Zijn pasje is nog geldig tot 7 oktober dit jaar. Tot dan kan Dmitry Udalov, lobbyist voor het Russische gasbedrijf Gazprom, zonder afspraak de gebouwen binnenwandelen van het Europees Parlement in Brussel en in Straatsburg. Hij heeft er toegang tot de publieke tribune van de plenaire zaal, tot de cafeetjes, en tot de wandelgangen waar Europarlementariërs elkaar ontmoeten. Hij kan zo doorlopen en aankloppen bij hun kantoren.

Vier lobbyisten van het Russische oliebedrijf Lukoil hebben ook zo’n pas, waarvan er een nog geldig is tot 9 februari 2023, blijkt uit de meest recente gegevens in het zogeheten Transparantieregister. Een inschrijving in dat register is verplicht voor eenieder die een Europarlementariër of Eurocommissaris wil belobbyen. Wie niet in het Transparantieregister staat, komt er bij de EU-instellingen niet in. 

Na drie maanden oorlog hebben Russische bedrijven nog toegang tot het politieke hart van de Unie

Dat Gazprom en Lukoil er nog in staan, is het Parlement en de Commissie dan ook een doorn in het oog. Want is het niet vreemd dat Russische bedrijven, met nauwe banden met het Kremlin, na bijna drie maanden oorlog in Oekraïne nog toegang hebben tot het politieke hart van de Europese Unie?

Uit onderzoek van Follow the Money blijkt dat het Parlement en de Commissie alle Russische bedrijven uit het Transparantieregister willen schrappen. Hun lobbyisten zouden dan het Parlement niet meer in kunnen, en geen afspraken meer kunnen maken met leden van de Europese Commissie.

Maar daar is steun voor nodig van de voorzitter van de Raad van de EU, momenteel Frankrijk. En die Raad reageert al sinds maart niet op een voorstel om op te treden. Dit ontdekte Follow the Money nadat het Europees Parlement enkele documenten vrijgaf na een Wob-verzoek.

Gazprom en de wodkastokers

Op maandagavond 7 maart vergadert Roberta Metsola, de voorzitter van het Europees Parlement, in Straatsburg met de vicevoorzitters van het Parlement. Metsola stelt voor om actie te ondernemen tegen Russische lobbyisten.

Haar suggestie wordt uitgewerkt door de Duitse sociaaldemocratische Europarlementariër Katarina Barley, de vicevoorzitter die verantwoordelijk is voor het Transparantieregister. Op 15 maart, negentien dagen na de inval in Oekraïne, stuurt zij een e-mail met het voorstel Russische lobbyisten te weren uit het Transparantieregister. 

Ze schrijft dat als ‘eerste stap’ alle organisaties met een Russisch hoofdkwartier geschorst zouden moeten worden. Ze voegt een lijst toe met dertien namen: naast de energiebedrijven Lukoil en Gazprom bevat die onder meer de koepelorganisatie van Russische wodkaproducenten, het antivirusbedrijf Kaspersky en het aluminiumbedrijf Rusal.

Barley vervolgt in haar e-mail: ‘In een tweede fase kunnen ook andere organisaties die buiten Rusland gevestigd zijn, maar die duidelijk de belangen van Russische bedrijven behartigen (bijvoorbeeld Rosneft Deutschland, Nord Stream II gevestigd in Zwitserland), het doelwit worden.’

Als onderbouwing schrijft ze dat hun aanwezigheid ‘de reputatie van het register schaadt’. Dat is een verwijzing naar de gedragscode waaraan lobbyisten in het Transparantieregister zich moeten houden: ‘zij onthouden zich van handelingen die de reputatie van het register of de instellingen van de Unie kunnen schaden’.

Formeel gaat het in Barley’s voorstel om een ‘schorsing’, met een mogelijkheid die weer ongedaan te maken. ‘De schorsing zou worden opgeheven (of niet worden opgelegd) als organisaties de Russische invasie van Oekraïne publiekelijk en ondubbelzinnig zouden veroordelen.’ Ze beschrijft niet hoe dat moet worden vastgesteld: wat geldt als een ‘ondubbelzinnige’ veroordeling?

De Europarlementariër stuurt de e-mail naar Eurocommissaris Věra Jourová (Waarden en Transparantie) en naar Clément Beaune, de Franse staatssecretaris van Europese Zaken. Frankrijk is dit halfjaar immers de voorzitter van de Raad van de EU. 

Stilte uit Parijs

Het toezicht op de naleving van de gedragscode van het Transparantieregister is in handen van een gezamenlijk secretariaat van het Parlement, de Commissie en de Raad. Barley benadrukt daarom dat het belangrijk is dat die alle drie ‘op politiek niveau’ akkoord gaan met haar voorstel. 

Jourová reageert binnen twee weken. Zij zegt op 26 maart namens de Commissie haar steun toe voor de maatregelen die Barley voorstelt: een schorsing van de in Rusland gevestigde bedrijven en organisaties, plus een mogelijke uitbreiding van die schorsing naar ‘organisaties die buiten de Russische Federatie zijn gevestigd, maar beschikken over duidelijke banden met het Russische regime en bedrijven van belang voor de Russische staat’.

Staatssecretaris Beaune reageert niet. Geen steun, geen afwijzing. Niets. Een bron binnen het Europees Parlement, die niet met naam en titel met de pers mocht praten, laat aan Follow the Money weten dat ze nog altijd wachten op duidelijkheid van de Raad van de EU. ‘We hebben nog steeds geen officieel antwoord, maar ook geen uitleg waarom dat er nog niet is gekomen.’ Een woordvoerder van het Franse voorzitterschap reageerde niet op een verzoek om commentaar.

Voordat de lobbyisten naar binnen konden, werden hun pasjes extra gecontroleerd

In een reactie aan Follow the Money benadrukt Maxim Bunin, lobbyist van het Russische olieconcern Lukoil, dat zijn bedrijf niet onder EU-sancties staat, en dat het zich altijd volledig aan de gedragscode heeft gehouden. Bunin meent dat er ‘geen bewijs is’ voor Barley’s bewering dat Lukoil de reputatie van het Transparantieregister zou schaden. Hij pleit voor een ‘eerlijke en niet-willekeurige’ behandeling.

Sinds 24 februari, de eerste dag van de oorlog, bezochten lobbyisten van Lukoil het Europees Parlement twee keer, zegt Bunin. Voordat ze naar binnen konden, werden hun pasjes wel extra gecontroleerd. Een afspraak met de Commissie over het klimaatdossier ‘Fit for 55’ werd volgens hem tot nader order uitgesteld, ‘ondanks het feit dat het bedrijf enorme inspanningen levert om de klimaatdoelstellingen van de EU te halen’. 

Sancties

Eventuele schorsing van vertegenwoordigers van Russische bedrijven staat los van de discussies over een zesde sanctiepakket, waarvan het meest controversiële onderdeel – een verbod op import van Russische olie – onverteerbaar is voor lidstaat Hongarije. Dit meest recente pakket bevat ook een verbod op het leveren van diensten aan Russische bedrijven.

‘Het Kremlin vertrouwt op accountants, consultants en spindoctors uit Europa,’ zei Commissievoorzitter Von der Leyen op 4 mei. ‘En daar komt nu een einde aan. We verbieden het om die diensten aan Russische bedrijven aan te bieden.’ 

Voor het weren van lobbyisten van bijvoorbeeld Gazprom is schorsing alsnog nodig

Zo’n consultancy-verbod, dat belastingadviseurs op de Zuidas zou raken, betreft volgens de bron in het Parlement uitsluitend Europese bedrijven. Voor het weren van Russische lobbyisten, die direct in dienst zijn van bijvoorbeeld Gazprom, zou de door Barley voorgestelde schorsing uit het Transparantieregister alsnog nodig zijn.

Hoewel Barley’s lijst in maart dertien namen telde, bevat het register inmiddels nog maar negen organisaties met een hoofdkantoor in Rusland. Kunstmestbedrijf Phosagro, chemiebedrijf Acron en consultancykantoor Rumyantsev & Partners staan er sinds kort niet meer in.

Kaspersky heeft zijn gegevens geactualiseerd: waar voorheen het adres van het hoofdkantoor in Moskou stond, staat sinds 7 mei het adres van de holdingmaatschappij. Volgens het Transparantieregister is Kaspersky nu een Brits bedrijf.