De oudste bank ter wereld, de Italiaanse Monte dei Paschi di Siena, is het zorgenkindje van de eurozone. En dat al enige tijd. De recente, volgens velen overigens nog steeds te soepele, stresstest van de Europese Centrale Bank (ECB) wees al uit dat Monte dei Paschi de zwakste van de grote banken uit de eurozone is. 

Om een faillissement te voorkomen moest de bank voor het einde van de maand december 5 miljard euro aan nieuwe aandelen verkopen. Een bank die overigens in veel Europese hoofdsteden in hartje centrum in de meest imposante gebouwen kantoor houdt en soms zelfs, zoals in Parijs, meer dan één kantoor in het centrum heeft.

Beleggers mijden de Italiaanse bank als de pest

Medio december bleek dat, hoewel het jaar nog niet voorbij is, de kans dat de Italiaanse bank dat voor elkaar zal krijgen kleiner is dan de kans dat PSV na de winterstop alsnog Champions League zal spelen. Beleggers mijden de Italiaanse bank als de pest en de bestaande aandeelhouders proberen eerder van hun stukken af te komen dan dat ze hun belang uitbreiden. Zou ook lastig zijn, aangezien de handel in de aandelen van Monte dei Paschi opgeschort is.

Een wereldtournee van de ceo van de bank mocht niet baten. De bank had slechts 500 miljoen euro van de benodigde 5 miljard binnen. Zelfs de klanten laten de bank vallen, getuige het feit dat ze al maandenlang miljarden aan spaargeld opnemen of overmaken naar hun spaarrekeningen bij de andere Italiaanse banken – en vaak naar banken in het buitenland of, voor de Italianen in het noorden, de grens met Zwitserland oversteken om hun geld daar in de kluis te deponeren of goud te kopen. 

Kortom, we hebben hier te maken met een bank die al jaren in grote problemen verkeert. Zowel beleggers als spaarders keren haar de rug toe. Nu hebben we sinds kort in de eurozone een bankenunie. Als een onderdeel daarvan is het toezicht op de grote banken overgeheveld van de nationale toezichthouders naar de Europese Centrale Bank (ECB). Als een van de belangrijkste redenen werd genoemd dat de ECB als supranationale toezichthouder makkelijker zal kunnen besluiten de stekker uit een bank te trekken als dat moet. Nationale toezichthouders doen dat niet door allerlei belangen en op hen uitgeoefende druk. 

Nu een bank rijp is voor de sloop zien we wat voor bankenunievlees we in de kuip hebben. Nogmaals, zowel beleggers als klanten laten de bank vallen. Ik zou niet  weten wat de bestaansreden voor zo’n bank als Monte dei Paschi dan zou moeten zijn.

Regels genegeerd

De maand is nog niet voorbij of de Italiaanse regering heeft besloten 20 miljard euro te lenen om Monte dei Paschi, en ook een paar andere grote Italiaanse banken, te behoeden voor een faillissement, ofwel te nationaliseren. Het parlement in Rome was er als de kippen bij om het besluit, dat neerkomt op 20 miljard euro extra schulden om een dood paard op te proppen, goed te keuren. De Europese Unie heeft dat allemaal pijlsnel goedgekeurd. Wat zeer vreemd is overigens. Niet alleen omdat de termijn waarbinnen de bank 5 miljard euro binnen moet hengelen nog niet eens om is maar ook omdat de eigen EU-regels bepalen dat wanneer een bank in problemen komt, niet de belastingbetaler maar de belegger ervoor moet opdraaien. De eerste de beste keer dat die EU-regels op de proef worden gesteld, worden ze genegeerd. 

Bij de eerste de beste gelegenheid worden die EU-regels genegeerd

Met andere woorden: als er ooit een bank in de eurozone failliet hoort te gaan, dan is het de Monte dei Paschi. Ook om de kersverse bankenunie in de eurozone enige geloofwaardigheid te geven. Om maar te zwijgen over de vraag of de stoere woorden en de bijbehorende overdracht van toezicht van de nationale centrale banken naar de ECB inderdaad een stap in de goede richting is.

Maar nee, de EU staat gewoon toe dat een in feite failliet land zich nog dieper in schulden steekt om een net zo failliete bank van de ondergang te redden. Italië heeft namelijk een staatsschuld van circa 130 procent van het bruto binnenlands product (bbp) en behoort daarmee op dit punt tot de wereldtop. En dat terwijl het land gezien zijn economische groei en uitstekende economische jaren, qua terugbetaalvermogen tegelijkertijd lantaarndrager is in het Westen. 

En de ECB, de instelling die vorig jaar het toezicht over de grootste banken uit de eurolanden overnam omdat zij zogenaamd objectief en onafhankelijk het juiste besluit zou nemen indien nodig (ook als dat het sluiten van een bank beteft), wat deed die instelling in die week van december 2016? 

Grotere banken graag

Veelzeggend in dat opzicht is het interview met Peter Praet, lid van het zeskoppig dagelijks bestuur van de centrale bank, van 16 decmber in De Telegraaf. Daarin pleit Praet voor meer fusies tussen banken in de eurozone om zo pan-Europese banken te creëren. Ofwel: de ECB pleit voor nog grotere banken. 

Ik kan dat niet anders zien dan als een hopeloze poging om door fusies de rottigheid in de sector te maskeren en om, belangrijker, te voorkomen dat de ECB daadwerkelijk moet beslissen dat een bank haar deuren moet sluiten. De ECB zou dat namelijk níet besluiten – de bank is net zo onafhankelijk van de politiek als ik financieel onafhankelijk ben – en zou dus in feite ontmaskerd worden.

Het zou voor iedereen duidelijk worden dat de ECB een laffe instelling is die het niet aandurft politiek impopulaire besluiten te nemen nu de problemen zich voordoen in een groot euro-land. Toen de Cypriotische banken in 2013 op omvallen stonden, hadden de EU en de ECB weinig moeite met het pakken van de spaarder. Die moest een deel van zijn spaargeld inleveren. 

In Frankfurt, waar de ECB zetelt, lijkt de manier om dit demasqué te voorkomen het vermijden dat de centrale bank überhaupt moet praten over wel of niet sluiten van een bank. Als dat ten koste van nog meer megalomane banken moet gaan, soit. Even ter herinnering: een reden waarom we al acht jaar worstelen met deze economische en financiële crisis en waarom zo hevig is, is dat veel banken aan de vooravond van de crisis te groot werden om ze te laten omvallen, zelfs als ze in problemen waren gekomen door eigen roekeloos beleid.

Too big to fail, ook wel TBTF, noemen we dat. En wat wil de ECB nu? Dat de banken nog meer TBTF worden! En dat in plaats van de lastige keuze te moeten maken om een bank te sluiten. Het zegt veel over de ruggegraat van de ECB. Die toezichthouder en die hele bankenunie zijn geen knip voor de neus waard. Het enige waar die bankenunie voor zal zorgen is dat landen zoals Nederland nog meer, zij het indirect, moeten bloeden voor de zuidelijke eurobroeders. Iemand moet er namelijk voor opdraaien. 

Zou de ECB stoppen met het opkopen van staatsobligaties, dan riskeert ze een faillissement van Italië

Dat Italië de toestemming krijgt zijn torenhoge schuld nog verder op te voeren, betekent dat het voor de ECB nog lastiger wordt het opkopen van staatsobligaties van de eurolanden te stoppen. Dat opkopen heeft als doel de rentes die die landen betalen geld te lenen, ongezien laag te houden. Zou de ECB ermee stoppen, dan riskeert ze al snel een faillissement van Italië. 

Waarom? Driekwart van de totale staatsschuld van dat land heeft een looptijd van minder dan vijf jaar. Die totale Italiaanse staatsschuld bedraagt om en nabij 2.500 miljard euro. Met andere woorden, Rome moet elk jaar zo’n slordige 500 miljard euro doorrollen, lees financieren met nieuwe leningen. Omdat de kortetermijnrente dankzij de ECB veel lager is dan de langetermijnrentes, doet Rome dat veelal met kortlopende leningen. En dat betekent weer dat de ECB, aangevoerd door de Italiaan Mario Draghi, er eigenlijk niet mee op kan houden de rentes laag te houden. Over het normaliseren van de beleidsrentes van de ECB, die nu negatief c.q. nul procent bedragen, heb ik het niet eens over. 

Het land in kwestie staat bekend om zijn kaas, klompen en windmolens. Meer zeg ik niet

Nee, door dit alles is het vrijwel zeker dat het laag houden van de rentes in de eurozone veel langer zal duren dan velen nu denken. Met alle gevolgen van dien, zoals daar zijn: nog zeer lang lage spaarrentes, verlaging van pensioenen, zeepbellen op de financiële markten en in een later stadium. Waarschijnlijk hoge inflatie. Welk land heeft het meeste last van dit ECB-beleid? Daar mag jij zelf een antwoord op geven. Ik zal wel een hint geven: het is een land, het enige land, met omvangrijke pensioenreserves. Oké, nog eentje dan: het land in kwestie staat bekend om zijn kaas, klompen en windmolens. Meer zeg ik niet. 

O, trouwens: ik kan het ook niet helpen dat ik steeds moet denken aan nóg een mogelijke reden waarom de ECB het prima zou vinden als Monte dei Paschi niet omvalt. Je kunt zeggen dat die bank zijn doodvonnis ondertekende toen ze in 2008 voor 9 miljard euro een andere Italiaanse bank, Antonveneta, kocht. Wie was toen de baas van de Italiaanse centrale bank, die de overname moest goedkeuren? Juist, niemand anders dan Mario Draghi, tegenwoordig President van de ECB.

Toen Goldman Sachs met creatief boekhouden Griekenland hielp voldoen aan een criterium om de euro te mogen invoeren, was Draghi verantwoordelijk directeur bij de bankgigant. En ik schat dat hij er nu alles voor over zou hebben om Monte dei Paschi niet te laten omvallen. Om zijn falen te verhullen moeten wij bloeden.