In mijn artikel Mark, Donald en quid pro quo (1 november j.l.) probeerde ik een verklaring te vinden voor de verandering die zich toen leek af te tekenen in het beleid van Facebook. Een tijdje leek het erop dat Facebook gevoelig was voor de kritiek die het bedrijf de laatste jaren over zich heen krijgt. Mark Zuckerberg liet zich verhoren op Capitol Hill, maakte excuses voor gemaakte fouten, huurde duizenden factcheckers om nepnieuws en hate speech te bestrijden, beloofde zorgvuldiger om te gaan met gebruikersdata, strenger toe te zien op subversieve manipulatie, enzovoorts. Op een gegeven moment pleitte hij zelfs voor overheidsregulering van de sociale media, een vloek in de kerk van Silicon Valley.

Hij toonde zich ontvankelijk voor het idee dat de sociale media in veel opzichten ook uitgevers zijn, en meer verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun invloed op de publieke opinie. Hij zocht toenadering tot de mainstream media, deed een groot interview met Mathias Döpfner, de topman van het Springer-concern over de toekomst van het nieuws, een industrie die door de meeste mensen in Silicon Valley beschouwd wordt als een archaïsch overblijfsel van vroeger tijden, eigenlijk alleen geschikt voor radicale disruptie. Facebook News werd gelanceerd, een nieuwe vorm van samenwerking met de nieuwsmedia, meer gebaseerd op gelijkwaardigheid. 

Facebook was bij nader inzien toch geen onderdeel van de ‘vierde macht’, zoals de pers wel genoemd wordt, maar van ‘the fifth estate’

Maar toen veranderde zijn toon. In september, in een toespraak over de vrijheid van meningsuiting, tapte hij uit aan ander vaatje. Facebook was bij nader inzien toch geen onderdeel van de ‘vierde macht’, zoals de pers wel genoemd wordt, maar van ‘the fifth estate’, de Amerikaanse verzamelnaam voor subversieve, activistische media, voor wie geen regels gelden. Facebook als verzetsmedium!

En hij kondigde een nieuwe regel aan: Facebook-uitingen van verkiesbare politici worden niet op feiten gecheckt. (Van een verzetsmedium zou je eerder het omgekeerde verwachten: burgers mogen beweren wat zij willen, officiële politici moeten de waarheid spreken, maar dit terzijde.)

Die koerswending viel ongeveer samen met een bezoek van Zuckerberg aan het Witte Huis voor een gesprek met Trump en diens campagneteam, kort daarop gevolgd door een diner met Trump, en een diner met Tucker Carlson, de wit-nationalistische, kneiterrechtse commentator van Fox News. 

Aangezien de ‘politician exception’ waarschijnlijk vooral voordelig zal uitpakken voor de Trump-campagne – een liegverbod is voor Trump de facto een spreekverbod – rees de indruk dat Zuckerberg zaken had gedaan met Trump. Facebook geeft Trump vrij baan tijdens de campagne, Trump ziet af van Facebook-vijandig beleid – antitrust-procedures tegen techmonopolisten bijvoorbeeld, een idee dat terrein wint in Washington, ook onder Republikeinen.

Dus Mark Zuckerberg gaat Trump helpen bij zijn herverkiezing? Wat is Zuckerbergs politieke voorkeur eigenlijk? Op die vraag is geen duidelijk antwoord te vinden. Via een political action committee (PAC) van Facebook doneerde hij in 2016 aan lokale, regionale en landelijke politici van beide partijen, zij het iets meer aan Republikeinen (56 procent) dan aan Democraten (44 procent). In 2018 doneerde hij in totaal 278.000 dollar, grotendeels aan Republikeinen, maar de grootste bijdrage, 10.000 dollar, ging naar een Democraat. Zuckerberg sprak zich uit tegen Trumps immigratiestop voor moslims, maar dat deden de meeste werkgevers in Silicon Valley, die deels afhankelijk zijn van geïmporteerd talent. Hij studeerde samen met Democratische presidentskandidaat Pete Buttigieg en hielp die met de samenstelling van zijn campagneteam. Zelf claimt Zuckerberg politiek ongebonden te zijn, en in het licht van deze feiten lijkt dat wel aannemelijk.

Er kwam veel kritiek op de politician exception en zowel binnen als buiten Facebook wordt druk op Zuckerberg uitgeoefend om het besluit terug te draaien. De Trump-campagne houdt de druk op de ketel met tweets dat Facebook van plan zou zijn om ‘ons belangrijke tools voor de verkiezing van 2020 af te nemen’. Intussen werd bekend dat Facebook News, bedoeld om serieuze journalistiek te promoten, ook content van het rechts-radicale, in desinformatie en agitprop gespecialiseerde Breitbart News gaat verspreiden. Eveneens een prettige meevaller voor de Trump-campagne.

Facebook kiest dus toch de kant van de Republikeinen?

Thiel en zijn team worden wel de ‘PayPal Maffia’ genoemd, een machtig, wijdvertakt netwerk dat in Silicon Valley aan veel touwtjes trekt

De kwestie riep veel vragen op, totdat The Wall Street Journal onlangs met een verklaring kwam: Zuckerberg heeft een nieuwe mentor. Bij de verkiezingen van 2016 was er één Silicon Valley-tycoon die zich onbeschroomd uitsprak voor Donald Trump, diens campagne sponsorde en namens hem sprak op de Republikeinse conventie: Peter Thiel. Thiel is 2,3 miljard dollar waard en een van de machtigste figuren in Silicon Valley. Hij bedacht PayPal, maakte het groot, verkocht het, en opereert sindsdien als financier van diverse techbedrijven, zoals YouTube en LinkedIn. Thiel en zijn team worden wel de ‘PayPal Maffia’ genoemd, een machtig, wijdvertakt netwerk dat in Silicon Valley aan veel touwtjes trekt. Thiel is homoseksueel, belijdend christen en radicaal conservatief, groot bewonderaar van Ayn Rand en oprichter, in de jaren ’90, van de Stanford Review, een rechtsradicaal tijdschrift dat zich afzette tegen het feminisme en de political correctness op de Stanford-campus. Thiel is anti-overheid, hij bedacht PayPal vooral om het traditionele bankwezen de voet dwars te zetten en hij werkt aan een eigen ‘startup land’ buiten de territoriale wateren, gerund als een bedrijf, want hij gelooft niet dat ‘vrijheid en democratie nog compatibel zijn’.

Thiel was een van de eerste investeerders van Facebook en zit sindsdien in de raad van commissarissen. Veel van de oorspronkelijke topmanagers van Facebook zijn de afgelopen twee jaar opgestapt, deels uit onvrede met Zuckerbergs gebrek aan maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel. In 2019 vertrokken drie commissarissen die nog niet zijn opgevolgd. Er wordt gesproken van verdeeldheid en een ‘leiderschapsvacuüm’, ruimte die Thiel benut heeft om zijn invloed te vergroten. Thiel had lange tijd een tegenvoeter in Roger McNamee, ook een van de eerste investeerders in Facebook, ook jarenlang een belangrijk vertrouweling van Zuckerberg, maar een uitgesproken liberal. McNamee verdween uit beeld nadat hij vorig jaar het boek Zucked schreef, een keiharde aanval op de morele degeneratie binnen Facebook. Alleen het rechtse stemmetje in Marks oor is nog over.

Het gebrek aan tegengas stelde Thiel in staat om de politician exception en de verheffing van Breitbart er bij Zuckerberg door te drukken, berichtte The Wall Street Journal. Het tête-à-tête met Tucker Carlson en het dinertje met zijn vriend en vertrouweling Trump zouden door Thiel georganiseerd zijn.

Zoals McNamee beschrijft is dat ook precies waar pogingen om publieke waarden bij Facebook centraal te stellen op stuklopen: Zuckerbergs obsessie met groei.

Radicaal rechts heeft een hekel aan Facebook. Zij hebben weinig op met de kosmopolitische, multiculturele lifestyle van Silicon Valley, dat zij zien als een soort tweede Hollywood, waar links de dienst uitmaakt en rechts veracht en gedemoniseerd wordt. Zij beschuldigen Facebook al jaren van liberal bias (linkse partijdigheid) – zonder daar overigens bewijs voor te leveren. Het accommoderen van radicaal rechts betekent voor Facebook een verbreding van zijn gebruikersbasis, dus wellicht hebben wij ook weer te maken met Zuckerbergs default prioriteit: groei. Insiders omschrijven de relatie tussen Thiel en Zuckerberg als een ‘bondgenootschap’ met een gezamenlijke strategie voor de omgang met Donald Trump. ‘Mark is vriendjes met een hoop Republikeinen,’ zegt een van hen, ‘het is een realiteit die veel mensen niet onder ogen willen zien’.

Thiel is ook oprichter en mede-eigenaar van Palantir, een geheimzinnig data-analyse-bedrijf, werkzaam voor veel politie-, bewakings- en veiligheidsdiensten, bijvoorbeeld de Immigration and Customs Enforcement (ICE), die bij de Mexicaanse grens kinderen weghaalt bij hun ouders. Het idee voor de data-extractie die de aanleiding vormde tot het Cambridge Analytica schandaal van 2016, kwam van Palantir. Ex-Cambridge-medewerkster Brittany Kaiser heeft haar oude computers en hard drives nog eens uitgeklopt en kondigde op nieuwjaarsdag aan dat zij in 2020 ‘honderdduizenden’ documenten wil publiceren over het werk van Cambridge Analytica, waaruit zou blijken dat het werk aan een ‘wereldwijde infrastructuur’ voor de manipulatie van verkiezingen na de ‘sluiting’ van Cambridge Analytica gewoon is doorgegaan. Via haar twitteraccount @HindsightFiles liet zij al enkele voorbeelden zien. Dit netwerk van teams en firma’s, aangestuurd door mensen als Steve Bannon, de radicaal rechtse miljardair Robert Mercer en Peter Thiel, staat klaar om Donald Trump komend najaar aan een tweede termijn te helpen.

Zo heeft Peter Thiel, een man die niet gelooft dat vrijheid en democratie met elkaar verenigbaar zijn, een plaats aan tafel veroverd bij de twee machtigste mannen van Amerika, Donald Trump en Mark Zuckerberg. Die elkaar, onder zijn regie, gaan helpen om de machtigste mannen van Amerika te blijven.

By the way, gelukkig nieuwjaar!