Het coronaherstelfonds werd in 2020 opgetuigd om lidstaten te helpen de economische schade te repareren die de corona-lockdowns hadden veroorzaakt. Wat het Europees Parlement toen niet voor elkaar kreeg, is vanochtend vroeg wel gelukt: de lidstaten overtuigen van de noodzaak van transparantie. Althans, van meer transparantie dan ze nu betrachten.

Toen de lidstaten in 2020 de regels vaststelden voor het fonds van ruim 700 miljard, verzetten ze zich tegen het Parlement, dat wilde dat de ontvangers van de gelden openbaar zouden worden gemaakt. Maar de afgelopen weken werden de regels voor het fonds heronderhandeld. Dat was nodig vanwege de wens een deel van het fonds te gebruiken voor investeringen die de lidstaten minder afhankelijk moeten maken van de import van Russische fossiele brandstoffen. Dat kon alleen door de wet aan te passen.

Het Europees Parlement greep die gelegenheid aan om zijn eerdere wens weer op tafel te leggen: er moet openbaar worden gemaakt welke bedrijven en organisaties van het fonds profiteren.

Om 4:12 vanochtend poseerden onderhandelaars van het Europees Parlement, de Europese Commissie en de lidstaten voor een foto – die later via Twitter werd verspreid – om te vieren dat ze een deal hadden bereikt. De aangepaste wet bevat ook de eis dat lidstaten de namen publiceren van de honderd ontvangers die in hun land het meeste geld uit het fonds hebben gekregen.

‘We zijn er deze keer in geslaagd een grote doorbraak te realiseren,’ zei de Roemeense Europarlementariër Dragoş Pîslaru bij een persconferentie op woensdagochtend. Pîslaru (van de liberale Renew Europe fractie) was een van de onderhandelaars namens het Europees Parlement.

Pîslaru: ‘Lidstaten zullen een toegankelijk portaal moeten opzetten met daarin gegevens wie uiteindelijk de hoogste bedragen ontvangen om de maatregelen uit te voeren.’ De maatregelen waar Pîslarun naar verwijst, zijn de maatregelen vervat in de nationale herstelplannen die de lidstaten moesten indienen om aanspraak op het fonds te kunnen maken.

Aanvankelijk wilde het Europees Parlement dat landen de gegevens over alle ontvangers zouden publiceren, maar het legde zich uiteindelijk neer bij de top-100 per lidstaat, zo legde Pîslaru uit na een vraag van Follow the Money. ‘Waarom slechts 100? Omdat het een onderhandeling was. De Raad zei dat het een enorme administratieve last zou worden.’

Op dit moment werken de taalkundige juristen nog aan de uiteindelijke wettekst, maar diverse bronnen bevestigen al tegenover Follow the Money dat de aangepaste wet van lidstaten zal vereisen dat ze een ‘gemakkelijk te gebruiken openbaar portaal’ opzetten, waarin ze gegevens opnemen over ‘de 100 eindontvangers die het hoogste bedrag aan financiering ontvangen voor de uitvoering van maatregelen in het kader van de Faciliteit’. 

De Europese Commissie zal de data verzamelen en publiceren op haar Herstel-  en Veerkracht Scorebord. Pîslaru: ‘Burgers, ngo’s, iedereen die [het fonds] wil controleren, zal in het scorebord informatie vinden over de top 100 ontvangers in alle lidstaten.’

Volgens de concepttekst zullen lidstaten verplicht zijn de gegevens ‘twee keer per jaar’ te verversen. Het is niet duidelijk wanneer de databanken online moeten staan.

Het is evenmin duidelijk of de eis de top-100 te publiceren, betrekking heeft op de honderd ontvangers die tot dan toe het meeste geld hebben ontvangen, of op de honderd ontvangers die tijdens de gehele periode dat het fonds actief is, het meeste ontvingen.

In dat laatste geval moet er namelijk een ranglijst worden gemaakt van alle ontvangers en het is moeilijk in te zien hoe dat kan voordat al het geld is besteed. Dat kan nog tot eind 2026.

In de herfst van 2021 heeft Follow the Money een consortium van Europese journalisten en media bijeengebracht om de bestedingen van het herstelfonds te controleren, onder de vlag #RecoveryFiles. We stelden al vast dat autofabrikanten en consultancybureaus flink van het fonds profiteren.

Het akkoord van woensdag moet formeel nog worden goedgekeurd door het Europees Parlement en de Raad van de EU, waarin de nationale regeringen zijn vertegenwoordigd.

In Nederland, dat aanspraak maakt op 4,7 miljard euro uit het fonds, heeft de Tweede Kamer er meermaals op aangedrongen de zogeheten eindbegunstigden openbaar te maken. Minister van Financiën Sigrid Kaag (D66) heeft in oktober bekendgemaakt dat Nederland, als een van de weinige lidstaten, dit uit eigen beweging zal doen.