Het leek even alsof alleen noordelijke provincies de komende tijd zouden gaan profiteren van EU-subsidies. De drie provincies Friesland, Groningen en Drenthe ‘hengelen 438 miljoen euro uit EU-fondsen binnen’, kopte het Dagblad van het Noorden boven een artikel. De Friese provinciebestuurder Sander de Rouwe (CDA) sprak daarin van een ‘EU-klapper’. De NOS publiceerde een bericht van RTV Noord: ‘Honderden Europese miljoenen voor noordelijke provincies’. 

In die berichten leek het alsof de EU-kassa — na ‘een maandenlange lobby van de noordelijke provincies’ — alléén voor Noord-Nederland openging. De werkelijkheid is genuanceerder: alle provincies krijgen een deel van het geld. De pot wordt alleen niet gelijk verdeeld.

De berichtgeving volgde op de verspreiding van een persbericht van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) op 25 november. Dat bericht kwam op zijn beurt weer nadat staatssecretaris Mona Keijzer (CDA) van Economische Zaken en Klimaat eerder die dag de verdeling van EU-subsidies bekendmaakte aan de deelnemers van een intern regionaal overleg.

Volgens SNN kregen deelnemers aan het einde van het overleg toestemming om zelf over de verdeling naar buiten te treden, nog voordat het ministerie van Economische Zaken (zoals gebruikelijk) de Tweede Kamer in een brief informeerde. Maar alleen de noordelijke provincies deden dat. Gevolg: de indruk werd gewekt alsof de noordelijke provincies de enige zijn die succesvol hebben gelobbyd voor EU-geld.

Dat wordt nu rechtgezet in een Kamerbrief, die Keijzer woensdag heeft verstuurd. Daarin informeert ze Kamerleden over de verdeling van 1,3 miljard euro aan EU-subsidies die in de periode 2021-2027 naar Nederland komt. Het geld is afkomstig uit twee fondsen: het al bestaande Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), en het nieuwe ‘Fonds voor een rechtvaardige transitie’ (Just transition fund, JTF). Het EFRO-geld bestaat uit een regulier deel en een eenmalige aanvulling uit het afgelopen zomer afgesproken coronaherstelfonds Next Generation EU.

Uit de cijfers blijkt dat de noordelijke provincies inderdaad het grootste bedrag kunnen verwachten, zelfs nog meer dan media vorige maand berichtten: 483 miljoen euro in totaal. Een andere duidelijke ‘winnaar’ is de regio West-Nederland, waar de Randstad onder valt. De vier westelijke provincies (zie kader) kunnen rekenen op ruim 400 miljoen euro.

Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling is een voortzetting van vorige begrotingsperiodes. De verdeelsleutel is echter aangepast. Vergeleken met de vorige begrotingsperiode (2014-2020) is de regio West er het meest op vooruit gegaan. In de vorige ronde ontvingen de vier westelijke provincies 37,4 procent uit het EFRO-budget; de komende jaren krijgen ze 41 procent.

De noordelijke provincies gaan er procentueel gezien ook op vooruit: van 20,4 procent naar 21,4 procent van het EFRO-geld. De nieuwe verdeling gaat ten koste van de regio’s Oost (van 19,8 procent naar 16,2 procent) en Zuid (van 22,4 procent naar 21,5 procent). 

Aan de verdeling is een ingewikkelde formule vooraf gegaan, die door premier Mark Rutte en zijn collega’s is goedgekeurd op een Brusselse EU-top in juni. Twee nieuwe elementen waar rekening mee is gehouden bij de verdeling onder regio’s: de hoeveelheid migranten van buiten de EU en de hoeveelheid vereiste CO₂-reductie.

In de armere lidstaten van de EU worden fondsen voor regionale ontwikkeling veelal gebruikt voor concrete zichtbare projecten, zoals de aanleg van wegen en bruggen. In Nederland gaat vooral subsidie naar projecten waarvan verwacht wordt dat ze bijdragen aan de concurrentiepositie van die regio.

Zo is dit jaar uit het EFRO 1,9 miljoen euro toegezegd aan een project dat als doel heeft betonpuin te hergebruiken en 1,2 miljoen euro voor de ontwikkeling van ‘een productieketen voor grootschalige fabricage van vleesvervangers’. Maar er zijn ook projecten die het met kleinere subsidies moeten doen, zoals een project om virtual reality in te zetten bij de behandeling van patiënten die herstellen van Covid-19 (181.162 euro EFRO-subsidie).

Energietransitie

Een nauwere focus heeft het JTF: dit fonds heeft tot doel regio’s te helpen om te gaan met baanverlies als gevolg van de energietransitie. Denk aan geld voor omscholing of steun aan werkzoekenden. Dat fonds kwam er vooral om EU-lidstaat Polen, met zijn vele steenkoolmijnen, warm te maken voor een transitie naar een fossielvrij Europa. 

In Nederland profiteert vooral Groningen van dit nieuwe fonds. Er is een bedrag van 330 miljoen euro gereserveerd voor de noordelijke provincie —  bijna de helft van het Nederlandse JTF-geld. De andere helft gaat naar de regio’s IJmond, Groot-Rijnmond, West Noord-Brabant, Zeeuws-Vlaanderen en Zuid-Limburg. Het zijn gebieden die al vorig jaar in het Klimaatakkoord en afgelopen februari in een rapport van de Europese Commissie samen met Groningen waren geïdentificeerd als de clusters waar de meeste industriële activiteit in Nederland plaatsheeft.

Het Groningse Tweede Kamerlid William Moorlag (PvdA) zei in november in het Dagblad van het Noorden, RTV Noord en bij BNR dat het volledige bedrag van 622,5 miljoen euro eigenlijk naar Groningen had moeten gaan. Moorlag noemde het ‘raar dat het geld voor ongeveer de helft wordt uitgesmeerd over andere delen van Nederland’, omdat het bedrag ‘eigenlijk bestemd was voor Groningen’.

Het Groningse Kamerlid beweerde dat zijn collega’s in Brussel hier vragen over zouden stellen aan de Europese Commissie. Navraag bij de PvdA-fractie in het. Europees Parlement leert echter dat dit niet het geval is. ‘PvdA Europa was tevreden met de aangekondigde verdeling van het Just Transition Fund.’ 

De Limburgse Europarlementariër Vera Tax (PvdA) laat weten dat ze ‘begrijpt dat William Moorlag als Groninger opkomt voor Noord-Nederland. Voor haar ligt het vanuit Europees perspectief echter iets genuanceerder.’

‘Feit is dat de Europese Commissie zes regio’s in Nederland heeft aangewezen voor geld uit het Just Transition Fund. Groningen staat met stip op 1, maar is niet de enige regio die hulp nodig heeft om de energietransitie mogelijk te maken,’ aldus Tax via een woordvoerder.

Keijzer schreef in haar brief: ‘Het kabinet is zich er terdege van bewust dat er een opgave ligt in Groningen, maar tegelijkertijd is het helder dat daarnaast ook andere gebieden in Nederland voor een klimaatopgave staan.’ Overigens moet de Europese Commissie nog instemmen met een ‘JTF-transitieplan’ dat het kabinet ‘in samenspraak met de regio’s’ indienen. 

Sowieso is de EU-verordening die het fonds formeel opricht nog onderwerp van onderhandeling tussen de Raad van de EU en het Europees Parlement. Dat geldt overigens voor alle EU-verordeningen die nodig zijn als juridische basis voor EU-fondsen. Na het veto van Hongarije en Polen vorige maand is het onzeker of de EU überhaupt op tijd een meerjarenbegroting heeft. Op donderdag 10 en vrijdag 11 december houden EU-leiders nog een top om uit de impasse te proberen te komen. Mocht dat niet lukken, dan kunnen de provincies voorlopig allemaal fluiten naar hun EU-geld.