Ministers en staatssecretarissen mogen na hun ambtstermijn twee jaar niet meer welkom op het ministerie als zij gaan lobbyen op hun oude portefeuille. De ministerraad ging vrijdag akkoord met dit voorstel van minister Plasterk. Tot nu toe gold alleen voor het ministerie van Defensie een afkoelperiode van twee jaar voor bewindspersonen en ambtenaren. Nu is dat lobbyverbod uitgebreid naar de bewindspersonen van alle ministeries.

Er ontstond het afgelopen jaar de nodige ophef over politici die na hun publieke carrière de overstap maken naar het bedrijfsleven. In Europa waren het oud-Commissievoorzitter Jose Manuel Barroso en ex-eurocommissaris Neelie Kroes die de schijn van belangenverstrengeling op zich haalden: Barroso ging aan de slag bij zakenbank Goldman Sachs, terwijl Kroes adviseur werd bij Uber, het taxibedrijf waarover zich zij positief uitliet ten tijde van haar commissariaat.

Ook in Nederland zijn er de nodige bewindspersonen in opspraak geraakt vanwege activiteiten na hun ambtstermijn. Camiel Eurlings ging kort na zijn vertrek uit de politiek aan de slag bij KLM, een bedrijf waar hij als minister veel te maken had gehad. Een jaar geleden kwam Ben Bot in opspraak vanwege ongewenste lobbypraktijken op zijn oude ministerie. 

Niet meer welkom

Oud-bewindspersonen mogen met het lobbyverbod geen direct contact meer hebben met ambtenaren op terreinen waar zij voor verantwoordelijk waren. Zij mogen geen zakelijke contacten meer hebben met hun opvolger of voormalige ondergeschikten. Onder zakelijke contacten vallen niet alleen face-to-face gesprekken maar ook emails, telefoongesprekken en andere vormen van direct contact. Het lobbyverbod betekent niet dat een minister of staatssecretaris helemaal niet meer welkom is op zijn of haar voormalige ministerie. Op onderwerpen waarover de voormalige politicus niet het woord voerde, mag gewoon gelobbyd worden.

Het is de oud-bewindspersoon ook niet uitgesloten om aan de slag te gaan bij organisaties die actief zijn op zijn of haar vroegere werkterrein. Zolang zij geen direct zakelijk contact onderhouden met het ministerie is er niets aan de hand. Oud-politici lobbyen lang niet altijd direct voor hun nieuwe werkgever, maar hebben op de achtergrond een belangrijke rol met hun kennis. Op hun visitekaartje zal niet snel lobbyist staan; ze treden vooral op als adviseur.

Het aangekondigde verbod sluit een overgang zoals Camiel Eurlings die maakte praktisch uit

Het aangekondigde lobbyverbod sluit een overgang zoals Camiel Eurlings die maakte wel praktisch uit. Het is ondenkbaar dat een president-directeur van KLM niet op enig moment direct contact heeft met de minister of een ambtenaar van Infrastructuur en Milieu. 

Stap in de goede richting

Toch valt de deur ook in deze gevallen niet helemaal dicht. De hoogste ambtenaar van een ministerie, de Secretaris-Generaal, heeft de bevoegdheid om een uitzondering te maken op het lobbyverbod. Ook mogen voormalig bewindspersonen nog wel meereizen naar buitenlandse handelsbezoeken. Voor Kamerleden geldt het verbod niet: zij hebben geen lobbyrestricties. Plasterk laat het dus aan de Eerste en Tweede Kamer of zij zichzelf ook een lobbyverbod op willen leggen.

Lobbywatch NL, een coalitie van maatschappelijke organisaties die zich inzet voor transparante lobby in Nederland, vindt het lobbyverbod een stap in de goede richting, maar vindt dat de maatregel niet ver genoeg gaat. Lobbywatch NL pleit al langer voor een afkoelingsperiode voor bewindspersonen, maar vindt deze ook moet gelden voor andere politici, zoals Tweede Kamerleden, en voor (hogere) ambtenaren van ministeries.

'Bovendien laat de voorgestelde maatregel nog behoorlijk veel ruimte over om af te wijken van het verbod, bijvoorbeeld wanneer de secretaris-generaal het verbod tijdelijk opheft of wanneer het deelname aan handelsmissies betreft. Dit zijn weinig transparante processen, die het risico op misbruik niet ten goede komen.’ aldus Anne Scheltema Beduin, algemeen directeur van Transparency International Nederland, dat deel uitmaakt van de coalitie Lobbywatch NL. Zij vraagt zich ook af wie de afkoelperiode gaat handhaven. ‘We hebben eerder gezien dat de regel bij Defensie niet altijd het gewenste effect heeft bewerkstelligd (bijvoorbeeld in het geval van Jack de Vries) en dat er geen instantie is die in geval van overtreding een straf kan opleggen.’