Op 5 mei 2015 voeren Belgische politieagenten een huiszoeking uit in het appartement van de dan 55-jarige Stella Scarlis, aan de rand van het Jubelpark in de Europese wijk in Brussel. Ze verdenken de Grieks-Australische vrouw en haar echtgenoot, Alexander Hedersven, van fraude met Europese subsidies voor de promotie van landbouwproducten. 

De 63-jarige Hedersven – die zowel de Griekse als de Zweedse nationaliteit bezit en ook bekend staat onder de namen Konstantinos Tanis en Alexandros Filaretou – zit op dat moment al in een Griekse gevangenis na een veroordeling in 2011 in een gelijksoortige fraudezaak. 

In zijn nachtkastje in het appartement van Scarlis vinden de speurders een enveloppe met het opschrift ‘Malliaris’. In de enveloppe zitten drie doorzichtige A4-mapjes. Twee daarvan bevatten in totaal veertien foto’s van een ontmoeting in het Brusselse tussen Hedersven en een man van middelbare leeftijd. De foto’s zijn van op afstand genomen met een telelens en op enkele staat de datum van de ontmoeting: 31 augustus 2011. 

‘Crook that takes bribes wants to become politician’

In het derde mapje zit een foto van twintig biljetten van 500 euro en één biljet van 200 euro. De enveloppe bevat ook een uitgeprinte exceltabel met een overzicht van betalingen. Uit de tabel is op te maken dat 70.000 euro al is uitbetaald en 60.000 euro nog is verschuldigd. De speurders vinden op de iPad van Scarlis ook een aantekening in het Engels: ‘Crook that takes bribes wants to become politician.’

Het onderzoek van de politie en het Europees Bureau voor Fraudebestrijding (OLAF) legt bloot hoe Scarlis en Hedersven valselijk subsidies binnenhaalden voor de promotie van Europese landbouwproducten buiten de unie; niet alleen tot het moment van de inval, maar zelfs tot jaren daarna. Het koppel hielp Bulgaarse landbouwverenigingen aan de 20 procent eigen inbreng die de EU vereist om 80 procent subsidies te krijgen. Dat deden ze met fictieve of opgeblazen facturen voor diensten geleverd door de Belgische bedrijven Agropromotion en Spinmarketing. 

Vervolgens leverden ze slechts een fractie van de promotiediensten daadwerkelijk, sluisden de rest van het geld naar privérekeningen, wasten het wit via vennootschappen in Bulgarije, Oekraïne en de Seychellen en kochten er vastgoed mee in Brussel. 

OLAF raamde de totale schade van de fraude op het Europees budget op meer dan 13 miljoen euro. Dat is de optelsom van de 50 procent subsidies die Europa voor de promotiecampagnes heeft toegekend. De daadwerkelijke schade was gelukkig lager: slechts 5,75 miljoen euro was al uitbetaald. De rest van de subsidies kon de EU nog blokkeren.

Georgios en Georgios

De naam ‘Malliaris’ op het mapje dat de speurders in 2015 aantroffen verwijst naar Georgios Malliaris, een Griekse ambtenaar die binnen het directoraat-generaal Landbouw van de Europese Commissie werkt aan de promotie van landbouwproducten op internationale markten. Die functie maakte hem in de ogen van het koppel een belangrijke troef om de subsidies binnen te halen.  

Met de enveloppe had het echtpaar vermoedelijk de bedoeling om Malliaris (in het geanonimiseerde arrest wordt hij aangeduid met de letter M) te ‘chanteren indien hij zijn beloftes niet zou nakomen’, zo oordeelden de rechters in januari 2023.

Malliaris gaf toe dat hij het geld had ontvangen maar zei dat het bestemd was voor een goed doel en dat hij het aan een Griekse priester had overgemaakt — een uitleg die de rechters als ‘volstrekt ongeloofwaardig’ verwierpen.

De aantekening over de schurk die politicus wil worden dateert van net voor de Europese Parlementsverkiezingen van 2014. Malliaris, die toen al meer dan tien jaar bij de Commissie werkte, stelde zich destijds kandidaat voor de net opgerichte partij Griekse Europese Burgers.

Een Griekse nieuwssite omschreef hem als een ‘kampioen van de Griekse belangen’ die ‘al jaren vecht voor de consolidatie van Griekse producten op internationale markten’. Volgens het artikel was het Malliaris die ervoor zorgde dat ‘feta’ in 2002 op de Europese lijst van beschermde oorsprongsbenamingen terechtkwam. Sindsdien mag de populaire witte kaassoort alleen feta heten als die uit Griekenland komt. 

‘Bedriegerij, misbruik en zelfverrijking ten koste van de maatschappij en de medeburgers’

Malliaris raakte niet verkozen en zijn partij ging in 2015 op in de centrumrechtse partij ‘Nieuwe Democratie’ van huidig Grieks Premier Kyriakos Mitsotakis.

Het strafdossier vermeldt ook verdachte transacties op de rekening van een andere Griekse ambtenaar van de Europese Commissie die eveneens luistert naar de naam Georgios: Georgios Giannakakis. Giannakakis werd ook verdacht van omkoping, maar uiteindelijk enkel veroordeeld voor witwassen.

Zaak verjaard

Het leek zo’n overzichtelijke zaak voor het Belgische Openbaar Ministerie. In maart 2013, ruim twee jaar voor de huiszoeking bij Scarlis, ontving het al een verslag van de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI) over geldstromen tussen door het koppel beheerde vennootschappen in België, Bulgarije, Cyprus en Estland.

Scarlis en Hedersven werden dan ook beiden veroordeeld tot een gevangenisstraf van vier jaar en een verbod gedurende tien jaar om Belgische bedrijven te runnen. Ook kregen ze geldboetes en werd een deel van hun bezittingen verbeurd verklaard.

Ook Georgios Malliaris en Georgios Giannakakis leken hun straf niet te ontlopen. In eerste aanleg, in 2021, werden de twee veroordeeld wegens witwassen en omkoping. De rechter was in het vonnis niet mals: ‘De door beklaagden gepleegde feiten zijn buitengewoon ernstig en afkeurenswaardig. Ze getuigen van een asociale ingesteldheid en een levenswandel die enkel gesteund is op bedriegerij, misbruik en zelfverrijking ten koste van de maatschappij en de medeburgers.’ Ook merkte zij op dat geen van beide ambtenaren enig schuldinzicht vertoonde. ‘De zwaarwichtigheid van de feiten vraagt om een belangrijk maatschappelijk signaal.’

Maar twee jaar later ontspringen de twee ambtenaren alsnog de dans. In januari van dit jaar oordeelde het hof van beroep dat de zaak inmiddels verjaard is.

En dus gaan de ambtenaren vrijuit. Ze ontsnappen niet alleen aan celstraffen, geldboetes en de verbeurdverklaring van hun goederen, maar blijven aangesteld bij de Europese Commissie, inclusief riant salaris en pensioen.

De Europese Commissie, die parallel aan de strafzaak een tuchtprocedure voert tegen haar werknemers, zegt dat ze ‘verplicht’ was die procedure te schorsen tijdens het strafproces, maar dat ze die met de uitspraak van het hof van beroep hervat heeft.

Commissie doet onvoldoende

De zaak rond de twee Georgiosen toont aan dat het Belgische strafrecht en de personeelsregels binnen de Commissie het momenteel moeilijk maken om corruptie effectief aan te pakken. Een ongemakkelijke situatie, zeker aangezien de Commissie haar mond vol heeft over de aanpak van corruptie in de lidstaten. Follow the Money krijgt dan ook minimale antwoorden van de Commissie op vragen over de zaak. 

Nadat in december met Qatargate het grootste corruptieschandaal in jaren is losgebarsten in Brussel, lijkt de Commissie moeilijk anders te kunnen dan ook in de eigen rangen streng op te treden.

Toch is in deze zaak dat urgentiegevoel duidelijk nog niet aanwezig. De Commissie heeft alle mogelijkheden laten lopen om een signaal af te geven dat ze geen corruptie duldt. Zo had ze in het strafproces een vergoeding kunnen eisen voor de opgelopen schade. Ook had ze de twee betrokken ambtenaren (tijdelijk) kunnen schorsen en een deel van hun salaris intrekken. 

‘Onduidelijk waarom de Commissie dit niet kan handhaven’

En in tegenstelling tot haar eigen bewering, was de Commissie ook niet verplicht de volledige tuchtprocedure te stoppen tot na het strafproces. Volgens haar interne regels moest ze enkel wachten met haar definitieve uitspraak. De Commissie had de twee ambtenaren dus kunnen straffen zodra de Belgische procedure was afgehandeld – maar inmiddels zijn alweer honderd dagen verstreken sinds de uitspraak van het hof van beroep.

‘Het is me onduidelijk waarom de Commissie dit niet kan handhaven. Ik zie eigenlijk geen goede reden,’ zegt Sophie in ’t Veld, die in het Europees Parlement zetelt voor D66. ‘Het is ook zeker geen gegeven dat een EU-instelling dit soort schandalen tolereert.’

Europese fraudewaakhond bijt niet

Ook andere EU-instituties blijken niet bepaald te hebben doorgepakt. De Europese fraudewaakhond OLAF – formeel een afdeling van de Commissie – ontving in 2013 ook het verslag van de Belgische CFI. 

In 2014 stelde het een onderzoek in naar omkoping van Giannakakis. Tijdens een inspectie op het kantoor van Agropromotion in de eerste helft van 2015, stuitte het ook op aanwijzingen voor Malliaris’ betrokkenheid bij de omkoping. Maar het duurde nog tot eind 2017 en begin 2018 voordat OLAF zijn eindrapporten met de aanbevelingen voor respectievelijk Giannakakis en Malliaris aan de Commissie overmaakte. 

Hoewel OLAF de Commissie aanraadde om een tuchtonderzoek in te stellen, heeft het er alle schijn van dat het de Commissie uit de wind heeft willen houden. In zijn jaarrapport van 2018 ging OLAF uitgebreid in op het eigen doortastende optreden in de fraudezaak, maar repte met geen woord over de betrokkenheid van de ambtenaren. 

OLAF zegt in een reactie dat het zijn onderzoeken ‘in alle onafhankelijkheid en objectiviteit’ voert. Ook meldt het bureau dat de gemiddelde duur van een administratief onderzoek iets meer dan twee jaar is – een stuk korter dan in deze zaak dus.

‘Verbluffend onvermogen’

Navraag over hoe het zover heeft kunnen komen leert dat er niet één enkele instantie is die verantwoordelijk gehouden kan worden voor de verjaring. De Belgische openbaar aanklager, de onderzoeksrechter, de Europese fraudewaakhond OLAF en de rechtbanken: alle hebben gefaald in hun collectieve rol om gerechtigheid te doen geschieden. 

‘Dit lijkt een triestig verhaal van de trage Belgische rechtsgang waarbij zowat alle mogelijke stadia zijn doorlopen, maar niemand zich voldoende bekommerd heeft om de voortgang van de zaak,’ zegt een ervaren Belgisch strafpleiter aan wie we de zaak voorleggen.

Het Openbaar Ministerie wijst er in een reactie op dat de onderzoeksrechter tussen 2015 en 2018 drie jaar lang aan de zaak heeft gewerkt en dat het zelf amper een maand later de zaak al voor de rechtbank bracht. De advocaten van de verdediging hebben alle juridische middelen gebruikt die het proces konden vertragen, zegt de woordvoerder ook.

‘Het onvermogen om gerechtigheid te brengen in deze zaak is verbluffend,’ zegt Nicholas Aiossa van de anti-corruptie ngo Transparency International. ‘Hier lijken enorme fouten bij het Belgische gerecht hand in hand te gaan met ontoereikende tuchtprocedures bij de Europese Commissie.’

Complexe strafzaken in het slop

De zaak is een herinnering dat in het Europese democratische bestel een sleutelrol is weggelegd voor de Belgische Justitie. Datzelfde bleek ook in het Qatargate schandaal. Hoewel koning Filip en premier Alexander De Croo zich in januari nog uitvoerig op de borst klopten naar aanleiding van de arrestaties in die zaak, zijn ook hier inmiddels grote twijfels over de goede afloop. 

Het gerechtelijk onderzoek loopt immers vertraging op door onenigheid tussen Belgische en Italiaanse instanties over de uitlevering van verdachten, zo berichtte de Financial Times. Verschillende grote en complexe strafzaken, vaak van economische aard, zijn de afgelopen decennia in België in het slop geraakt. 

Een lichtpuntje is dat er een plan op tafel ligt om de verjaringstermijnen in België te hervormen, met als centrale voorstel dat de klok stopt met lopen zodra een zaak bij de rechtbank komt – wat ook in deze zaak de verjaring zou hebben voorkomen.

‘Niemand heeft zich voldoende bekommerd om de voortgang van de zaak’

Op 3 mei komt ook de Europese Commissie – in de nasleep van Qatargate – met een reeks voorstellen om de vervolging van corruptie in de lidstaten te verbeteren. Voor omkoping van openbare ambtenaren mag de verjaringstermijn volgens dat voorstel niet onder de vijftien jaar liggen. Het plan moet nog wel goedgekeurd worden door de lidstaten en het Europees Parlement, wat bijzonder krap wordt voor de parlementsverkiezingen van mei volgend jaar. 

Parlementslid Sophie in ’t Veld (D66) ziet heil in een grotere rol voor EPPO, de Europese aanklager die sinds 2021 misdrijven tegen de begroting van de unie onderzoekt. ‘EPPO zet een gouden standaard voor hoe je een Europese organisatie runt. Ik zou graag zien dat deze openbaar aanklager en Europol grotere en handhavingstaken toegewezen krijgen en met diepere bevoegdheden aan het werk gaan.’

En de twee Georgiosen zelf? Voor hen gaat het leven gewoon door. Giannakakis bereikte in 2020 de pensioenleeftijd van 65 jaar. Malliaris, die pas 58 jaar oud is, vond inmiddels een bijverdienste. Sinds 2018 publiceerde hij al zes boeken over de Griekse gastronomie.