
Wie wordt er eigenlijk beter van privatiseringen? Het gaat geregeld fout in Europa, waarbij — behalve betrokken adviseurs en bankiers — iedereen er berooid vanaf komt. Matthijs Peters van het TNI zet de verontrustende conclusies van hun onderzoek naar de Europese privatiseringsindustrie uiteen.
Afgelopen november werd de langverwachte beursgang van de in 2008 genationaliseerde ABN Amro Bank gerealiseerd. Onder leiding van voormalig minister van Financiën Gerrit Zalm werd circa twintig procent van de aandelen in de bank op de beurs gebracht tegen een prijs van 17,75 euro per stuk. De beursgang werd al snel door Zalm en huidig Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem bestempeld als een succes, vanwege de enorme interesse door beleggers.
Desondanks betekende deze waardering van de bank op in totaal 16,7 miljard euro dat de staat ongeveer 5,3 miljard euro inleverde op de 22 miljard euro die uiteindelijk is uitgegeven aan de nationalisatie en herkapitalisatie van de bank; een dure grap voor de Nederlandse belastingbetaler. Een groot aandeel in de oorzaak van dit verlies had de zakenbank Lazard Frères & Co., financieel adviseur voor de staat, die in 2007 tijdens de onderhandelingen over de aankoop een strop van 2,3 miljard euro voor de Nederlandse staat over het hoofd zag.
Favorieten
Ondanks de dure blunder van de adviseurs van Lazard, die destijds voor een paar dagen werk drie miljoen euro incasseerden, is de firma een van de favoriete adviseurs van het NLFI, het orgaan verantwoordelijk voor de herintrede van financiële staatsinstellingen op de beurs. Deze status deelt zij met de Britse firma NM Rothschild & Co., die momenteel betrokken is bij de toekomstige beursgang van ASR en ook betrokken was bij de beursgang van ABN. Op het gebied van privatiseringsadvies hebben deze twee financiële firma’s in de afgelopen jaren Europa weten te domineren.
Een kleine groep actoren is betrokken bij vrijwel alle belangrijke privatiseringen in Europa
Onderzoek van de in Amsterdam gevestigde denktank Transnational Institute (TNI) over de Privatiseringsindustrie in Europa wijst uit dat op het gebied van juridisch en financieel advies en accountancy een kleine groep actoren betrokken is bij vrijwel alle belangrijke privatiseringen in Europa. In dit onderzoek komt aan het licht dat veel van deze actoren niet alleen overheden adviseren, maar ook zelf actief het middel van privatisering promoten en ervoor lobbyen. Zo claimt Rotschild trots op hun website dat ze vanaf de jaren tachtig een baanbrekende rol spelen op het gebied van privatiseringen.
Pro-privatiseringsretoriek
Sinds het begin van de economische crisis worden privatiseringen vanuit supranationale instellingen als de Europese Commissie en het IMF gepromoot als middel om nationale overheidsschulden te reduceren, staatsbedrijven efficiënter te maken en economische groei te bevorderen. Private actoren die gemoeid zijn met privatiseringsprocessen hebben deze retoriek overgenomen en pleiten actief voor drastische liberalisering en privatisering. Met name in de landen die het meest door de crisis geteisterd waren, zoals Griekenland, Ierland, Spanje en Portugal kwamen privatiseringen hoog op de politieke agenda te staan onder druk van de Europese Commissie.
In The Privatising Industry in Europe onderzoekt TNI of de pro-privatiseringsretoriek overeind blijft in de praktijk en welke actoren daadwerkelijk profiteren van de verstrekkende nationale privatiseringsprogramma’s van de afgelopen jaren. Met een analyse van elf spraakmakende en grootschalige Europese privatiseringen tijdens de crisis wordt de pro-privatiseringsretoriek onderuitgehaald en aangetoond dat opgelegde grootschalige privatiseringsprogramma’s de tendens hebben te leiden tot zaken van nepotisme, belangenverstrengeling en zelfs corruptie. De adviseurs die betrokken zijn bij deze processen zijn vaak de bron van deze conflicten.
[om de infographic van TNI uit te vergroten klikt u hier]

Hoe het telkens misgaat
Het debacle rondom de ABN Amro-aankoop door het slechte advies van Lazard staat niet op zichzelf. Terwijl Lazard betrokken was bij enkele van de grootste privatiseringen in de afgelopen jaren, zijn veel van deze privatiseringen niet verlopen zonder controverse. Zo was Lazard de financiële adviseur van de Engelse staat bij de beursgang van het staatspostbedrijf Royal Mail in 2013. Lazard adviseerde de staat in het vaststellen van de aandelenprijs voor de beursgang, waarbij de vraag 24 keer groter was dan het aanbod. De prijs van aandelen schoot op de eerste dag van handelen omhoog met 38 procent en was binnen enkele dagen meer dan 50 procent meer waard. Lazard had een groot aandeel in de onderwaardering door te adviseren tegen een prijsverhoging, terwijl andere betrokkenen hiervoor hadden gepleit.
Terwijl de Engelse belastingbetaler op de eerste dag van handelen 750 miljoen pond misliep, kreeg Lazard een beloning van 1,5 miljoen pond voor hun diensten. Ondertussen had een vermogensbeheertak van Lazard voorafgaand aan de beursgang de status van ‘priority investor’ gekregen, waardoor het bedrijf aandelen op kon kopen tegen de prijs van de beursgang. Deze aandelen verkochten ze vervolgens een week later, met 8 miljoen pond winst.
Toen William Rucker, Directeur van Lazard UK, geconfronteerd werd met deze overduidelijke belangenverstrengeling claimde hij dat de zogenaamde Chinese muren tussen de verschillende takken van de firma altijd waren gehandhaafd en dat van onderlinge informatie-uitwisseling tussen de twee verschillende takken geen sprake was geweest.
"Grootschalige privatiseringsprogramma’s hebben de tendens te leiden tot nepotisme, belangenverstrengeling en zelfs corruptie"
Twee jaar na de Royal Mail beursgang kreeg Lazard in Spanje de mogelijkheid om dezelfde tactiek een tweede keer toe te passen. In februari 2015 werd in Spanje een van de grootste privatiseringen in Europa van de afgelopen jaren uitgevoerd met de beursgang van AENA, de beheerder van veel Spaanse vliegvelden. Wederom was de prijs die Lazard adviseerde veel te laag, waardoor de prijs van aandelen op de eerste dag met meer dan twintig procent steeg en binnen twee maanden zelfs verdubbelde. Door de onderwaardering liep de Spaanse staat een potentiële 3 miljard euro mis. Wederom wist echter een vermogensbeheertak van Lazard aandelen op te kopen tegen de beursgangprijs, die ze een maand later verkochten met een winst van 60 procent. Opnieuw wist Lazard dus misbruik te maken van hun positie door op te treden aan zowel de kant van de verkoper als de koper.
Ideologische dogma's
Belangenverstrengelingen als deze leiden tot zware verliezen voor staten en lijken een terugkerend fenomeen wanneer overheden worden gedwongen hun waardevolle bezittingen te verkopen in tijden van crisis omwille van ideologische beweegredenen. De zaken van Lazard zijn geen uitzonderingen en passen in het in de afgelopen jaren gevormde patroon van mislukte privatiseringen door heel Europa.
Lucratieve en winstgevende staatsbedrijven worden verkocht, terwijl verliesmakende bedrijven in handen blijven van de staat
Het onderzoek van TNI laat zien dat door de opgelegde privatiseringsprogramma’s vaak de lucratieve en winstgevende staatsbedrijven worden verkocht, terwijl verliesmakende bedrijven in handen blijven van de staat. Hierdoor wordt jaarlijks dividend ingeruild voor een eenmalig bedrag, dat zoals wordt aangetoond vaak veel lager uitpakt dan aanvankelijk verwacht. Ook wat betreft de vermeende verbeterde efficiëntie van privaat management ten opzichte van publiek eigendom toont het onderzoek aan dat deze aannames voornamelijk gebaseerd zijn op ideologische dogma’s in plaats van empirische beargumentering. Zo leidt privatisering vaak tot prijsstijgingen en een aanzienlijke versobering van de arbeidsomstandigheden voor werknemers.
Nederland als 'poster child'
Ondanks de privatiseringsschandalen in de afgelopen jaren blijven supranationale instituties vasthouden aan hun promotie van privatisering. De grootschalige Europese privatiseringsprojecten gedurende de economische crisis tonen aan hoe privatisering in plaats van een middel het doel zelf is geworden. Ook al is de Nederlandse staat in de afgelopen jaren redelijk terughoudend geweest in haar privatiseringsdrang ten opzichte van veel andere Europese landen, kan Nederland gezien worden als een ‘poster child’ voor privatiseringen. Veel strategische sectoren in Nederland zijn al lang in handen van private actoren en vandaar dat de drang om te privatiseren in afgelopen jaren enigszins is afgenomen.
In plaats van een middel, is privatisering het doel zelf geworden
Toch is duidelijk dat de privatiseringsactoren ook hun stempel hebben gedrukt op Nederland. Het feit dat zowel Lazard als Rothschild de grootste beursgangen van Nederlandse staatsbedrijven begeleiden is hier een schrijnend voorbeeld van. Met de verkoop van andere genationaliseerde financiële instellingen in het verschiet is het maar afwachten wat de rol van de adviseurs hierin zal zijn.
Matthijs Peters is een van de onderzoekers van het Transnational Institute (TNI): een internationaal onderzoeksinstituut dat zich sinds 1974 inzet voor een duurzame, democratische en rechtvaardige wereld. In februari publiceerde het TNI het onderzoek naar privatisering in Europa aan de hand van Matthijs Peters en Sol Trumbo Vila.
8 Bijdragen
Jules Vanroe
Floris Vogel 3
Jules VanroeMaar we zijn allemaal inmiddels aardig wakker geworden gelukkig. Nu nog de echte verandering, dat zullen we zelf moeten doen.
Roland Horvath 7
De aarde is in principe collectief bezit. De 0,01% superrijken eigenen zich een groot deel daarvan toe en van de resultaten van de economische activiteit. Ze hebben een absolute opvatting over eigendom die zo ver gaat dat ze weigeren via de ondernemingen geld uit te delen aan iedereen zodat de economie voor iedereen zou werken. Bovendien de productie is een collectief gebeuren en de winst wordt geprivatiseerd.
Meer relevant zeggenschap en beslissingsrecht van alle in ondernemingen betrokkenen: aandeelhouders, werknemers, leveranciers, klanten, omwonenden, overheid is een absolute noodzaak.
De helft van de banken moet in handen zijn van de overheid.
Gilles Wattel 1 3
Hij toont aan dat vrijwel altijd privatiseringen het alleen maar duurder maakten, met het leuke gevolg dat winsten voor aandeelhouders zijn, en verliezen voor de belastingbetaler.
Ondanks alle debakels bestaat dit idee nog steeds.
Keynes schreef al dat ideeën het machtigst zijn in de wereld.
De enige vriend van de consument is concurrentie, daarom doen ondernemers alles om concurrentie uit te bannen.
Roland Horvath 7
Gilles Wattel 1Monsieur le baron de Munchausen 5
Gilles Wattel 1Het zal een teleurstelling zijn voor de communisten van het TNI en hun lezerspubliek alhier, maar als de staat het beter zou kunnen dan het bedrijfsleven, dan was het socialisme een doorslaand succes geweest. Dat was en is het overduidelijk niet. Daarmee is de gedachte dat de staat een betere service voor een lagere prijs levert wel naar het land der fabelen verwezen. Helaas is dat bij FTM nog niet doorgedrongen.
Maar wat mij nu verbaast is dat het stuk aan de ene kant de zittende politieke klasse voor een stel uilskuikens uitmaakt die steeds dezelfde adviseurs inhuren voor, niet alleen een slecht, maar ook een veel te duur privatiseringsadvies (Of was dat liberaliseren? Zou het TNI het verschil eigenlijk wel begrijpen?); om vervolgens te argumenteren dat privatiseringen helemaal niet nodig zijn waarna ipso facto diezelfde overheidsuilskuikens, die dus blijkbaar niet zo veel begrijpen en weinig goed kunnen doen, die niet eens begrijpen dat ze veel beter werken dan bedrijven, van die mensen wordt vervolgens verwacht dat ze een topproduct gaan maken en dat voor een vriendenprijs aanbieden.
Dan heb je toch een geloofwaardigheidsprobleempje.
Gerbrand van Dieijen
Monsieur le baron de MunchausenDe overheid is de afgelopen decennia alleen maar gegroeid, terwijl ze veel minder levert.
Ziekenhuizen investeren in mooie kantines, maar artsen en verpleegkundigen mogen niet veel tijd aan een patient besteden. Tijd die ze wel mogelijk besteden het bijhouden van allerlei administratie voor de eveneens geprivatiseerde verzekeraar. Scholen en universiteiten zijn druk bezig nieuwe gebouwen neer te zetten en studentenaantallen te halen, maar tegelijkertijd moet overgrote deel van de leerlingen naar een huishoudinstituut om nog iets te leren. De KvK, Kadaster, GBA zijn hun website aan het verfraaien, geven folders uit en leveren allerlei cursussen en advies. Maar een goed idee over hoe en wat we gegevens over identiteit en bezit digitaal vastleggen in de 21e eeuw heeft de overheid niet, en geen ambtenaar lijkt zich daar mee bezig te houden.
Communisme en socialisme zijn verschillend, en het is een behoorlijke dooddoener communisme erbij te halen bij iedere vorm van overheidsingrijpen. Daarbij hebben de huidige grote, wereldwijde bedrijven niets met het oorspronkelijke idee van kapitalisme te maken. Grote bedrijven lijken juist meer op de communistische instellingen, met hun hang naar efficiëntie, meerjarenplannen, veronachtzamen van het individu, interne nomenklatoera, clientisme en bureaucratie en volstrekt gebrek aan democratische inspraak of controle
Monsieur le baron de Munchausen 5
Gerbrand van DieijenDit komt op mij over als een woordspelletje.
Er zijn geen meetbare voordelen, niet voor een overheid en niet voor het bedrijfsleven. Consumenten kiezen ervoor geld te ruilen voor een product of service omdat zij menen dat hun leven daardoor verbetert. Waar elke individuele consument zijn of haar overwegingen op baseert is niet meetbaar omdat waarde een subjectief begrip is (standaard Oostenrijkse School theorie). Wat bedrijven kunnen meten is hoeveel centjes zij uitgeven om het product te maken (kosten) en dat vergelijken met de hoeveelheid centjes die er binnenkomen (opbrengst). Daarmee kunnen zij analyseren welke producten gewenst zijn en gecontinueerd moeten worden en welke niet.
Maar ik ben het met u eens dat met name heel grote bedrijven flink bureaucratisch zijn.