Alle Europese rechtspersonen moeten zijn ingeschreven in het UBO-register. UBO’s zijn Ultimate Beneficial Owners. Dat zijn bijvoorbeeld mensen met meer dan een kwart van de aandelen in een bv. Doel van deze Europese richtlijn is het bestrijden van witwassen en terrorismefinanciering. De gedachte erachter is dat fraudeurs, witwassers, belastingontwijkers en terroristen zich niet langer kunnen verschuilen achter een wirwar van vennootschappen maar dat de persoon achter die vennootschappen zelf in beeld is. 

Dat register is niet alleen bedoeld voor opsporingsdiensten. Een groot deel van de informatie is ook publiek toegankelijk via de Kamers van Koophandel van de lidstaten. Dat bevordert transparantie en helpt onderzoeksjournalisten en ngo’s zoals Open State Foundation om misstanden bloot te leggen. Veel ondernemers hebben principiële bezwaren tegen die openbaarheid: ze vrezen dat het afpersers en ontvoerders zo wel erg makkelijk wordt gemaakt. 

Follow the Money schreef vorig jaar over bezwaren die tegen het register bestaan. Naast privacyschending voor honderdduizenden ondernemers zorgt het ook voor veel bureaucratische rompslomp en hoge kosten (minimaal honderd miljoen euro). Bovendien is het de vraag of het werkelijk effectief is in de strijd tegen witwassen: kwaadwillenden die zich schuil willen houden voor de autoriteiten, kunnen zich nog steeds verstoppen achter een trust buiten de Europese Unie.

Advocaat Otto Volgenant spande vorig jaar namens Privacy First een kort geding aan tegen de staat, maar verloor zowel in eerste aanleg als in hoger beroep. Er liep toen ook al een procedure van twee Luxemburgse partijen bij het Europees Hof tegen de openbaarheid van het UBO-register. Volgenant was vorig jaar tegenover Follow the money optimistisch over de afloop van die Luxemburgse zaak: ‘Ik raad iedereen aan om zich nog niet te registreren.’

‘De bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering is in de eerste plaats een zaak van de overheid’

Het Europees Hof heeft zich op 22 november inderdaad principieel uitgesproken tegen het openbare karakter van het register. Het klopt volgens het Hof dat als journalisten of maatschappelijke organisaties toegang hebben tot het openbare UBO-register, dat ‘kan bijdragen’ aan de bestrijding van misbruik van vennootschappen en andere rechtspersonen. Ook ‘kan het nuttig zijn’ voor strafrechtelijke onderzoeken. Maar het Hof vindt dat het register ‘niet strikt noodzakelijk is om het witwassen van geld en de financiering van terrorisme te voorkomen.’ Het ‘feit blijft dat de bestrijding van het witwassen van geld en van terrorismefinanciering in de eerste plaats een zaak is van de overheid’ en van banken. 

Volgens Privacy First moet minister van Financiën Sigrid Kaag de publieke toegankelijkheid van het UBO-register zo snel mogelijk ongedaan maken: ‘De Kamer van Koophandel moet hier met één druk op de knop voor kunnen zorgen.’ Op de vraag of de KvK dat inderdaad gaat doen, verwijst een woordvoerder naar het ministerie van Financiën. Daar bestuderen ze momenteel het arrest. 

Formeel had iedereen zich uiterlijk 27 maart van dit jaar moeten inschrijven. De Kamer van Koophandel laat weten dat 60,88 procent van de rechtspersonen zich inmiddels heeft ingeschreven (dat zijn 970.300 organisaties met een of meerdere UBO-inschrijvingen). Inschrijving blijft nog steeds verplicht en de opsporingsdiensten hebben nog steeds toegang: alleen het publiek kan er binnenkort niet meer bij.