Het proces tegen voormalig VVD-gedeputeerde Ton Hooijmaijers volg ik met belangstelling. Hooijmaijers kruiste nog weleens mijn pad op vastgoedcongressen en symposia en anders wel op een receptie in Cannes. Onvermoeibaar, uitgesproken en weinig tegenspraak duldend. Een echte ‘macher’. Ik schreef er ruim een jaar geleden een blog over: ‘Hooijmaijers: Nederland is maakbaar, maar ik stuur wel een rekening’. Het heeft me nooit verbaasd dat hij geen verschil zag, en ziet, tussen zijn politieke ambities en activiteiten én zijn private adviseurschappen bij met name vastgoedmarktpartijen. Zo zit hij nu eenmaal in elkaar. Van die verstrengeling hebben meer politici last. Denk aan Jos van Rey. Wel vind ik een totaal gedeclareerd bedrag van 2 miljoen euro – waarvan 300.000 euro als omkoping wordt beschouwd – buitensporig veel. Hooijmaijers ziet dat vanzelfsprekend heel anders. En dat mag, net zoals Van Rey de vermoorde onschuld mag prediken. Uiteindelijk beslist de rechtbank er over.

Eindverantwoordelijken komen ermee weg

Toch klopt er ook het nodige niet met ons rechtssysteem, of moet ik zeggen: ons rechtsgevoel. Je kunt blijkbaar vrijwel onbeperkt frauderen en manipuleren, zoals onder meer duidelijk is geworden bij de Libor-affaire, en toch niet voor de rechter verschijnen. Hoewel. Er is nog hoop, want deze week vertolkte minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën Dijsselbloem bij RTLZ eenzelfde emotie: ‘Veel mensen – ik ook – begrijpen niet dat je hier mee weg zou kunnen komen. Ik kan niet zeggen dat ze vervolgd móeten worden, want daarover beslist het OM. Maar er moet heel serieus naar gekeken worden.’ Het onbevredigende van dit Dijsselbloem-gevoel is dat de eindverantwoordelijken bij dit soort schandalen vrijwel altijd blijven zitten en ermee wegkomen. We zagen dat bij de teloorgang van ABN Amro en DSB, de Klimop-fraudezaak en het falende toezicht van De Nederlandsche Bank bij de rampzalig verlopen overname van Bouwfonds door SNS Reaal en Rabobank in 2006. En nu ook weer bij de Libor-affaire. Het theatrale gebaar van de bestuursvoorzitter van Rabobank, Piet Moerland die ‘zijn verantwoordelijkheid’ nam en enige maanden voor zijn pensionering opstapte, was in geen enkel opzicht overtuigend. Zo kan ik het ook, zeker als ik weet dat mijn salaris, bonussen en pensioen gewoon blijven doorlopen en ik hoe dan ook uit de tentakels van het OM blijf.

Deze normen en waarden worden beleden met de mond, en niet met het hart, en al helemaal niet met de praktijk

Wat zei Moerland ook al weer een jaar geleden toen Rabobank stopte met zijn professionele wielerploeg wegens gestructureerd dopinggebruik over vele jaren? ‘Het is schokkend, onvoorstelbaar en ook vreselijk wat hier naar buiten komt. We wisten dat er dingen waren in het wielrennen die niet deugden, maar wij zouden het anders doen. We zouden er artsen bij betrekken, medische staf, opleidingsprogramma’s voor de jeugd. Een zero tolerancebeleid. Maar ik moet tot mijn spijt vaststellen dat we daar niet in geslaagd zijn. We voelen ons dan ook echt bekocht, misleid en voor de gek gehouden.’ De tekst die hij uitsprak bij zijn opstappen, had hij dus klaar liggen. Opnieuw betuigde hij spijt en had hij het over dezelfde normen en waarden waarmee Rabobank vele jaren als wielersponsor rondfietste: ‘Respect, integriteit, professionaliteit en duurzaamheid zijn de kernwaarden van onze bank. De samenleving moet erop kunnen vertrouwen dat mensen van de Rabobank vanuit deze waarden opereren.’ Dat is dus opnieuw grote onzin gebleken. Deze normen en waarden worden beleden met de mond, en niet met het hart en al helemaal niet met de praktijk. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de samenleving nog maar weinig vertrouwen heeft in Rabobank, zoals blijkt uit recent onderzoek.

Pakhuizen met gedragscodes

Maar er klopt hier meer niet. Enerzijds hebben we inmiddels pakhuizen vol met gedragscodes, regels en wetten en hebben we het allemaal over integriteit, transparantie en professionalisme. Maar als er aantoonbaar iets gebeurt wat echt niet door de beugel kan en zelfs frauduleus of crimineel is, betuigen we spijt, maar leveren we onze bonussen niet in en gaan we – onder dankzegging van bewezen diensten – vervroegd met pensioen. En als we het echt bont hebben gemaakt dan ‘schikken’ we onze misdragingen - zoals dat deels in de Klimop-affaire is gebeurd - of verrichten we een aantal uren werkstraf. Ik heb soms de indruk dat je wel een hele grote sufferd moet zijn, wil je het tot voor de rechtbank brengen en ook nog worden veroordeeld tot een werkelijke gevangenisstraf. Ton Hooijmaijers moet zo’n sufferd zijn en misschien Jos van Rey ook. Soms denk ik ook aan klassenjustitie, vriendjespolitiek en selectieve verontwaardiging. Dat geldt zeker voor de zaak tegen Hooijmaijers, waarin tijdens het onderzoek ook een aantal andere personen is genoemd, die zich mogelijk schuldig hebben gemaakt aan verdachte geldstortingen op de rekening van Hooijmaijers. Een daarvan is Ruud Jacobs, voormalig lid van de raad van bestuur van Ballast Nedam. Hierover schreef ik in mijn blog van half oktober vorig jaar: ‘Ik heb het altijd een raar persbericht gevonden, dat Ballast Nedam eind augustus 2010 de wereld in zond. Ik citeer uit het archief van Vastgoedmarkt: ‘Ruud Jacobs heeft om persoonlijke redenen besloten met onmiddellijke ingang terug te treden als lid van de raad van bestuur van Ballast Nedam. Jacobs (55) was bijna vijftien jaar in verschillende functies bij Ballast Nedam werkzaam, waarvan de laatste drie jaar als lid van de raad van bestuur. Ballast Nedam zegt in het persbericht over Jacobs: ‘Hij heeft een belangrijke rol gespeeld in de professionalisering en positionering van de divisie Bouw en Ontwikkeling. De raad van commissarissen heeft begrip en waardering voor de door de heer Jacobs gemaakte keuze’, aldus Ballast Nedam.’ Onmiddellijk deden er geruchten de ronde dat Jacobs iets had gedaan wat ethisch niet door de beugel zou kunnen. Maar zelf ontkende hij dat in alle toonaarden. ‘Hij was toe aan iets nieuws, na jaren van hard werken wilde hij zijn horizon verleggen,’ was zijn reactie. Dat kan natuurlijk. Je hoeft niet overal iets achter te zoeken. Maar de twijfel bleef. Er waren ook mensen die me verzekerden, dat er iets was gebeurd waarom Jacobs wel moest opstappen.

En als we het echt bont hebben gemaakt dan ‘schikken’ we onze misdragingen

Sinds afgelopen vrijdag weten we waarschijnlijk waarom. In het FD en de Volkskrant stond, dat uit de stukken van het OM in de zaak tegen de ex-gedeputeerde van Noord-Holland, Ton Hooijmaijers, blijkt dat Ballast Nedam tussen 2005 en 2009 Hooijmaijers zou hebben omgekocht om een voorkeursbehandeling te krijgen.’ Sinds deze berichtgeving van een jaar geleden is er hierover niets meer vernomen, voor zover ik weet. Niet van de kant van Ballast Nedam, niet van Bouwend Nederland en ook niet van de Neprom, de belangenorganisatie van institutionele ontwikkelaars. Toch hebben ze alle drie gedragscodes, net zoals de bedrijven en organisaties waarvoor Jacobs nog steeds actief is, onder meer als voorzitter van de raad van toezicht van Vitalis. Over 2010 berichtte Ballast Nedam weliswaar ‘12 meldingen van mogelijke overtredingen van de interne gedragscode’, maar daarvan maakte de betaling van Jacobs aan Hooijmaijers blijkbaar geen deel, want hij werd met lof uitgezwaaid. Ook vonden vastgoedmarktpartijen (vooral institutionele nog wel) het geen enkel probleem met Jacobs door te gaan, bijvoorbeeld als initiator en voorzitter van de kennis- en lobbystichting MARE (Maastricht Real Estate). Ik vraag me ook af waarom Rob Boelen in 2012 is teruggetreden als commissaris bij Ballast Nedam. In de persverklaring stond ’vanwege persoonlijke redenen’, maar was het ook niet vanwege zijn goede contacten met Jacobs, die hij trouwens, gezien de verklaringen bij justitie, met Hooijmaijers in contact had gebracht?

Luigi Prins niet door Bibob vanwege Hooijmaijers

In het Hooijmaijers-dossier worden ook andere bekende vastgoedpersoonlijkheden als mogelijke omkopers van de voormalige gedeputeerde van Noord-Holland genoemd: Luigi Prins (Corbraspen, met het project SugarCity in Halfweg), Louis Meijer (toen betrokken bij het inmiddels failliete Burginvest, samen met Roger Lips), Harry Muermans en Gijs de Jager van JVG Vastgoed. Met name rond Luigi Prins is iets vreemds aan de hand. Begin dit jaar kondigde MAB Development, onderdeel van de Rabo Vastgoedgroep aan dat ze op het project Sugar City een grote outlet factory gaan ontwikkelen, samen met de Spaans partner Neinver. Op mijn vraag aan de directie van MAB Development of de kwestie Luigi Prins in het Hooijmaijers-dossier geen belemmering was – op basis van de gedragscodes van Rabobank, de Rabo Vastgoedgroep en de Neprom – kreeg ik als antwoord dat alles goed was onderzocht en dat er geen reden was gevonden om niet met Prins in zee te gaan. Ook de gemeente Haarlemmermeer is steeds zeer enthousiast geweest over het project van Prins in Halfweg en de komst van een MAB-outlet, een investering maar liefst van 120 miljoen euro. Maar onlangs werd bekend dat de gedeputeerde Staten van Noord-Holland geen subsidie beschikbaar stellen voor het opknappen van de oude kalkoven op het terrein van Sugar City. Het college heeft twijfels over de integriteit van subsidieaanvrager Luigi Prins van Cobraspen uit Overveen, zo meldde het Haarlems Dagblad: ‘De vergunning wordt geweigerd op grond van de wet Bibob. Deze wet maakt het mogelijk om aanvragers van subsidies of vergunningen te toetsen op hun integriteit. Bestaat daarover twijfel dan kan een vergunning of een subsidieaanvraag worden geweigerd of ingetrokken. De provincie wil inhoudelijk niet verder ingaan op achterliggende redenen van de weigering van de subsidieaanvraag van Cobraspen.’

Jos van Rey in aantocht

Er is trouwens nog een derde, met de nodige publiciteit omgeven zaak, die overigens niet Hooijmaijers betreft, maar over een soortgelijke kwestie gaat. In de verdenking tegen Jos van Rey, VVD-politicus en ex-wethouder van Roermond, is ook de ontwikkelaar Piet van Pol door het OM als verdachte aangemerkt. Van Pol werkt al jaren nauw samen met VolkerWessels, onder meer in het project Roerdelta. Een transactie van Van Pol en VolkerWessels met de gemeente Roermond – die van het kantoorgebouw op het Kazernevoorterrein in de stad – wordt genoemd in de zaak Van Rey-Van Pol. Dat Piet van Pol verdachte is in een zaak van fraude, valsheid in geschrifte en omkoping is echter voor VolkerWessels geen reden om althans voorlopig te stoppen met hem zaken te doen. Ook de belangenorganisaties Neprom, IVBN en Bouwend Nederland – met opnieuw die fraaie gedragscodes op hun websites – hebben zich nooit over deze zaak uitgelaten.  En zelfs de gemeente Kerkrade vindt samenwerken met Van Pol inzake het centrumplan geen enkele belemmering. Ik beweer niet – ik zou niet durven – dat Jacobs, Van Pol, Hooijmaijers of Prins fraudeurs, omkopers of criminelen zijn. Wel vraag ik me af wat al die regels en gedragscodes voorstellen en waarom niet gekozen wordt voor een proactief communicatiebeleid, waarbij in ieder geval door de betrokken marktpartijen, belangenorganisaties en overheden wordt toegelicht waarom geen stelling wordt genomen op basis van in de codes opgenomen voorwaarden, regels en sancties. Dat voorkomt ook allerlei geruchten en persberichten, die veelal nog eens extra negatief uitpakken voor de personen in kwestie. Om maar niet te spreken over de sector in het algemeen. Pas als alle fraaie woorden in de gedragscodes ook daadwerkelijk worden toegepast, wordt er invulling gegeven aan de roep om meer transparantie en integriteit.