De Deense Europarlementariër Karen Melchior van de liberale fractie Renew Europe bezit aandelen in Apple, Amazon, Google-moeder Alphabet, Nintendo, Nokia en Zoom Video Communications. 

Tegelijk heeft Melchior meegeschreven aan conceptwetgeving die direct van toepassing zal zijn op die bedrijven. Ze is onder meer betrokken geweest bij de behandeling van twee EU-verordeningen die expliciet gericht zijn op het reguleren van Big Tech: de Digital Markets Act (DMA) en de Digital Services Act (DSA).

De Tsjechische Europarlementariër Marcel Kolaja, van de Groenen, bezit aandelen IBM en is eveneens betrokken geweest bij de DMA. Ook deed Kolaja suggesties voor resoluties over kunstmatige intelligentie. Beide dossiers heeft IBM zelf in het Europees lobbyregister aangemerkt als zaken die voor het bedrijf van belang zijn. Een registratie is verplicht voor lobbyisten die Europarlementariërs willen ontmoeten.

Dat er buiten dat lobbyregister om van alles gebeurt wat het daglicht niet kan verdragen, bleek begin deze maand. Een netwerk van een Griekse Europarlementariër, een Italiaanse oud-Europarlementariër en een niet-geregistreerde NGO wordt verdacht van corruptie en omkoping door Qatar. ‘Qatargate’ leidde tot een fel debat over de integriteitsregels voor Europarlementariërs.

‘We willen een parlement waarvan iedereen er volledig op kan vertrouwen dat alle besluitvorming plaats heeft zonder belangenconflicten,’ zegt Olivier Hoedeman, van lobbywaakhond Corporate Europe Observatory. Hij zegt dat zowel het aandelenbezit van Melchior als dat van Kolaja duidelijke gevallen zijn van belangenconflicten. Melchior en Kolaja zijn het daar niet mee eens. 

‘Ik begrijp waarom u er vragen over stelt, maar het is niet dat ik minder kritisch op deze bedrijven ben omdat ik aandelen in ze heb,’ vertelt Melchior in een telefonisch interview met Follow the Money. ‘Ik ben zelfs zeer kritisch en heb gepleit voor strengere regulering van digitale bedrijven, met name de platforms.’

Beide Europarlementariërs hebben hun aandelenbezit opgegeven in hun verklaring van financiële belangen, beschikbaar op de website van het Europees Parlement. Melchior zegt dat het feit dat ze open is over de aandelen die ze bezit, elk potentieel belangenconflict neutraliseert. ‘Het is belangrijk om er transparant over te zijn.’ Na het interview stuurt ze Follow the Money uit eigen beweging recente bankafschriften over haar aankopen en verkopen van aandelen.

Waarom aandelen bezitten?

Melchior heeft al jaren aandelen. De Deense liberaal zegt dat ze ‘liever investeert in bedrijven die ik vertrouw’, dan geld in een investeringsfonds te stoppen. ‘Ik doe dingen liever zelf.’ Dat leidt overigens niet altijd tot de gewenste resultaten. In 2017 wilde Melchior aandelen kopen in het bedrijf achter de app Snapchat, maar ze kocht vijftig aandelen in het bedrijf Snap-On Inc, een producent van professioneel gereedschap voor de transportsector. Die aandelen heeft ze nog steeds.

Ze zegt dat ze probeert alleen aandelen te hebben in bedrijven die ‘iets positiefs’ doen. Haar aandelen Siemens verkocht ze in 2019, toen ze erachter kwam dat het Duitse bedrijf actief was in door Israël bezet gebied. Melchior benadrukt dat het bezit van aandelen niet in diskrediet gebracht moet worden. ‘Aandelenbezit is een belangrijk deel van onze economie. Ik vind het belangrijk dat meer burgers investeren in aandelen.’

Kolaja kreeg zijn aandelen op een andere manier. Voordat hij namens de Tsjechische Piratenpartij in het Europees Parlement werd verkozen, was hij productmanager bij het softwarebedrijf Red Hat. In juli 2019, een week nadat Kolaja werd geïnstalleerd als parlementslid, kocht IBM Red Hat. Kolaja kreeg de aandelen als gevolg van die overname.

Ook de Deense Melchior werd in 2019 voor het eerst verkozen in het Europees Parlement. ‘Ik heb aan het begin van het mandaat overwogen of ik mijn aandelen zou moeten verkopen. Maar dan zou ik belasting hebben moeten betalen over mogelijke winsten. Ik zou moeten betalen om te kunnen verkopen. Vervolgens zou ik moeten bedenken waar ik de inkomsten in stop. Ik wist niet zeker wat beter zou zijn.’ Ze koos ervoor de aandelen te houden.

Melchior heeft haar aandelen ook niet op afstand gezet, omdat ze niet wist hoe en welke commerciële partij ze daarmee kon vertrouwen. Naar aanleiding van de vragen van Follow the Money zegt ze evenwel hier ‘naar te gaan kijken’.

Belangenconflict

Ondanks hun belang in verschillende technologiebedrijven, schoven beide Europarlementariërs zichzelf naar voren om betrokken te worden bij wetgeving die van invloed zal zijn op die bedrijven – en dus mogelijk op de beurskoers van hun eigen aandelen. 

Melchior ging nog verder. In juli 2020 (ze was toen een jaar parlementslid) kocht ze nieuwe aandelen, van Apple en van Zoom Video. Op dat moment was Melchior al betrokken bij het schrijven van aanbevelingen aan de Europese Commissie voor de Digital Services Act (DSA).

Hoedeman: ‘Dat maakt het wel nog erger. In mijn ogen was het al verkeerd om de aandelen die ze al had, niet te verkopen. Om dan ook nog eens nieuwe aandelen te kopen van bedrijven die zo nadrukkelijk onder die nieuwe wetgeving zouden komen te vallen, dat is een heel onverstandige keuze.’

In oktober 2020, een paar maanden nadat Melchior haar Apple-aandelen kocht, had ze een online gesprek met een lobbyist van dat bedrijf over de DSA. Ze heeft ook gesprekken gehad met Google en Youtube, dochterondernemingen van Alphabet, een bedrijf waar ze aandelen in heeft.

Melchior ontkent dat ze bij die gesprekken informatie heeft gekregen die van invloed zou kunnen zijn op een besluit de aandelen te houden of verkopen. Melchior: ‘Als je handelt op basis van bevoorrechte informatie, dan is dat handel met voorkennis en dat is illegaal. Maar ik begrijp waarom u het vraagt. Ik zou hetzelfde vragen.’

Ook Kolaja kwam in het kader van zijn werkzaamheden als Europarlementariër in contact met een lobbyist van het bedrijf waar hij aandelen in heeft. In maart 2021 had hij een online gesprek met IBM over de DMA en DSA. ‘Het gesprek was heel algemeen van aard,’ zegt hij daarover. ‘We hebben slechts onze standpunten uitgewisseld over de wetgeving, wat absoluut in overeenstemming is met het werk van Europarlementariërs.’

Gedragscode

Zo overtuigd als Hoedeman is dat hier sprake is van belangenconflicten, zo onschuldig wanen de twee Europarlementariërs zich. Wat zeggen de regels hier eigenlijk over?

Volgens de relevante integriteitsregels voor Europarlementariërs, bestaat er een belangenconflict ‘wanneer een lid van het Europees Parlement een persoonlijk belang heeft dat een ongewenste invloed kan hebben op de wijze waarop hij zijn taken als lid uitoefent’. 

Wanneer een Europarlementariër niet zeker is of een dergelijk conflict bestaat, kan zij of hij advies vragen aan het zogeheten Raadgevend comité voor het gedrag van de leden. Dat comité bestaat uit vijf parlementsleden, die voor een periode van 2,5 jaar zijn aangesteld. 

Kolaja heeft het comité nooit om advies gevraagd over zijn aandelenbezit ‘omdat ik niet dacht dat dit zou kunnen worden gezien als een belangenconflict’. Maar na de vragen van Follow the Money heeft Kolaja besloten alsnog advies in te winnen over zijn aandelenbezit. ‘Als het Raadgevend comité aanbeveelt om actie te ondernemen, dan zal ik die aanbevelingen opvolgen, want ik vind het belangrijk om belangenconflicten te voorkomen.’

Hoedeman: ‘Dat is te laat natuurlijk, dat had hij eerder moeten doen.’ Hij vraagt zich overigens af hoe stevig het advies zal zijn, aangezien de leden vaak fractiegenoten zijn van de mensen die hen om advies vragen. ‘Zo’n adviescomité zou moet bestaan uit onafhankelijke deskundigen op het gebied van ethiek en integriteit. Niet uit willekeurige Europarlementariërs.’

Een van de oud-leden van het adviescomité is niemand minder dan Karen Melchior zelf. Ook zij heeft geen advies gevraagd over haar persoonlijke situatie. Melchior: ‘Ik ging er niet vanuit dat ik in strijd handelde met de gedragscode.’ Na een conceptversie van dit artikel te hebben gelezen, laat Melchior weten alsnog advies te vragen bij het Raadgevend comité.

De gedragscode vereist van Europarlementariërs dat ze kort na het begin van hun mandaat hun financiële belangen openbaar maken. Het formulier dat ze hiervoor moeten invullen bevat geen apart veld om aandelen in op te geven. De weinige Europarlementariërs die aandelenbezit hebben vermeld, deden dat onder het kopje ‘ieder ander financieel belang dat van invloed kan zijn op de taakuitoefening van het lid’. 

Een derde Europarlementariër, de Fin Nils Torvalds (ook van Renew Europe), heeft opgegeven dat hij ‘kleine belangen in Finse bedrijven’ heeft, zonder te specificeren welke. Een parlementair assistent laat desgevraagd weten dat het gaat om aandelen van ‘de 5-6 grootste Finse bedrijven’. Welke precies kan hij niet zeggen, maar wel dat het gaat om belangen van tussen de 5000 en 10.000 euro per bedrijf. Torvalds’ assistent zegt dat zijn baas mondeling van het adviescomité heeft gehoord dat er geen belangenconflict was.

Vrijwillig en vrijblijvend

Melchior en Kolaja beschouwen het opgeven van aandelen als vrijwillig. ‘Het kwam niet in me op om advies te vragen over informatie die ik vrijwillig opgeef,’ zegt Melchior. 

De verklaringen die Europarlementariërs bij hun aantreden moeten invullen, zijn openbaar, maar Hoedeman vindt dat onvoldoende om het risico op belangenconflicten weg te nemen. Hij zou graag zien dat voorafgaand aan stemmingen en debatten in het Europees Parlement, leden verplicht hun potentiële belangenconflicten vermelden en dat hier onafhankelijk toezicht op komt.

Het valt bovendien nauwelijks op wanneer een parlementslid zijn of haar verklaring aanpast. Volgens de gedragscode moeten Europarlementariërs elke wijziging doorgeven voor het einde van de maand waarin de situatie is veranderd.

Kolaja wijzigde zijn verklaring in juli 2020. Onduidelijk is wanneer hij zijn aandelen verkreeg, maar op dat moment was het al een jaar nadat IBM zijn voormalige werkgever Red Hat had overgenomen.

Melchior kocht haar aandelen Apple en Zoom in juli 2020, maar stuurde pas een gewijzigde verklaring in maart 2021. 

Op de interesse van Follow the Money in haar aandelen reageerde ze een stuk sneller. Twee dagen na het interview, nog voor dit artikel verscheen, nam Melchior de vlucht naar voren. Via social media bedankte ze Follow the Money voor het gesprek en verspreidde ze een blogpost over haar aandelenbezit. Dat dat aandelenbezit vooral problematisch is vanwege haar specifieke parlementaire activiteiten op het gebied van Big Tech, schreef ze er niet bij.

Met dank aan Ada Homolová voor het scrapen van de verklaringen.