel concurrerender werd. Een handelsoverschot is immers de uitvoer minus de invoer. Als er plots meer wordt gespaard, minder wordt geconsumeerd, minder wordt ingevoerd, dan heeft dit ook zijn uitwerking op het handelsoverschot. En dat is precies wat er in Zwitserland gebeurde.

Ondanks al hun cijfermatige rijkdom zijn Zwitsers er in de afgelopen twintig jaar niet zo hard op vooruitgegaan

Het is opmerkelijk: ondanks al hun cijfermatige rijkdom zijn Zwitsers er in de afgelopen twintig jaar eigenlijk niet zo hard op vooruitgegaan. Dat is niet alleen een probleem voor de Zwitsers. Als je nooit je exportinkomsten besteedt om meer te importeren, dan krijgt ook het buitenland een probleem. Een Zwitsers handelsoverschot moet ergens anders immers gespiegeld worden door een handelstekort. Een handelstekort dat op zijn beurt gefinancierd moet worden en tot schulden leidt.

En daarom is deze wisselkoersaanpassing, ondanks kritiek van zelfs progressieve economen als Paul Krugman, een goed idee. Niet alleen kunnen Zwitsers eindelijk de vruchten plukken van hun exportsuccessen – terwijl V&D in ons land loonsverlagingen van bijna zes procent aankondigt, kondigde het Zwitserse warenhuis Grieder Cie door de gestegen wisselkoers een prijsverlaging van twintig procent aan – ook krijgt de exportindustrie in andere landen de mogelijkheid te concurreren met de Zwitsers.

De eurozone mist zulke symmetrische aanpassing. Enerzijds vinden we dat Mediterrane landen met hun handelstekorten ‘concurrerender’ moeten worden, anderzijds zijn we vooral trots op ons eigen handelsoverschot. Omdat wisselkoersaanpassingen onmogelijk zijn, leidt dat ertoe dat we tekortlanden dwingen om hun lonen en prijzen te verlagen, terwijl er niet een soortgelijke dwang is om lonen en prijzen in overschotlanden te verhogen. Terwijl handelsoverschotten en handelstekorten noodzakelijkerwijs elkaars spiegelbeeld zijn – de één zijn uitvoer is de ander zijn invoer, de één zijn besparingen de ander zijn schulden.

Wisselkoersaanpassingen zijn rommelig, veroorzaken onzekerheid en instabiliteit, zoals Zwitserland weer laat zien. Maar ze zijn in ieder geval niet zo langdurig lelijk als het aanpassingmechanisme binnen de eurozone.