Er is dus helemaal niets mis met bijzonder beheer van de banken? Nou ja, in elk geval niet volgens minister Dijsselbloem. Zo blijkt althans uit zijn, door de banken en hun lobbyclub Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) ingefluisterde, schriftelijke reactie op vragen van Kamerleden op 9 juli. Nou vooruit, er kan één ieniemienie dingetje ietsje beter: de communicatie richting klant over het Bijzonder Beheer traject. Verder moeten de getroffen, vooral klein zakelijke, mkb ondernemers gewoon niet zeuren. Als ze wat te mopperen hebben dienen ze bij hun eigen bank maar een formele klacht in of, zo stelt de minister, ze stappen maar naar de rechter.

Meer aan de hand

De minister schaart zich kritiekloos achter de conclusies uit het eerder dit jaar verschenen AFM-“onderzoek”. Alle, maar dan ook werkelijk álle misstanden die door mkb ondernemers, hun adviseurs, brancheorganisaties en media kenbaar zijn gemaakt, worden door de minister namens de banken van tafel geveegd. Ook de breed gedragen kritiek op de volstrekt niet representatieve AFM steekproef wordt volledig genegeerd. Een vervolgonderzoek wordt niet noodzakelijk geacht, want ‘er is geen patroon van benadeling door banken vastgesteld’. De naar buiten gekomen misstanden worden afgedaan met - en verkleind tot - niet meer dan een “communicatie issue”. De banken beloven daar verbetering in. Ik zie dat nu al helemaal voor me. Een ronkende tekst erbij op hun website.   Even een paar feiten op een rij.

• Volgens opgave van de banken zelf zit tot 20 procent van het mkb (voor de goede orde: dat treft dus zo’n 200 duizend bedrijven) in Bijzonder Beheer
• Eveneens tot 20 procent van de bedrijven met een derivaat (veelal een renteswap) zit in Bijzonder Beheer en zijn daarmee extra kwetsbaar.
• Met Bijzonder Beheer zijn circa 1.500 accountmanagers bezig. Zij hebben, per persoon, dus gemiddeld 133 complexe probleemgevallen in behandeling.
• De AFM heeft haar conclusies gebaseerd op slechts 94 van de 200 duizend bedrijven. Zij is daarbij uitgegaan van door de banken aangeleverd lijstwerk. Een door de banken geregisseerde steekproef op slechts 0,00047 procent van het totaal.
• Van ‘meer dan honderd signalen van ondernemers’ en gesprekken met hun adviseurs heeft de AFM er vijf in hun rapportage meegenomen.
• Ondernemers en hun adviseurs lezen over de bij de AFM en in de hoorzitting van 16 april aangedragen kritiek, of van hun adviezen, niets terug.
• De banken hebben voor de crisis ‘gemakkelijk krediet verstrekt’ waardoor zij eraan hebben bijgedragen dat er ‘overcapaciteit is ontstaan’.
• Sinds 2008 verlaten minder bedrijven de afdeling Bijzonder Beheer weer gezond dan in de jaren daarvoor. De verblijftijd in Bijzonder Beheer, vooral van de ‘kleine klanten’ is in die tijd afgenomen.
• Elke bank verhoogt de financieringslasten van bedrijven door rente opslagen toe te passen als het risicoprofiel volgens de bank verslechtert.
• Voor het onderzoek zijn aan de AFM veel ‘onvolledige klantdossiers’ overlegd waarin, ondanks ‘intensiever’ relatiebeheer en ‘regelmatiger’ klantcontact, cruciale communicatie-documenten tussen banken en klanten ontbraken.
• Het door klanten verkrijgen van inzage in het eigen kredietdossier wordt door banken tegengewerkt vanwege ‘vertrouwelijke’ of ‘concurrentiegevoelige’ informatie.
• De Algemene Bankvoorwaarden bieden de banken ten opzichte van mkb kredietnemers veel ‘bewegingsruimte’.
• De onderzochte banken werkten doelbewust niet mee aan transparante rapportage. Inzicht per individuele bank in hun positie, resultaten, hun aanpak en verbeterpunten is categorisch tegengehouden.

  De banken en hebben zich in de aanloop naar het AFM-rapport en door de hoorzitting van 16 april overduidelijk nerveus getoond. Een nervositeit die vooral gebaseerd lijkt op de voor banken negatieve publiciteit rondom deze discussie. Alle registers zijn door de NVB en door individuele banken opengetrokken om de regie te krijgen. Om de ongewenste publiciteit in te dammen en om uitkomsten te beïnvloeden.

Beter uitleggen

In de beantwoording van minister Dijsselbloem komt naar voren dat banken hun uiterste best doen om getroffen bedrijven te helpen en ze ‘intensief te begeleiden’. Er wordt vooral stilgestaan bij het feit dat ze beter zullen gaan uitleggen hoe Bijzonder Beheer werkt. Dat zij beter zullen gaan uitleggen dat, ook al zit een bedrijf in financiële moeilijkheden, hij voor zijn krediet bij Bijzonder Beheer méér moet gaan betalen. Volgens de banken is dit om te voorkomen dat anders, ter dekking van hun kosten, een generieke risicopremie op álle kredieten moet worden ingevoerd.

'Wat een onzin. Er is geen enkele noodzaak om die opslag direct te verhogen wanneer een bedrijf in Bijzonder Beheer terechtkomt'

Als ik die uitleg lees, is een lach nauwelijks te onderdrukken. Wat een onzin. In de te betalen rente - de prijs die ieder kredietnemer betaald - zit bij het aangaan van elke financiering al een risico-opslag ingebouwd. Er is geen enkele noodzaak om die opslag direct te verhogen wanneer een bedrijf in Bijzonder Beheer terechtkomt. En, ook al ontkennen de banken dat glashard, het is al helemaal contraproductief wanneer een bedrijf mede door een toename van rentelasten, andere bankkosten en advieskosten in nog grotere problemen raakt. Overigens is de rente al langere tijd zo laag dat een minimale generieke extra opslag op goedlopende kredieten nauwelijks gevoeld zou worden. Maar dat terzijde. Waarom verlaten minder kleine bedrijven Bijzonder Beheer gezond? Omdat er, door de keuzes die de banken zelf gemaakt hebben, geen tijd en energie in gestoken wordt. Bijzonder Beheer ís geen ziekenboeg (meer). Het is, zoals ik op 16 april in de hoorzitting betoogde, een veldhospitaal op een slagveld.  

Geen maatwerk

In de jaren dat ik bij de Rabobank accountmanager was en de kredietverstrekking “makkelijk” ging, hadden mijn collega’s en ik 60 tot maximaal 75 complexe dossiers in beheer. En, guess what, daar hadden we onze handen het hele jaar meer dan vol mee. Hoe is intensieve professionele begeleiding en regelmatige communicatie door een Bijzonder Beheer accountmanager van meer dan 130 probleemdossiers tegelijk? Dat is volstrekt onmogelijk! Het verklaart de werkdruk waarover FTM vorig jaar al berichtte na gesprekken met mijn voormalige Rabobank-collega’s. Zij vertelden anoniem dat er te weinig tijd per klant beschikbaar is om bij de Rabobank maatwerk te mogen leveren. En dat dit tot desastreuze keuzes leidt en puur het ‘wegwerken van dossiers’. Dat is de reden dat steeds meer ‘kleine klanten’ Bijzonder Beheer verlaten zonder er ooit weer bovenop geholpen te worden.

'banken hebben daarover een dik rookgordijn opgetrokken, want de AFM heeft die communicatie in veel van de aan hen overlegde dossiers niet aangetroffen'

Werkelijk álle communicatie wordt in klantdossiers vastgelegd. Uit de combinatie van zowel de inhoud als het tijdsverloop van die communicatie is moeiteloos op te maken hoe intensief de begeleiding door de bank geweest is. En ook hoe klanten dat ervaren. De banken hebben daarover een dik rookgordijn opgetrokken, want de AFM heeft die communicatie in veel van de aan hen overlegde dossiers niet aangetroffen. In april heb ik in De Telegraaf al gezegd dat de AFM door de banken misleid is via het bewust onttrekken van de mogelijkheid tot controle op die communicatie tussen de banken en de klanten.

Kwetsbare positie

Ik wil best aannemen dat er geen sprake is van een ‘patroon van benadeling door de banken’. Maar de banken schenden wel hun zorgplicht tegenover de getroffen ondernemers en de omgeving waarin die opereren. Banken onttrekken zich aan hun maatschappelijke verantwoordelijkheid tegenover de eerder te ruim gefinancierde kleinere ondernemingen. Een klein zakelijke onderneming die in moeilijkheden raakt, beschikt over beperkte mogelijkheden om externe expertise in te schakelen. Het verkeert daarmee in een afhankelijke en kwetsbare positie tegenover de bank. Het kan zich domweg geen gang naar de rechter veroorloven om zich te verweren tegen een bank die over onpeilbaar diepe zakken beschikt. Een formele klacht indienen bij de bank zelf of een gang naar de rechter? Een klacht wordt door de bank gewoon zelf afgehandeld en een rechtsgang vergt in elk geval teveel tijd als de druk ver is opgelopen.

'Het mkb kan zich domweg geen gang naar de rechter veroorloven om zich te verweren tegen een bank die over onpeilbaar diepe zakken beschikt'

Is het mkb na de antwoorden van minister Dijsselbloem nu terug bij af? Nee. Volgens mij niet helemaal. De banken blijven namelijk kwetsbaar voor negatieve publiciteit. De banken hebben zichzelf bij het bewerkstelligen van deze voor hen optisch zo plezierige uitkomst namelijk niet voor de eerste keer zowel in de eigen linker- als de rechtervoet geschoten. Ze hebben alle door ondernemers, hun adviseurs en door brancheorganisaties aangedragen kritiek gekleineerd. Al hun opmerkingen en adviezen zijn genegeerd. Bij dat schoonvegen van hun eigen straatje zijn de banken overduidelijk iets vergeten. Het draait om méér. Om getroffen mkb-ers en zzp-ers. Om hun gezinnen en werknemers, hun leveranciers en afnemers.

Publieke opinie

Wat banken telkens vergeten, of domweg niet willen begrijpen, zijn de maatschappelijke gevolgen en de impact op de publieke opinie en van hun aanpak. Iedere vorm van kritiek wegwuiven, weigeren om transparant aan rapportages mee te werken, klanten geen inzage in hun dossier toestaan en een loze belofte om beter te gaan communiceren over het traject en de mogelijke impact van Bijzonder Beheer. Daarmee wordt echt niet aan het herstel van publiek vertrouwen in de bankensector bijgedragen. Dat gebeurt alleen als er wezenlijk iets verbeterd in de aanpak en in de bereidheid om getroffen ondernemers écht te gaan helpen. Banken kunnen alleen tot veranderen gedwongen worden. Negatieve publiciteit is hun achilleshiel. Alleen naarmate ze meer en langer last hebben van getroffen ondernemers die in de media met naam en toenaam hun eigen verhaal doen zal er wellicht iets verbeteren. Ik roep die ondernemers daar van harte toe op. Zij kunnen het verschil maken.