Het is een opmerkelijk grafiekje, dat politicoloog Wouter Wolfs gebruikt om de opgaande lijn van subsidies voor Europese politieke partijen en hun denktanks weer te geven. Sinds 2004 — toen er in totaal 8,4 miljoen euro voor werd gereserveerd — gaan de bedragen vrijwel ieder jaar stapsgewijs omhoog. Telkens komt er een paar miljoen bij. Maar dit jaar is er een uitschieter: Europese politieke partijen en hun denktanks krijgen er in één klap zo’n 18 miljoen euro bij.

De officiële reden: het extra geld is nodig voor de campagnes voor de Europese verkiezingen. Maar daar wringt de schoen. Wanneer Europese burgers eind mei naar de stembus gaan, kúnnen ze niet eens op Europese partijen zoals de EPP of de ALDE stemmen. Stemmen moet op de welbekende nationale zusterpartijen, zoals respectievelijk CDA (voor de EPP), VVD of D66 (voor ALDE). Bovendien mag de Europese subsidie niet aangewend worden voor de campagnes van die nationale partijen.

Waar het geld dan heen gaat? ‘Dat is nu in ieder geval niet duidelijk’, zegt Wolfs. Voor zijn recente promotie-onderzoek keerde hij de geldstromen binnenstebuiten, maar het Europees Parlement bleek zeer huiverig zicht te geven in de budgettaire plannen van de partijen. Naarmate het onderzoek duurde en er meer boven tafel kwam, werd de bereidheid om transparant te zijn bovendien steeds kleiner. Dat schaadt de ‘commerciële belangen van de Europese politieke partijen’, kreeg Wolfs te horen, waardoor het voorlopig gissen is naar de besteding van de extra miljoenen.

Ook navraag bij de partijen zelf levert weinig op. Ze hoeven immers pas tegen 2020 hun uitgaven te verantwoorden, lang nadat de verkiezingen voorbij zijn. Alleen een blik op sociale media geeft een inkijkje in de besteding van de extra miljoenen: verkiezingsfilmpjes ter promotie van de spitzenkandidat, opgedirkte websites, en reisjesdoordeheleUnie.

Drijvende krachten

Het is tekenend voor de ondoorzichtige manier waarop het Europees Parlement met haar woekerende begroting omspringt. Dit jaar overschrijdt het budget voor het eerst de twee miljard euro. Dat geld gaat dus op aan de activiteiten van de Europese politieke partijen, aan de royale salarissen van Europarlementariërs, hun ondoorzichtige onkostenbudgetten, hun beruchte assistentkosten, de auto’s met chauffeur.

En aan royaal toegekende vergaderdagvergoedingen: zo bleek uit documenten die FTM kon inzien dat een aantal Europarlementariërs zich vorig jaar achteraf ‘aanwezig’ konden melden op 1 mei, de internationale Dag van de Arbeid. In België (en bijna alle andere landen ter wereld) is dat een officiële feestdag, en dan is het Europees Parlement gesloten.

Politici die van de regeling gebruik maakten, ontvingen op hun vrije dag echter alsnog ruim 300 euro aan dagvergoeding. De reden, volgens de voorlichter van het Europees Parlement: ‘1 mei viel in 2018 tussen twee werkdagen, en voor veel europarlementariërs was het niet doenlijk voor één dag op en neer naar huis te reizen. Voor 147 europarlementariërs was dat het geval.’

Intussen worden kritiek en fraudeonderzoeken voor lief genomen: het verandert amper iets aan de praktijk. Uiteindelijk is het immers het Europees Parlement zelf dat over haar eigen financiën gaat.Om een beeld te krijgen wie daar de bepalende stemmen in zijn, onderzocht Wolfs welke partijen het meest betrokken waren bij het toebedelen van extra middelen aan de Europese partijen en hun denktanks.

Zijn conclusie: de christendemocraten en de sociaaldemocraten, de twee grootste fracties in het Europees Parlement, vormden jaar na jaar de drijvende krachten achter de subsidieverhogingen. Zij wisten zich daarin doorgaans gesteund door de Groenen en in mindere mate de ALDE-groep. De kleinere, kritischer fracties hadden veel minder over de budgetten te zeggen.

Dubieuze donaties

Er is een lichtpuntje in alle schimmigheid: waar de geplande uitgaven in campagnetijd nog onder de pet blijven, publiceren de Europese partijen de donaties die ze sinds 2018 in de aanloop naar de verkiezingen van derden hebben ontvangen, wél al vooraf. Daardoor hoeft de kiezer niet alleen af te gaan op de jaarverslagen die tot en met 2017 zijn gepubliceerd om een beeld te krijgen van de relaties die partijen onderhouden om hun financiën rond te krijgen.

Uit de data blijkt dat met name vier partijen en hun denktanks op de valreep nog behoorlijk grote bedragen binnenhengelen: het centrumrechtse EPP (waar het CDA ook bij zit), het liberale ALDE (met VVD en D66), het christelijke ECPM (met CU en SGP) en het rechtsconservatieve ACRE (de beoogde club van FvD).

Dat geld vloeit grotendeels via de inmiddels bekende wegen: de liberalen halen vooral geld op bij multinationals, ACRE heeft allerlei lijntjes met onduidelijke Poolse bedrijfjes en individuen met schijnbaar diepe zakken, en ECPM kent een legertje gulle christelijke gevers. 

Toch zijn er juist in de aanloop naar de verkiezingen nog wat opmerkelijke donateurs bijgekomen. Zo heeft de denktank van ACRE, New Direction (ND), zich laten sponsoren door de tabaksindustrie: ‘British American Tobacco Western Europe Commercial Trading Limited’ maakte in totaal 23.224,03 euro over. Het is daarmee in ieder geval sinds 2014 de eerste keer dat een sigarettenfabrikant zijn geld in een Europese partij steekt.

ALDE heeft het afgelopen anderhalf jaar nog flink wat bedrijfsdonaties binnengehaald

Doorgaans zijn politieke organisaties zeer huiverachtig voor allianties met de omstreden bedrijfssector: Europese beleidsmakers weren de industrie bijvoorbeeld consistent uit hun afsprakenagenda. ACRE-bestuurslid Richard Milson benadrukt echter desgevraagd dat de donatie volledig binnen de regels is en zegt er verder geen probleem in te zien.

De Europese FvD-lijsttrekker Derk-Jan Eppink denkt daar heel anders over, zo blijkt bij navraag. Tijdens zijn eerdere verblijf in het Europees Parlement voor de Vlaamse partij Lijst Dédecker was hij zelf penningmeester bij ND, de denktank van ACRE. ‘Ik had me altijd voorgenomen geen geld aan te nemen voor New Direction van de tabaksindustrie en de defensie-industrie’, zegt hij daarover. Eppink noemt de tabaksindustrie een ‘outcast’, vergelijkbaar met oliebedrijven: ‘FvD moet bij ACRE en ND terughoudendheid bepleiten en ik zou de tabaksindustrie buiten de deur houden. Aangezien we tegen een Europees leger zijn, zal de wapenindustrie sowieso niet komen.’

In het algemeen stelt Eppink dat er bovendien transparantie in acht moet worden genomen bij het aannemen van donaties van bedrijven: ‘Die hebben natuurlijk altijd bijbedoelingen. Het is legitiem dat bedrijven hun belangen behartigen, maar dat moet openbaar zijn.’ De FvD-lijsttrekker verwacht dat wanneer met de Brexit de Britse stemmen uit ACRE zijn vertrokken, de partij weinig interessant meer zal zijn voor de lobby en die zich vooral zal richten op de grote partijen EPP, PES en de ALDE.

Buitenlandse donateurs

Die laatste partij heeft het afgelopen anderhalf jaar nog flink wat bedrijfsdonaties binnengehaald. Tussen begin 2018 en het moment dat de partij om in de gunst van Franse president Emmanuel Macron te komen een einde aan de praktijk maakte, werd nog ruim anderhalve ton opgehaald bij het bedrijfsleven. De bronnen: mobiele telefonielobby GSMA Europe (18.000 euro, het maximum wat een bedrijf momenteel volgens de regels van het Europees Parlement mag doneren), Walt Disney (ook 18.000 euro), voedingsindustrielobby FoodDrinkEurope (idem), Google (15.000 euro), consultingsbedrijf Deloitte (13.000 euro), taxibedrijf Uber (15.000 euro), bezorgservice Stuart Delivery (7.000 euro), internetplatform Yelp (18.000 euro) en chemiebedrijven Syngenta en Bayer (beide 18.000 euro). 

Veel van deze bedrijven hebben hun hoofdkantoor in de Verenigde Staten zitten, of vertegenwoordigen als koepelorganisatie grote Amerikaanse bedrijven. Dat is opvallend, aangezien het per 2018 verboden is voor Europese partijen en hun denktanks om geld aan te nemen van buiten de EU.

Alle donaties die sinds 2018 van Amerikaanse bronnen kwamen, liepen via kantoortjes in de EU

‘Om een geldige gift uit te brengen aan een Europese politieke partij, moet een organisatie of bedrijf rechtspersoonlijkheid hebben in één van de EU-lidstaten, bijvoorbeeld een dochteronderneming’, licht Wolfs toe. Hij wijst er echter ook op dat het verbod op buitenlandse donaties daarmee makkelijk omzeild kan worden: ‘Die bedrijven of organisaties kunnen in het slechtste geval als tussenstation of postbus worden gebruikt voor geld van buiten de EU. Het toont de kwetsbaarheid van het systeem als je niet alleen gewone burgers, maar ook organisaties, bedrijven, etcetera toelaat om te doneren aan Europese politieke partijen.’ 

En dat is precies wat er in de praktijk gebeurt: alle donaties die sinds 2018 van Amerikaanse bronnen kwamen, liepen via kantoortjes in de Europese Unie. Zo doneerde Walt Disney Company jarenlang tienduizenden euro’s vanaf haar Amerikaanse adres aan het Martens Centre, de denktank van de EPP. Sinds de invoering van de nieuwe regel, krijgen zowel deze denktank als de liberale partij ALDE echter een sponsorbijdrage via lobbydependance ‘The Walt Disney Company (Benelux) BVBA’, gesitueerd te België.

Ruimte voor interpretatie

Een woordvoerder van het Martens Centre stelt in reactie dat alle donaties ontvangen zijn ‘van entiteiten in de EU, legaal geregistreerd in de EU, met een Europees btw-nummer, een officiële residentie in de EU en werknemers met contracten in de EU’ en daarmee aan de regels voldoen. Ook verwijst ze naar de ‘Autoriteit’, de toezichthouder van het Europese Parlement. Die zou de donaties gecheckt hebben.

Bij navraag blijkt echter dat die Autoriteit ruimte laat voor interpretatie. In een schriftelijke reactie stelt een woordvoerder namens de toezichthouder dat per geval bekeken moet worden of een donatie binnen de regels is. Wel zegt ze dat aanwijzingen die erop duiden dat er sprake kan zijn van een Europees schijnkantoortje, ‘zeker de belangstelling van de Autoriteit zouden wekken’.

Op de vervolgvraag hoe het dan zit met buitenlandse bedrijven die wel enige activiteiten ontplooien binnen de EU — waardoor officieel geen sprake is van een schijnconstructie — was bij het verschijnen van dit artikel nog geen reactie gekomen. Als dit echter eveneens binnen de interpretatie van de Autoriteit valt, zou het betekenen dat het recente verbod in de regel een wassen neus is voor iedere multinational met werknemers in de EU — ook voor omstreden Chinese concerns zoals Huawei.

‘Als de donatie van Google komt, maar het staat als lokaal bedrijf geregistreerd, blijft het natuurlijk een buitenlandse partij’

Noch de Amerikaanse Walt Disney Company, noch zijn Belgische kantoor reageerde op commentaarverzoeken. Wel laat het CDA, dat als zusterpartij is aangesloten bij de Europese christendemocratische koepel, weten geen probleem te hebben met de gang van zaken. De woordvoerder van de partij benadrukt dat het Martens Centre aan alle verantwoordingsplichten voldoet en zich aan de regels houdt. In het Nederlandse kabinet nemen zowel CDA, als D66 en VVD evenwel stelling tegen buitenlandse inmenging in de politiek en zoeken de partijen naar manieren om dergelijke invloed in Nederland te beteugelen.

D66 fronst wel de wenkbrauwen over haar Europese koepelpartij ALDE: ‘Als de donatie van Google komt, maar het staat als lokaal bedrijf geregistreerd omdat ze hier een kantoortje hebben, blijft het natuurlijk gewoon een buitenlandse partij’, aldus een woordvoerder. ‘Als lid van ALDE zijn we bovendien tegen iedere bedrijfsdonaties, ongeacht de herkomst. Daar zijn we altijd kritisch over geweest. Dankzij de druk van Macron hebben we daarin de wind meegekregen.’

Zelf ziet ALDE dat anders. In reactie laat de partij weten dat deze bedrijven weliswaar Amerikaans zijn, ‘maar het is ook duidelijk dat ze takken en uitgebreide inkomsten verwervende activiteiten hebben in de EU, zoals Disney met zijn pretpark nabij Parijs. Het is van dit soort branches dat ALDE de begunstigde is geweest.’

De VVD was als lidpartij niet bereikbaar voor commentaar. Ook van FEPS, de denktank van de sociaaldemocraten — zij nam 13.132,46 euro aan van een Belgische dependance van telecomgigant AT&T — en lidpartij PvdA kwam geen respons op e-mails van FTM.

Afzwaaiend SP-Europarlementariër Dennis de Jong ziet het hoofdschuddend aan. Volgens De Jong laat de huidige ruime interpretatie van deze nieuwe regel zien dat het accountantstoezicht op Europese partijen en hun denktanks minimaal is.

De Jong weet na jarenlange ervaring met de begroting van het Europees Parlement echter dat er altijd sprake zal blijven ‘van een kat-en-muisspel’: ‘Eerst om de echte gegevens boven water te krijgen, en vervolgens om de zaak zo dicht te timmeren dat er niet opnieuw misbruik van wordt gemaakt. Dat geldt bij de onkostenvergoedingen voor Europarlementariërs, bij de Europese politieke partijen, maar eigenlijk bij vrijwel alle onderdelen van de EU-begroting.’