EU staat aan de vooravond van een historisch besluit

The battle for Greece drags on. Na het overweldigende NEE van het Griekse referendum afgelopen zondag moest de Europese Centrale Bank (ECB) gisteren opnieuw een oordeel vellen over wat te doen met het plafond voor haar Emergency Liquidity Assistance (ELA) voor het Griekse bankwezen. Niet geheel onverwacht wijzigde het bestuur van de ECB de hoogte van dat plafond niet: ze hield het intact op de hoogte van 26 juni (88,6 miljard euro).

Onverwacht

Wel onverwacht was dat de ECB de eisen aan de kwaliteit van het onderpand dat dient ter dekking van de ELA-kredieten verhoogde. In een summier persbericht verklaarde de ECB:' Haircuts on collateral for ELA adjusted'. Om dat kort toe te lichten met: 'The financial situation of the Hellenic Republic has an impact on Greek banks since the collateral they use in ELA relies to a significant extent on government-linked assets. In this context, the Governing Council decided today to adjust the haircuts on collateral accepted by the Bank of Greece for ELA'. De ECB vreest dat de dekking die de Griekse banken hebben gegeven voor de ELA-kredieten onder neerwaartse druk staan. Dat is begrijpelijk, want die dekking bestaat voornamelijk uit Griekse staatsobligaties.

Hoe werkt ELA nu precies?

De procedures van de ECB zeggen daarover het volgende: 'Kredietinstellingen in het eurogebied kunnen centralebank-krediet ontvangen, niet alleen door middel van monetaire beleidstransacties maar ook, in uitzonderlijke gevallen, door middel van noodliquiditeitssteun (“emergency liquidity assistance” ofwel ELA). ELA houdt in de verstrekking door een nationale centrale bank van het Eurosysteem van (a) centrale bankgeld en/of (b) enige andere vorm van steun die kan leiden tot een toename van centrale bankgeld aan een solvente financiële instelling of groep van solvente financiële instellingen die kampt met tijdelijke financiële problemen, zonder dat een dergelijke transactie deel uitmaakt van het gemeenschappelijk monetair beleid. De verantwoordelijkheid voor de verstrekking van ELA ligt bij de daarbij betrokken nationale centrale bank(en). Dit betekent dat enige kosten verbonden aan, of enige risico’s die voortvloeien uit, de verstrekking van ELA worden gedragen door de desbetreffende nationale centrale bank(en)'. Met andere woorden, vertaald naar de Griekse situatie, betekent dit dat ELA-kredieten in geval van nood worden verstrekt door de Griekse centrale bank aan de Griekse banken als die banken een tekort aan euro's hebben. De Griekse centrale bank verleent die kredieten op basis van de ruimte die de ECB haar biedt. Waarom de ECB? Omdat de Griekse centrale bank deel uitmaakt van het Europese centrale banken-systeem (ECBS), waarvan de ECB het monetaire beleid bepaalt. De Griekse centrale bank kan niet haar eigen monetaire beleid bepalen, dat doet de ECB.

Cruciaal is de vraag of de financiële problemen van de Griekse banken tijdelijk zijn

Cruciaal hierbij is de vraag of de financiële problemen van de Griekse banken tijdelijk van aard zijn én of de banken wel 'solvent' zijn, dat wil zeggen voldoende kredietwaardig.

Haircut

Hiernaast bepaalt artikel 14.4 van de statuten van de ECBS dat haar bestuur de bevoegdheid heeft om ELA-transacties te beperken indien de Raad met tenminste tweederde meerderheid vaststelt dat deze transacties de doelstellingen en taken van het Eurosysteem doorkruisen. Een eventueel vertrek van Griekenland uit het eurosysteem (grexit) zou zo'n doorkruising kunnen zijn. In de regel stellen de nationale centrale banken de ECB op de hoogte van de details van de ELA-transactie, uiterlijk binnen twee werkdagen nadat deze is uitgevoerd [zie voor details hier]. Bepaling 5 gaat specifiek over het al dan niet toepassen van haircuts op de onderpandwaarde: 'het onderpand of de garanties waartegen de ELA is of zal worden verstrekt, met inbegrip van de waardering van, of enige haircuts toegepast op, het ingebrachte onderpand(...)'. De ECB is dus gerechtigd om scherpere eisen te stellen aan de kwaliteit van het onderpand dat dient ter dekking van verstrekt ELA-krediet. Deze ELA-procedures vallen onder de toezichthoudende taken van de ECB op het eurosysteem en maken deel uit van het rapport The Financial Risk management of the Eurosystem's monetary policy operations. Uit de balans van de Griekse centrale bank per 31 mei 2015 blijkt dat er nog wel wat ruimte zit als men de nominale waarden neemt [dat zijn de getallen zoals ze op de balans staan, niet de actuele marktwaarde, JW]. Dan blijkt dat er voor een bedrag van 77, 5 miljard euro aan ELA-krediet op de balans staat ('other claims') en uit de off balance posten blijkt dat de onderpandwaarde daarvan 156 miljard euro bedraagt. Echter, de ECB heeft afgelopen maand de ELA-kredieten verhoogd naar 88,6 miljard euro. Het is hierbij natuurlijk de cruciale vraag wat de actuele waarde van het verstrekte onderpand nu is. Het is buitengewoon aannemelijk dat door de ontwikkelingen van de laatste weken die waarde is gedaald en vandaar de haircut door de ECB. Tot zover de procedurele kant van de zaak. Nu terug naar de politieke en monetaire aspecten.

Politiek

Zoals bekend onderhandelt de Griekse regering met haar crediteuren over het verkrijgen van de volgende tranche van het steunpakket dat de Europese instituten hebben verschaft aan Griekenland. Partijen hebben daarover afspraken gemaakt, maar de nieuwe Griekse regering wil die afspraken pas (grotendeels)  nakomen als zij tegelijkertijd een forse (30 procent) schuldreductie krijgt en soepeler voorwaarden voor de rest van de leningen. De Griekse regering wordt daarin gesteund door een rapport van het IMF - nota bene zelf trojkalid. Wat de situatie nog complexer maakt is, dat twee grote Griekse banken rechtstreeks onder ECB-toezicht staan. Ook de ECB maakt deel uit van de trojka.

ECB wordt geacht te zorgen voor monetaire stabiliteit eurozone

De ECB wordt geacht te zorgen voor monetaire stabiliteit binnen de eurozone, maar wordt door het uitblijven van politieke besluitvorming de 'politiek' ingetrokken en staat voor een groot dilemma. Immers, verhogen ELA is monetair onverantwoord (ze hebben de verhoging van de ELA-kredieten aan de Griekse centrale bank al buitengewoon ruimhartig toegestaan), maar als de ECB de ELA-steun zou intrekken,  dan zouden de Griekse banken direct omvallen en daarmee de Griekse staat. Het IMF verkeert op zijn beurt ook in een spagaat, want haar bekende herstructureringsprogramma kan niet volledig worden toegepast, omdat enerzijds Griekenland geen eigen munt heeft (zodat monetaire devaluatie onmogelijk is) en anderzijds omdat schuldreductie verboden is door het Europese Verdrag, zoals jurist en Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble regelmatig laat weten.

Patstelling

Hierdoor is een complete patstelling ontstaan. Niet alleen voor de Europese instituten, maar ook voor de Griekse regering zelf, die na het NEE van afgelopen zondag tegen de bezuinigingsvoorstellen van de trojka niet met lege handen thuis kan komen. De bijeenkomst van de eurogroep vanmiddag is zojuist beïndigd zonder persconferentie.

Vanavond zou weleens een historische meeting kunnen worden

Dat impliceert dat er geen nieuw Grieks voorstel ter tafel is gekomen en dat de bal dus wordt doorgespeeld aan de Europese Raad van regeringsleiders die vanavond om half zeven bijeenkomen in wat weleens een historische meeting kan worden, waar wordt beslist over het lot van Griekenland. Wordt vervolgd.