Europa raakt verstrikt in een patroon van mislukte privatiseringen

Afgelopen november werd de langverwachte beursgang van de in 2008 genationaliseerde ABN Amro Bank gerealiseerd. Onder leiding van voormalig minister van Financiën Gerrit Zalm werd circa twintig procent van de aandelen in de bank op de beurs gebracht tegen een prijs van 17,75 euro per stuk. De beursgang werd al snel door Zalm en huidig Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem bestempeld als een succes, vanwege de enorme interesse door beleggers.

Desondanks betekende deze waardering van de bank op in totaal 16,7 miljard euro dat de staat ongeveer 5,3 miljard euro inleverde op de 22 miljard euro die uiteindelijk is uitgegeven aan de nationalisatie en herkapitalisatie van de bank; een dure grap voor de Nederlandse belastingbetaler. Een groot aandeel in de oorzaak van dit verlies had de zakenbank Lazard Frères & Co., financieel adviseur voor de staat, die in 2007 tijdens de onderhandelingen over de aankoop een strop van 2,3 miljard euro voor de Nederlandse staat over het hoofd zag.

Favorieten

Ondanks de dure blunder van de adviseurs van Lazard, die destijds voor een paar dagen werk drie miljoen euro incasseerden, is de firma een van de favoriete adviseurs van het NLFI, het orgaan verantwoordelijk voor de herintrede van financiële staatsinstellingen op de beurs. Deze status deelt zij met de Britse firma NM Rothschild & Co., die momenteel betrokken is bij de toekomstige beursgang van ASR en ook betrokken was bij de beursgang van ABN. Op het gebied van privatiseringsadvies hebben deze twee financiële firma’s in de afgelopen jaren Europa weten te domineren.

Een kleine groep actoren is betrokken bij vrijwel alle belangrijke privatiseringen in Europa

Onderzoek van de in Amsterdam gevestigde denktank Transnational Institute (TNI) over de Privatiseringsindustrie in Europa wijst uit dat op het gebied van juridisch en financieel advies en accountancy een kleine groep actoren betrokken is bij vrijwel alle belangrijke privatiseringen in Europa. In dit onderzoek komt aan het licht dat veel van deze actoren niet alleen overheden adviseren, maar ook zelf actief het middel van privatisering promoten en ervoor lobbyen. Zo claimt Rotschild trots op hun website dat ze vanaf de jaren tachtig een baanbrekende rol spelen op het gebied van privatiseringen.

Pro-privatiseringsretoriek

Sinds het begin van de economische crisis worden privatiseringen vanuit supranationale instellingen als de Europese Commissie en het IMF gepromoot als middel om nationale overheidsschulden te reduceren, staatsbedrijven efficiënter te maken en economische groei te bevorderen. Private actoren die gemoeid zijn met privatiseringsprocessen hebben deze retoriek overgenomen en pleiten actief voor drastische liberalisering en privatisering. Met name in de landen die het meest door de crisis geteisterd waren, zoals Griekenland, Ierland, Spanje en Portugal kwamen privatiseringen hoog op de politieke agenda te staan onder druk van de Europese Commissie.

In The Privatising Industry in Europe onderzoekt TNI of de pro-privatiseringsretoriek overeind blijft in de praktijk en welke actoren daadwerkelijk profiteren van de verstrekkende nationale privatiseringsprogramma’s van de afgelopen jaren. Met een analyse van elf spraakmakende en grootschalige Europese privatiseringen tijdens de crisis wordt de pro-privatiseringsretoriek onderuitgehaald en aangetoond dat opgelegde grootschalige privatiseringsprogramma’s de tendens hebben te leiden tot zaken van nepotisme, belangenverstrengeling en zelfs corruptie. De adviseurs die betrokken zijn bij deze processen zijn vaak de bron van deze conflicten.

[om de infographic van TNI uit te vergroten klikt u hier]

Hoe het telkens misgaat

Het debacle rondom de ABN Amro-aankoop door het slechte advies van Lazard staat niet op zichzelf. Terwijl Lazard betrokken was bij enkele van de grootste privatiseringen in de afgelopen jaren, zijn veel van deze privatiseringen niet verlopen zonder controverse. Zo was Lazard de financiële adviseur van de Engelse staat bij de beursgang van het staatspostbedrijf Royal Mail in 2013. Lazard adviseerde de staat in het vaststellen van de aandelenprijs voor de beursgang, waarbij de vraag 24 keer groter was dan het aanbod. De prijs van aandelen schoot op de eerste dag van handelen omhoog met 38 procent en was binnen enkele dagen meer dan 50 procent meer waard. Lazard had een groot aandeel in de onderwaardering door te adviseren tegen een prijsverhoging, terwijl andere betrokkenen hiervoor hadden gepleit.

Terwijl de Engelse belastingbetaler op de eerste dag van handelen 750 miljoen pond misliep, kreeg Lazard een beloning van 1,5 miljoen pond voor hun diensten. Ondertussen had een vermogensbeheertak van Lazard voorafgaand aan de beursgang de status van ‘priority investor’ gekregen, waardoor het bedrijf aandelen op kon kopen tegen de prijs van de beursgang. Deze aandelen verkochten ze vervolgens een week later, met 8 miljoen pond winst.

Toen William Rucker, Directeur van Lazard UK, geconfronteerd werd met deze overduidelijke belangenverstrengeling claimde hij dat de zogenaamde Chinese muren tussen de verschillende takken van de firma altijd waren gehandhaafd en dat van onderlinge informatie-uitwisseling tussen de twee verschillende takken geen sprake was geweest.

Twee jaar na de Royal Mail beursgang kreeg Lazard in Spanje de mogelijkheid om dezelfde tactiek een tweede keer toe te passen. In februari 2015 werd in Spanje een van de grootste privatiseringen in Europa van de afgelopen jaren uitgevoerd met de beursgang van AENA, de beheerder van veel Spaanse vliegvelden. Wederom was de prijs die Lazard adviseerde veel te laag, waardoor de prijs van aandelen op de eerste dag met meer dan twintig procent steeg en binnen twee maanden zelfs verdubbelde. Door de onderwaardering liep de Spaanse staat een potentiële 3 miljard euro mis. Wederom wist echter een vermogensbeheertak van Lazard aandelen op te kopen tegen de beursgangprijs, die ze een maand later verkochten met een winst van 60 procent. Opnieuw wist Lazard dus misbruik te maken van hun positie door op te treden aan zowel de kant van de verkoper als de koper.

Ideologische dogma's

Belangenverstrengelingen als deze leiden tot zware verliezen voor staten en lijken een terugkerend fenomeen wanneer overheden worden gedwongen hun waardevolle bezittingen te verkopen in tijden van crisis omwille van ideologische beweegredenen. De zaken van Lazard zijn geen uitzonderingen en passen in het in de afgelopen jaren gevormde patroon van mislukte privatiseringen door heel Europa.

Lucratieve en winstgevende staatsbedrijven worden verkocht, terwijl verliesmakende bedrijven in handen blijven van de staat

Het onderzoek van TNI laat zien dat door de opgelegde privatiseringsprogramma’s vaak de lucratieve en winstgevende staatsbedrijven worden verkocht, terwijl verliesmakende bedrijven in handen blijven van de staat. Hierdoor wordt jaarlijks dividend ingeruild voor een eenmalig bedrag, dat zoals wordt aangetoond vaak veel lager uitpakt dan aanvankelijk verwacht. Ook wat betreft de vermeende verbeterde efficiëntie van privaat management ten opzichte van publiek eigendom toont het onderzoek aan dat deze aannames voornamelijk gebaseerd zijn op ideologische dogma’s in plaats van empirische beargumentering. Zo leidt privatisering vaak tot prijsstijgingen en een aanzienlijke versobering van de arbeidsomstandigheden voor werknemers.

Nederland als 'poster child'

Ondanks de privatiseringsschandalen in de afgelopen jaren blijven supranationale instituties vasthouden aan hun promotie van privatisering. De grootschalige Europese privatiseringsprojecten gedurende de economische crisis tonen aan hoe privatisering in plaats van een middel het doel zelf is geworden. Ook al is de Nederlandse staat in de afgelopen jaren redelijk terughoudend geweest in haar privatiseringsdrang ten opzichte van veel andere Europese landen, kan Nederland gezien worden als een ‘poster child’ voor privatiseringen. Veel strategische sectoren in Nederland zijn al lang in handen van private actoren en vandaar dat de drang om te privatiseren in afgelopen jaren enigszins is afgenomen.

In plaats van een middel, is privatisering het doel zelf geworden

Toch is duidelijk dat de privatiseringsactoren ook hun stempel hebben gedrukt op Nederland. Het feit dat zowel Lazard als Rothschild de grootste beursgangen van Nederlandse staatsbedrijven begeleiden is hier een schrijnend voorbeeld van. Met de verkoop van andere genationaliseerde financiële instellingen in het verschiet is het maar afwachten wat de rol van de adviseurs hierin zal zijn.