De Duitse krant Handelsblatt meldde onlangs dat de Europese Commissie (EC) bezig is met een voorstel om iets te lanceren dat European Safe Bonds wordt genoemd. Kort samengevat houdt dit voorstel in dat staatsobligaties van alle eurolanden samen verpakt worden in een bundeltje; dat bundeltje zou dan European Safe Bonds (ESBies) heten.

De naam zelf zegt veel over het instrument waar Commissievoorzitter Juncker c.s. aan werken. Het zou om veilige obligaties gaan: ‘veilig’ houdt hier in dat iemand die de bundeltjes koopt, zich geen zorgen hoeft te maken over de vraag of de schuld terugbetaald wordt. Dat geen belegger zich druk hoeft te maken om de vraag of hij zijn geld terug zal zien, verraadt het woordje ‘European’: het betekent niets anders dan dat alle eurolanden er garant voor zullen staan. Dat zal er vervolgens ongetwijfeld toe leiden dat de kredietbeoordelaars deze bundels een Triple A kredietwaardigheid zullen geven, de hoogst mogelijke score en een synoniem voor ‘veilig’.

Toen ik de onthulling over deze ESBies las, dacht ik onmiddellijk twee dingen. Om te beginnen hebben we het hier gewoon over zogeheten eurobonds; ‘Brussel’ wil er alleen een andere naam aan geven omdat de Europese Commissie weet dat bij velen de haren overeind zullen gaan staan bij het horen van het woordje ‘eurobonds’. De instellingen van de EU zijn meesters in het creëren van dit soort linguïstische decepties. Zo noemt de ECB haar geldprintfestijn quantitative easing of het SMP-programma, of het OMT-programma, LTRO’s dan wel TLTRO’s… alles om te voorkomen dat de bank de term ‘monetaire financiering’ gebruikt, een term waarvan elke economiestudent geleerd heeft — en nog steeds leert! — dat een centrale bank daar niet aan moet beginnen.

Subprime-fiasco all over again

Het tweede waar ik aan dacht, was: wacht eens even, het bundelen van goede activa en waardeloze prul, de combinatie 'veilig' noemen en er de hoogste kredietwaardigheidsscore aan geven, waar hebben we dat eerder gezien? O ja, in de Verenigde Staten, waar jarenlang goede en slechte hypotheken in bundels werden gestopt. Men neme een hoop in feite oninbare leningen (u weet wel, de subprime leningen), legt daar een laag goede hypotheekleningen overheen en voilà: de combinatie oogt goed en veilig terwijl het onder het oppervlak zo verrot is als maar kan. Toen hier en daar wat beleggers zich gingen afvragen of die rotte kern toch niet een probleem was, zette dat de ergste crisis sinds de Grote Depressie in gang — een financieel-economische neergang waar we bijna een decennium later nog steeds niet van zijn hersteld.

De Europese Commissie wil nu blijkbaar precies hetzelfde doen. Het enige verschil: waar het in de VS destijds ging om hypotheekleningen, worden in de eurozone de bundeltjes gevormd door staatsobligaties. Enerzijds zegt dit ons dat Brussel blijkbaar niets kan of wíl leren van de recente economische historie, anderzijds geeft het te kennen dat zulke ‘safe bonds’ een accident waiting to happen zijn. En wanneer dat gebeurt, dan zullen de sterke, verantwoorde landen moeten bloeden. Zij garanderen immers dat spul. Goed, formeel staan ook de zwakke eurolanden er garant voor, maar als puntje bij paaltje komt geldt hier dat je van een kale kip niet kunt plukken.

Als puntje bij paaltje komt geldt hier dat je van een kale kip niet kunt plukken

Terug naar mijn eerste gedachte, dat die ESBies simpelweg eurobonds zijn. Waarom zijn die, in mijn ogen, zeer ongewenst? Om met een sarcastische reden te beginnen: omdat voorzitter Mario Draghi en de ECB er grote voorstanders van zijn. De ervaring van de afgelopen jaren leert dat dat een goede indicator is om te oordelen of een maatregel of instrument wenselijk is of niet, vanuit Nederland bezien.

Eurozone wordt euroland

Nu even serieus: de eerste reden waarom deze ESBies ongewenst zijn, is dat het daarvandaan een kleine stap is naar volwaardige eurobonds, dat wil zeggen: staatsobligaties uitgegeven door Brussel namens alle eurolanden. Zoiets kan alleen werken wanneer Brussel als enige staatsobligaties mag uitgeven in de eurozone om vervolgens het opgehaalde geld te verdelen onder alle eurolanden. Als die laatste zelf op de geld- en kapitaalmarkt mogen lenen, zouden die eurobonds immers geen nut hebben.

Maar als Brussel geld gaat ophalen en verdelen, roept dat een aantal zeer belangrijke vragen op. Wie moet bepalen hoeveel eurobonds elk jaar uitgegeven worden? Wie bepaalt hoeveel elk euroland ervan krijgt? Om dat te kunnen doen moet de Europese Commissie of, zoals ook wordt geopperd, een onafhankelijk comité — waarschijnlijk bestaand uit academische economen — voor elk euroland bepalen hoeveel geld dat land per jaar nodig heeft. Kortom, een groep technocraten, academici en niet-gekozenen zou voor een groot deel het beleid van elk land bepalen.

Een groep technocraten, academici en niet-gekozenen zou voor een groot deel het beleid van elk land bepalen

Om die quota’s per euroland te kunnen bepalen zouden er regels moeten zijn, zoals hoeveel elk land maximaal rood mag staan. Brussel moet voor elk land die grens vaststellen. Maar de ervaring met de Europese begrotingsregels, het afdwingen ervan én ingrijpen door Brussel als lidstaten zich er niet aan houden, is beroerd — en dat is nog een understatement. Hoeveel vertrouwen kun je dan hebben dat Brussel in het eurobonds-tijdperk wél streng zal zijn en tegen bijvoorbeeld Italië of Frankrijk zal zeggen dat zij helaas veel minder van het met de eurobonds opgehaalde geld krijgen dan ze willen? Of dat ze voor straf niets krijgen omdat ze het jaar ervoor de regels schonden, bijvoorbeeld door het geld anders opgebruikt te hebben dan was afgesproken? 

Via de achterdeur

Samen staatsobligaties uitgeven als eurozone, verbieden dat afzonderlijke eurolanden zelf geld mogen lenen en Brussel laten bepalen hoeveel geld er elk jaar zou zijn voor bijvoorbeeld Nederland? Dat komt neer op het afschaffen van de begrotingssoevereiniteit. Met het weggeven van de monetaire soevereiniteit van alle eurolanden aan de ECB, zouden eurobonds in deze stijl neerkomen op het de facto afschaffen van de lidstaten. De eurozone zou één land worden, met een centrale bank (de ECB) en een ministerie van Financiën (iemand moet besluiten hoeveel eurobonds elk jaar uitgeven!). Deze ESBies zouden dus eurobonds introduceren via een achterdeur en daarmee de eurozone veel kenmerken van een land geven, ten koste van de lidstaten.

Zoals ik eerder — op basis van eigen ervaring uit Joegoslavië — heb betoogd, is geforceerd en stiekem verder centraliseren in de eurozone ongewenst omdat dat de Europese samenwerking om zeep helpt. Maar eurobonds, in welke vorm dan ook, zijn onvermijdelijk: zoiets hoort nu eenmaal bij een monetaire unie. Dat is wat ik vaak hoor wanneer ik ergens een debat voer met een collega-econoom of politicus over de euro en eurobonds. En om eerlijk te zijn: ik ben iedere keer weer blij die opmerking te horen, want als antwoord heb ik dan een leuk verhaal, dat binnenkort hier bij Follow the Money te lezen zal zijn. Wordt vervolgd dus!