Een retailer die kan bepalen dat een kilo appels onder de kostprijs aan hem wordt verkocht en dat ook doet. Eenzijdige wijzigingen in handelsovereenkomsten, opgelegde tarieven om als leverancier te boek te mogen staan. Leveranciers dwingen om gebruik te maken van diensten van partijen die gelieerd zijn aan retailers.

Zomaar wat voorbeelden van oneerlijke handelspraktijken (UTP's). Leveranciers in de voedselketen hebben het vaak over dit soort praktijken. De macht ligt bij een handvol overgebleven retailers, de Goliaths van de voedselindustrie. De telers, boeren en kleine ondernemers zijn de Davids, en ze lijken vooralsnog de strijd niet te winnen.

De macht ligt bij de paar overgebleven retailers, de Goliaths van de voedselindustrie

De machtsconcentratie van grote partijen groeit met de dag. Of, in het geval van Jumbo, met de week. Overnames en fusies hebben ervoor gezorgd dat de retailers de prijs bepalen die ze aan de leveranciers willen betalen. Vaak tegen of onder de kostprijs van het product, zoals bij melk en varkensvlees. Dit soort praktijken valt maar gedeeltelijk onder de Europese mededingingswetgeving, echte wetgeving voor de agrifoodsector bestaat simpelweg nog niet.

De Poolse Europarlementariër Edward Csezak schreef een rapport over oneerlijke handelspraktijken. Hij dringt bij de Commissie aan op wetgeving. Vorige week nam het Europees Parlement na een plenair debat zijn voorstel samen met vier amendementen over. De noodzaak werd duidelijk gezien het aantal voorstanders; de niet-wetgevende resolutie kreeg 600 stemmen voor, 48 waren tegen. Het Parlement wil dat de Commissie met wetgeving komt. De resolutie van de conservatieve Pool draagt ideeën aan zoals standaardcontracten voor producenten in de keten.

De Europese Unie probeert al lange tijd de machtsverhoudingen in de agrifoodsector gelijk te trekken. Verspreid over de hele Europese Unie zijn er in de sector 47 miljoen mensen werkzaam, veelal in het mkb. In totaal neemt de agrifoodsector 17 procent van het hele mkb in de EU voor zijn rekening. In de voedingsindustrie is het Europese mkb goed voor 99,1 procent van alle ondernemingen. In een enquête uit 2011 uitgevoerd door CIAA (tegenwoordig FoodDrinkEurope) blijkt in totaal 96 procent van de respondenten ooit te maken te hebben gehad met oneerlijke handelspraktijken.

Zelfregulering ontoereikend

De Europese Commissie stuurde tot nu toe altijd aan op zelfregulering. In 2013 begonnen zeven lobbyorganisaties het Supply Chain Initiative, op vrijwillige basis werkte de groep aan zelfregulering. Maar volgens de Slowaakse rapporteur Igor Šarmír werkt zelfregulering niet, zegt hij in een interview dat Follow the Money eerder met hem had.

Csezak herinnert de Commissie er fijntjes aan dat er ‘sinds 2009 vijf resoluties heeft aangenomen over problemen in de detailhandelketen van de EU, waarvan drie specifiek over onevenwichtigheden en misbruik in de voedselvoorzieningsketen.’ Verder heeft de Commissie een groenboek, drie mededelingen en twee eindverslagen over dit onderwerp naar buiten heeft gebracht. ‘Stelt daarom dat een zoveelste analyse van de toestand van de voedselvoorzieningsketen slechts leidt tot uitstel van dringende maatregelen die nodig zijn om landbouwers te helpen in hun strijd tegen oneerlijke handelspraktijken’, besluit de Pool.

Ons ministerie van Economische Zaken gelooft nog wél in zelfregulering. Terwijl op Europees niveau het Supply Chain Initiative startte, begon EZ met een pilotproject in Nederland. Minister Kamp evalueerde de projecten begin april door middel van een  Kamerbrief. In de brief valt te lezen: ‘Ten aanzien van een mogelijk vervolg is de stuurgroep het erover eens dat zelfregulering de beste manier is om oneerlijke handelspraktijken aan te pakken.’

De aangesloten partijen zijn het echter niet eens over de exacte invulling, volgens Kamp heeft de Land en Tuinbouw Organisatie (LTO) weinig meldingen ontvangen. ‘Daarmee is de gedragscode geen antwoord op de problemen die volgens LTO wel leven, zoals het inkomen van agrariërs en verduurzaming van de productie. LTO ziet daarom geen actieve rol voor zichzelf in een eventueel vervolg.’

'De stuurgroep is het erover eens dat zelfregulering de beste manier is om oneerlijke handelspraktijken aan te pakken'

Eind januari bracht de Europese Commissie verslag uit over oneerlijke handelspraktijken in de agrifoodsector. Daarin werd ook het Supply Chain Initiative geëvalueerd. Het initiatief zou naast het ontbreken van sancties ook onvoldoende geschillen kunnen oplossen. Verder zouden er nauwelijks mogelijkheden bestaan om op individueel niveau vertrouwelijke klachten en onderzoeken te behandelen. In het Nederlandse pilotproject zouden geschillen op individueel niveau ‘niet zichtbaar’ zijn. Wel zegt Kamp in zijn Kamerbrief dat een ‘grotere bewustwording bij bedrijven van het onderwerp een duidelijk positief gevolg is van het project.’ Kamp ziet ‘samen met de stuurgroepen’ de oplossing in zelfregulering; ‘ik ben ervan overtuigd dat zelfregulering de beste manier is om oneerlijke handelspraktijken aan te pakken, omdat hiermee de ruimte voor ondernemerschap het minst beperkt wordt.’