Luidt één telefoongesprek het einde van de Europese trojka in?

Stelt u zich eens voor dat u in de schuldsanering zit. Diverse overheidsinstanties helpen u uw inkomsten en uitgaven zodanig op elkaar af te stemmen dat u aan het eind van elke meetperiode geld overhoudt om uw schulden af te betalen. Uw schulden zijn echter zó hoog, dat elk weldenkend mens begrijpt dat u nooit in staat zult zijn ze allemaal af te lossen, ook al wordt u honderd. Eén van de overheidsinstanties die u bijstaan snapt dat ook, de twee andere echter niet. Die willen dat u de volle mep terugbetaalt.

Dit is precies wat er momenteel op veel grotere schaal aan de hand is met Griekenland, dat na eerdere steunpakketten van in totaal 240 miljard euro, afgelopen augustus nog een derde pakket van 86 miljard toegezegd kreeg van de zogenoemde trojka, het samenwerkingsverband tussen het Internationale Monetaire Fonds (IMF), de Europese Commissie (EC) en de Europese Centrale Bank (ECB). Eigenlijk moet die trojka nu ‘quattor’ (viertal) heten, want ook het permanente noodfonds Europees Stabiliteits Mechanisme (ESM) is aangeschoven aan de onderhandelingstafel.

Uitgelekt telefoongesprek

Er dreigt echter een kink in de samenwerkingskabel te komen. Uit een uitgelekt transcript van een telefoonconversatie tussen drie IMF-officials over de hulp aan Griekenland is gebleken dat er een groot verschil van inzicht bestaat tussen het IMF aan de ene kant en de drie samenwerkingspartners aan de andere kant. Het IMF stelt dat de Griekse economie niet geholpen kan worden zonder een forse kwijtschelding van haar schulden. Komt die er niet, dan blijft het dweilen met de kraan open, aldus de rekenmeesters uit Washington. De EC, de Duitse bondskanselier Merkel en de ECB vinden echter dat de Grieken zich moeten houden aan de hervormingsafspraken en de schulden moeten terugbetalen.

Naar eigen zeggen had het IMF haar eigen regels ‘omgebogen’ om tegemoet te komen aan politieke druk van de EC en de ECB

De kritiek van het IMF is niet nieuw. Al in 2013 erkende het Fonds in een van haar rapporten over Griekenland grote beoordelingsfouten te hebben gemaakt en te zijn gezwicht voor de politieke spelletjes van de EC. Naar eigen zeggen had het IMF haar eigen regels ‘omgebogen’ om tegemoet te komen aan politieke druk van de EC en de ECB waarmee het IMF samen de trojka vormde.  Bovendien stelde het IMF vast dat Griekenland, na vier jaar ‘crisismanagement,’ nog altijd niet voldoet aan drie van de vier criteria op basis waarvan een in financiële moeilijkheden verkerend land in aanmerking kan komen voor steun van het IMF.

En dat was nog niet alles. Het liefst zouden de Zuid-Amerikaanse leden van het IMF de reeds aangegane verplichtingen jegens Griekenland niet meer willen nakomen, getuige de uitspraken van de Braziliaanse bewindvoerder Paulo Nogueira Batista. Weliswaar werd Batista door de Braziliaanse regering teruggefloten, maar zijn uitlatingen tonen wel aan hoe verdeeld het IMF zelf is over de aanpak van de Griekse schuldencrisis.

Schuldvermindering verdeelt Trojka

Dat bleek afgelopen week nadrukkelijk opnieuw uit een uitgelekt telefoongesprek van 19 maart jongstleden tussen de twee topofficials van het IMF, Poul Thomsen, hoofd van IMF’s European Department en Delia Velkouleskou, namens het IMF verantwoordelijk voor Griekenland. Daarin zei Thomsen onder meer: ‘Kijk, mevrouw Merkel, u staat voor de vraag wat belangrijker is: doorgaan zonder het IMF — zou de Bondsdag zeggen “het IMF doet niet mee?” — of kiezen voor de schuldverlichting waarvan wij denken dat Griekenland die nodig heeft, om ons zo binnenboord te houden?’

Gedeeltelijke schuldkwijtschelding werd steeds tegengehouden uit angst voor 'besmettingsgevaar' 

Gedeeltelijke schuldkwijtschelding tot een voor het programmaland houdbaar niveau is een vast onderdeel van de bekende IMF-aanpak om de schulden van probleemlanden te herstructureren. Brussel, Frankfurt en Berlijn hebben dit steeds tegengehouden omdat ze bang zijn voor ‘besmettingsgevaar’ van andere programmalanden zoals Portugal en Ierland en eigenlijk ook Spanje, dat financiële steun ontvangt uit het ESM. Die landen zouden dan ook schuldvermindering willen en dat zou tot een sneeuwbaleffect kunnen leiden.

Toch mag dit uitgelekte gesprek niemand echt verbazen. Immers, ten tijde van de onderhandelingen over het derde steunpakket voor Griekenland, in augustus vorig jaar, had het IMF bij monde van haar voorzitter Christine Lagarde al duidelijk gemaakt dat (gedeeltelijke) schuldkwijtschelding de enige manier was om Griekenland er duurzaam bovenop te helpen. In het persbericht van 14 augustus 2015 stond: ‘Toch blijf ik sterk van mening dat de schuld van Griekenland onhoudbaar is geworden, en dat Griekenland er niet in kan slagen om terug te keren naar een houdbaar schuldniveau met uitsluitend eigen maatregelen. Daarom is het even belangrijk voor de houdbaarheid van de schuld op middellange en lange termijn dat Griekenlands Europese partners concrete inzet tonen […] om significante schuldverlichting te bieden, die veel verder gaat dan wat tot dusver is overwogen. […] Significante schuldverlichting zal een basis bieden voor een geloofwaardig en breed programma om houdbaarheid op de lange termijn te herstellen.’

Op de lange baan

Kortom, de eis van schuldkwijtschelding van het IMF was niet nieuw. Wat wel nieuw was, was dat uit datzelfde gelekte telefoongesprek bleek dat de betrokken IMF-officials vreesden dat een oplossing voor het Griekse probleem door het aanstaande Britse Brexit-referendum op de lange baan zou worden geschoven. ‘In dat geval duurt het minstens tot juli,’ aldus Thomsen, ‘en de Europeanen zullen een maand voor de Brexit geen trek hebben om over Griekenland te praten. Ze zullen een pauze willen inlassen en pas ná het referendum de draad weer oppakken.’ De IMF-heren spraken vervolgens over een ‘gebeurtenis’ om het land aan de leiband te krijgen, via de dreiging met een bankroet.

De IMF-heren spraken over een ‘gebeurtenis’ om Griekenland aan de leiband te krijgen, via de dreiging met een bankroet

De zaak leidde tot veel ophef. Het IMF zelf reageerde aanvankelijk terughoudend op het lek met een korte verklaring van het perscentrum: ‘We geven geen commentaar op lekken of vermeende berichtgeving over interne discussies. We hebben duidelijk verklaard wat wij denken dat er nodig is voor een duurzame oplossing voor de economische uitdagingen waar Griekenland voor staat — een oplossing die Griekenland op het pad naar duurzame groei zet, ondersteund door een geloofwaardig pakket aan hervormingen waar schuldverlichting van de Europese partners tegenover staat. De benodigde hervormingen en doelstellingen moeten gebaseerd zijn op geloofwaardige aannames. Zoals we hebben gezegd, is er een uitruil tussen wat er mogelijk is op het gebied van hervormingen en het benodigde bedrag aan schuldverlichting.’

Kwaad bloed 

Maar vooral de kwestie over een ‘gebeurtenis’ om de Grieken in het gareel te krijgen, zette kwaad bloed, om te beginnen bij de Grieken zelf. De Griekse premier Tsipras stuurde een brief op poten aan IMF-baas Lagarde om opheldering te vragen. Deze zag zich daarop gedwongen een uitgebreid antwoord terug te sturen, waarin ze bezwoer dat het IMF altijd in goed vertrouwen onderhandelt en dat er van chantage of andere ongeoorloofde drukmiddelen geen sprake kan zijn.

Maar hiermee was de Griekse kous nog niet af. Opeens begon ook de Oostenrijkse centrale bankier Ewald Nowotny zich met de zaak te bemoeien. Volgens hem had Griekenland het IMF helemaal niet nodig om zijn economie te stabiliseren. Dat is een probleem dat de Europeanen makkelijk alleen kunnen oplossen, aldus de president van de Oostenrijkse centrale bank in een interview met Die Presse. In datzelfde interview liet Nowotny weten een significante schuldkwijtschelding ‘uiterst onwaarschijnlijk’ te achten.

Logische conclusie?

Deze uitspraken zijn nogal pikant, omdat deelname van het IMF aan de redding van Griekenland altijd een conditio sine qua non was voor de regeringen en parlementen in Nederland en Duitsland om in te stemmen met deelname aan de diverse noodfondsen die vanaf 2010 zijn opgetuigd om zwakke eurozone-broeders te redden. De Duitse bondskanselier Angela Merkel haastte zich dan ook te verklaren dat ze het IMF per se ‘aan boord’ wil houden, al voegde ze er onmiddellijk aan toe dat van enige schuldkwijtschelding geen sprake kan zijn.

We mogen concluderen dat er nog veel licht zit tussen het standpunt van het IMF (schuldkwijtschelding) en de rest van het reddingsteam. Als schuldkwijtschelding voor het IMF een noodzakelijke voorwaarde is en deelname van het IMF een noodzakelijke voorwaarde voor de trojka en Merkel, wat is dan de logische conclusie?

Intussen stijgt de Griekse schuld, uitgedrukt als percentage van het bbp, naar 200 procent…

De Griekse crisis is terug van nooit helemaal weggeweest: