Wat boezemt de gevestigde Europese politieke orde de meeste angst in? Niet terrorisme, migratie of de internationale concurrentiepositie, maar democratie. Dixit Yanis Varoufakis, de gewezen minister van Financiën van Griekenland die destijds bekend stond als het enfant terrible van de Eurogroep. Volgens Varoufakis valt de Europese Unie binnen de kortste keren uit elkaar als de Europese machthebbers niet snel gaan luisteren naar de burgers van de 28 landen die samen de EU vormen.

Volksbeweging

Varoufakis kwam vorige week zondag bij VPRO’s Tegenlicht uitgebreid aan het woord in de aflevering ‘Volk, macht en Varoufakis’. In een interview bij de documentaire verklaarde regisseur Jos de Putter ‘geen enkele verwachting’ te hebben van ‘het Europese project’. De huidige antidemocratische ontwikkelingen binnen de EU tonen volgens hem vooral het failliet aan van de sociaaldemocratie. Dat is ook de opvatting van Varoufakis, die met zijn DiEM25-project de democratie in de EU bottom-up wil herstellen. DiEM25 staat voor Democracy in Europe Movement 2025. In het manifest van de beweging staat onder andere te lezen:

Volgens Varoufakis valt de EU binnen de kortste keren uit elkaar als de Europese machthebbers niet snel gaan luisteren

Ze [de machthebbers, red.] spreken wel in naam van de democratie, maar alleen om die in de praktijk te ontkennen, te verdrijven en te verstikken. Ze willen de democratie annexeren, omzeilen, corrumperen, mystificeren, regisseren en manipuleren om haar vleugellam te maken en alle mogelijkheden te ontnemen.

Ongekozen technocraten

Dat is nogal een claim. De kritiek richt zich onder meer op het feit dat de elite bestaat uit ongekozen technocraten. Als voorbeeld noemt Varoufakis de Eurogroep, het illustere gezelschap van alle ministers van Financiën van de eurozone, die zonder democratisch mandaat besluiten nemen over soevereine staten. De Eurogroep is volgens Varoufakis geen officieel bestaand instituut. Er worden zelfs geen notulen van de vergaderingen gemaakt, en  alles wat daar besproken wordt, blijft zodoende buiten het publieke domein. Op die manier is democratische controle onmogelijk, aldus een verontwaardigde Varoufakis, die in zijn blog refereerde aan de gebeurtenissen tijdens de onderhandelingen over het derde bail out-pakket voor Griekenland, in juli vorig jaar. Toen liep een meningsverschil tussen de Griek en de rest van de Eurogroep dermate uit de hand, dat voorzitter Dijsselbloem een vergadering belegde zónder Varoufakis daarbij uit te nodigen. Ik kreeg het volgende, buitengewone antwoord, memoreert Varoufakis. De eurogroep is een informele groep, niet gebonden aan verdragen of geschreven reglementen. Hoewel doorgaans wordt gehecht aan unanimiteit, is de voorzitter van de Eurogroep niet gebonden aan expliciete regels.

Varoufakis was niet de enige die zich verwonderde over de machtige positie van een gremium dat officieel niet eens bestaat maar wel beslist over het (financiële) lot van eurolanden. Vele kranten schreven destijds over de almacht van de groep. Dagblad Trouw vroeg zich af: Wat is dat toch voor een club? Het lijkt alsof de negentien ministers almachtig zijn in de Griekse crisis, en zelfs boven hun eigen regeringsleiders uitstijgen.

Feit is dat de Eurogroep niet onder controle staat van het Europees Parlement

Feit is dat de Eurogroep niet onder controle staat van het Europees Parlement. Dat parlement kan de ministers dus niet naar huis sturen als zij dat nodig vindt. Feit is ook dat er nauwelijks iets in het Verdrag van Lissabon staat over deze club. Meer dan dat de minsters van de eurozone elkaar informeel ontmoeten — onder leiding van een voorzitter — en dat zowel de Europese Commissie als de ECB kunnen aanschuiven, staat er niet. Een uit zijn voegen gegroeide praatclub, zou je zeggen, maar dan wel een met bijzonder veel (informele) macht. Niet verwonderlijk dus dat Varoufakis er vanuit democratisch oogpunt kritiek op heeft.

Machtige financiële sector

Zijn kritiek richt zich verder op de machtige financiële sector en zijn lobbyisten, het grootbedrijf en de mediatycoons, die van angstzaaierij een kunst hebben gemaakt, als voortreffelijke bron van macht en winst. Er is volgens DiEM25 sprake van een geheimhoudings- en bewakingscultuur om zo de publieke opinie naar hun hand te zetten.

De opstellers van het manifest betreuren het dat het allemaal zover heeft moeten komen. De EU was er aanvankelijk in geslaagd eenheid te brengen in de lappendeken van verschillende talen en culturen en had het spreekwoordelijke baken geweest kunnen zijn dat de wereld toonde hoe eeuwenlange conflicten en kwezelarij toch vrede en solidariteit konden baren. Maar helaas verdeelt een gemeenschappelijke bureaucratie en een gemeenschappelijke munt de verschillende Europese volken en culturen, aldus de protestbeweging. Zij geeft zichzelf tien jaar de tijd, tot 2025, om haar doelstellingen van een democratischer Europa te realiseren. Gebeurt dat niet binnen die termijn, dan zal de EU verpletterd worden onder haar hybris, haar zelfoverschattende grootheidswaan, en uiteenspatten, en de brokstukken zullen iedereen treffen, niet alleen in Europa. Het manifest velt een genadeloos oordeel over de ontwikkeling die de EU doorgemaakt heeft. Er worden harde woorden gebruikt als ‘bedrog,’ ‘zelfverrijking,’ ‘zakkenvullerij’ en ‘morele chantage’.

Er worden harde woorden gebruikt als ‘bedrog,’ ‘zelfverrijking,’ ‘zakkenvullerij’ en ‘morele chantage’

Volledige transparantie

Een belangrijke vraag is uiteraard hoe Varoufakis en de zijnen de democratie in de EU willen herstellen. Wel, allereerst door volledige transparantie van de besluitvorming binnen de Europese instituties te bewerkstelligen. Als volgt:

• De vergaderingen van de Europese Raad, Ecofin en de Eurogroep moeten openbaar worden via live-streaming.
• De verslagen van de zittingen van de raad van bestuur van de Europese Centrale Bank dienen gepubliceerd te worden binnen een paar weken na afloop van de vergaderingen.
• Alle documenten die betrekking hebben op cruciale onderhandelingen (bijvoorbeeld over TTIP, de noodkredieten of de status van het Verenigd Koninkrijk) en die van invloed zijn op alle facetten van de toekomst van de Europese burgers, moeten via internet zijn in te zien.
• Er komt een verplicht register voor lobbyisten dat de namen van hun klanten bevat, hun bezoldiging en een lijst van vergaderingen met (al dan niet verkozen) Europese verantwoordelijken.

DiEM25 denkt binnen een jaar de economische crisis aan te kunnen pakken door de vijf kernproblemen in Europees verband op te lossen. Ze wil dat doen door met uitgewerkte en gedetailleerde politieke voorstellen te komen, waarbij ze uitgaat van vijf kernproblemen: de banken, de staatsschulden, de ontoereikende investeringen, de vluchtelingenproblematiek en de groeiende armoede. Vervolgens denken Varoufakis c.s. nog een jaar extra nodig te hebben voor een ‘grondwetgevende vergadering’ voor de Europese Unie. De nieuwe grondwet moet dan leiden tot een volledig ontwikkelde Europese democratie met een soeverein Europees parlement, dat het nationale zelfbeschikkingsrecht respecteert en de macht deelt met de nationale parlementen, regionale vergaderingen en de gemeenteraden.

De nieuwe grondwet moet dan leiden tot een volledig ontwikkelde Europese democratie

Het is de bedoeling van DiEM25 om over te gaan van het Europa van Wij, de regeringen en Wij, de technocraten naar het Europa van Wij, de volkeren van Europa, aldus het manifest. De auteurs geloven in een Europa van Rede, Vrijheid, Verdraagzaamheid en Verbeelding, steunend op een alomvattende Transparantie, ware Solidariteit en echte Democratie.

Het hele manifest is hier na te lezen.