Om een stabiele samenleving te krijgen hebben mensen niet alleen een zekere welvaart nodig, en werk, en perspectief, maar ook hoop en vertrouwen. Dat laatste geldt zeer zeker ook voor investeerders en ondernemers die eigen of andermans kwartjes on the line zetten bij nieuwe investeringsprojecten. Wie echter kijkt naar de eurozone constateert dat er daar nogal wat schort aan deze modaliteiten.

Vooral zuidelijke eurozone in de problemen

Vooral in het zuiden van de eurozone heersen werkloosheid, armoede en een zorgwekkende uitzichtloosheid voor een hele generatie jonge mensen. Zonder perspectief op een baan trekken veel hoogopgeleiden dan ook weg naar elders. Uit pure noodzaak verlaten zij huis en haard, daarmee hun moederland opzadelend met een probleem: een toekomst zonder de intelligentsia - die het land is ontvlucht. In de sterkere eurozone-economieën - waartoe Nederland nog steeds behoort - stijgt de werkloosheid ook. Hier zit het probleem niet zozeer in jeugdwerkloosheid, maar in werkloosheid onder vijf-en-veertig plussers. Wie op die leeftijd zonder baan komt te zitten heeft het weinig verheffende perspectief tot zijn dood zonder werk te blijven.

Het is van groot belang dat er een einde komt aan deze sociaal-economische nachtmerrie

In dit licht is het dus van groot belang dat er een einde komt aan wat voor velen niets minder is dan een sociaal-economische nachtmerrie, dat mensen weer perspectief geboden wordt. Maar ondanks de al vijf jaar durende pogingen de eurocrisis aan te pakken, lijkt dat perspectief nog ver weg. Het Griekse drama heeft zelfs voor een dreigende verdeling gezorgd tussen het noordelijke deel van de muntunie - waarvan voornamelijk de burgers en de bedrijven de rekening moeten betalen - en het zuidelijke deel, dat om voor de hand liggende redenen geen afstand wil doen van de gemeenschappelijke munt. Toch kan het zo niet voortduren. Het Griekse parlement heeft donderdagnacht dan wel met een ruime meerderheid ingestemd met het eerste deel van het door Brussel gewenste hervormingspakket, het is de verwachting van velen - waaronder ondergetekende - dat toediening van méér van hetzelfde medicijn niets oplost en de patiënt uiteindelijk zieker maakt dan hij al is. Overigens zijn de zwaarste hervormingen, met name die op het gebied van verlaging pensioenen en belastingverhoging voor boeren, doorgeschoven naar eind augustus. Het is dus afwachten hoe de stemming dan uitpakt.

Tweedeling

Er dreigt dus op meerdere fronten een tweedeling binnen de eurozone. Niet alleen speelt de tegenstelling tussen Noord en Zuid, ook manifesteert zich een controverse tussen euro-adepten en euro-realisten; en tenslotte groeit ook de tegenstelling tussen arm en rijk en tussen mkb ondernemers en grootbedrijf. Maar ook in politiek opzicht zijn er grote discrepanties, die grote gevolgen hebben voor het democratisch gehalte van de besluitvorming op nationaal vlak.

Brussel grijpt deze crisis aan om verdere fiscale en politieke integratie af te dwingen

De mannen van Brussel willen vooruit. Zij grijpen deze crisis aan om een verdere fiscale en politieke integratie af te dwingen. Wie het Plan-van-de-vijf-Presidenten doorneemt kan dat gegeven luid en duidelijk tot zich nemen. Het hogere doel van Brussel is een volledige politieke én monetaire integratie. Maar er is een klein probleem. Voor die politieke integratie lijkt in de deelnemende lidstaten onvoldoende draagvlak te bestaan. De vraag of Nederland of een ander EU-land deel zou moeten uitmaken van een federaal Europa zou dan ook tenminste aan de bevolkingen van die lidstaten voorgelegd moeten worden, zoals ook de aan het instituut Clingendael verbonden Dr. Peter van Ham recent schreef.

Dilemma

Een heus dilemma dus. Of misschien wel een trilemma, zoals de kersverse nieuwe econoom van het IMF, Maurice Obstfeld, al een paar jaar geleden vaststelde.  In Finance at Center Stage: Some Lessons of the Euro Crisis formuleerde Obstfeld het euro probleem als een 'trilemma': 'Once financial deepening reaches a certain level within the union, one cannot simultaneously maintain all three of (1) cross‐border financial integration, (2) financial stability, and (3) national fiscal independence.' Ik ben het daar mee eens. Je kunt niet én financiële integratie én financiële stabiliteit in de eurozone handhaven zolang de deelnemende landen onafhankelijk zijn in het opstellen van hun begroting. Dat moet dan gezamenlijk worden bepaald. En wat je dus ziet gebeuren is, dat de zwakke broeders - onder aanvoering van Frankrijk en Italië - voorstander zijn van een dergelijke verdergaande integratie en de tegenstanders - onder aanvoering van Duitsland en Nederland - niet. Frankrijk is bij monde van president Hollande zelfs voornemens een apart eurozone parlement in te richten - alsof we nog niet genoeg geldverspillende bureaucratie hebben in Brussel.

Frankrijk, Italië en rest van Mediterraan Europa willen institutionalisering permanente transferunie

Eurodynamica

Frankrijk, Italië en de rest van Mediterraan Europa willen de institutionalisering van een permanente transferunie van Noord naar Zuid (de eerste wet van de eurodynamica: geld stroomt altijd van Noord naar Zuid). Op die manier denken die landen te bereiken dat ze onpopulaire maatregelen kunnen vermijden, want Noord zorgt toch wel voor aanvulling van de begrotingstekorten. Een logische gedachte vanuit hun perspectief, maar ik zie dat op lange termijn toch niet goed gaan. Zelfs in de beste families wordt het niet geaccepteerd dat Jantje altijd voor Marietje betaalt, en al helemaal niet als Marietje het vertikt om te luisteren naar de voorwaarden die door Jantje gesteld zijn geworden bij het opnieuw geven van geld. En zo komt het dat het politieke prestige project van de muntunie, de euro, weer volop in de schijnwerpers staat. De Duitse minister van Financiën Schäuble sprak openlijk - nota bene tegen de opvatting van zijn eigen bondskanselier in - van een grexit, een vertrek van Griekenland uit de eurozone, daarin bijgevallen door tal van economen. Schäuble wil een sterk federaal Europa en daarin is geen plaats voor afspraakschenders. Weer anderen, onder wie een groep Amerikaanse economen en IMF econoom Ashoka Mody bepleitten een vertrek van Duitsland uit de muntunie, samen met enkele andere sterkere landen zoals Nederland, Finland, België (sic!) en Luxemburg. De euro lijkt niet langer onomkeerbaar en bedreigt daarmee ook de eenheid van de Europese Unie als geheel. Als er zoveel reuring is op dit vlak, lijkt het Plan-van-de-vijf-Presidenten om tot een versnelde integratie te komen een onverantwoordelijke en dus onverstandige vlucht voorwaarts. Grote eurozone economieën als Frankrijk en Spanje voldoen al járen niet aan de gestelde begrotingscriteria en Italië zit daar dicht tegenaan. We spreken dan van de tweede, de derde en de vierde economie van de eurozone. Verdere integratie lijkt me in deze situatie dan ook beslist niet aan te bevelen. Maar wat dan? Want er moet natuurlijk wel iets gebeuren om uit deze negatieve spiraal te komen.

Derde weg

Uit onze FTM euro-enquête blijkt dat veel lezers een voorkeur hebben voor een terugkeer naar nationale munten. Anderen sluiten aan bij het Neuro - Zeuro plan, zoals dat ook door Ashoka Mody werd voorgesteld. Dat kan. Maar daar zitten nogal wat haken en ogen aan. Niet alleen verdragstechnisch, maar ook omdat de euro dan verdwijnt als wereldreservevaluta en verder betekent dat omwisselkosten. Maar belangrijker is misschien wel dat het gigantische politieke kapitaal dat in deze muntunie gestoken is, in één keer afgeschreven wordt.

Met deze weg blijft de illusie van Europese eenheid, vrede en welvaart behouden

Is er dan geen derde weg? Jawel, die is er: The Matheo Solution (TMS), waarover hier op FTM al vaker is geschreven [zie bijvoorbeeld hier en hier]. Met deze weg wordt de euro als enig wettig betaalmiddel gehandhaafd, hoeft de eurozone niet opengebroken te worden, blijft de illusie van Europese eenheid, vrede en welvaart behouden, maar wordt wel de noodzakelijke monetaire flexibiliteit op lidstaatniveau bereikt, die nodig is om de vastgelopen economieën weer lucht te geven. Wil de Europese elite haar mislukte monetaire project redden en voorkomen dat de EU uiteen valt, dan is het bittere noodzaak TMS te omarmen. Anders is het vroeger of later Schluss met de euro en het Europese vredesideaal.