Maar liefst 12,3 miljoen euro. Dat is de hoeveel geld die laadpalen boer Fastned de afgelopen week ophaalde. In ruil voor hun centen ontvangen de geldschieters obligaties met 6 procent rente; eerder dit jaar, in juni, werd tegen dezelfde voorwaarden ook al eens 7,7 miljoen euro geleend. In totaal heeft het bedrijf dit jaar dus een slordige 20 miljoen euro aan financiering binnen weten te halen.

Maar waarom geeft Fastned obligaties uit, en geen aandelen? En wat zijn de risico’s van dergelijke obligaties eigenlijk? Een verhaal over junk bonds, ponzi-schema’s en misleidende feiten.

Begin deze maand was Fastned even volop in het nieuws. Niet zozeer omdat het beursgenoteerde bedrijf zelf iets had te melden, maar vooral vanwege het bericht dat Shell in een aantal van zijn stations — te beginnen met het tankstation op de A1 bij Muiden — ook snellaadpunten voor elektrische auto’s gaat installeren.

Daar was Fastned niet blij mee: het beschuldigde Shell van oneerlijke concurrentie. Het bedrijf verloor evenwel een eerste procedure die het daarover aanspande: een fikse tegenvaller. Fastned heeft geen persbericht uitgebracht over de uitkomst van deze rechtzaak. Slecht nieuws wordt duidelijk niet gedeeld met de stakeholders in Fastned.

Op de achtergrond spelen er echter nog meer zaken die de toekomst van het bedrijf onder spanning zetten. Het feit dat Fastned onlangs met de uitgifte van een obligatielening 12,3 miljoen euro van de kapitaalmarkt ophaalde, kan niet verhullen dat het bedrijf in zwaar weer verkeert.

Laten we beginnen met het meest opvallende. Fastned-oprichter oprichter Bart Lubbers, zoon van voormalige premier Ruud Lubbers, beweert in een recent interview het volgende: ‘Onze afzet in kilowatturen groeit met tien procent per maand. Als dat zo doorgaat, maken we in 2020 winst.’

Dat klinkt goed, maar is het ook waar? Fastned rapporteert tot nu toe elk kwartaal groeicijfers van meer dan 100 procent — en dat jaar op jaar. Dergelijke groeicijfers spreken tot de verbeelding van beleggers: ze suggereren dat Fastned ook in de toekomst jaarlijks zijn omzet en afzet zal verdubbelen.

‘De grote vraag is of Fastned zich op de behoefte aan snelladen heeft verkeken’

Het is echter zeer onwaarschijnlijk dat dit ook daadwerkelijk zal gaan gebeuren. Sterker nog: vanaf het vierde kwartaal dit jaar zal de door mij voorspelde procentuele groei op jaarbasis niet meer met 3 cijfers worden geschreven.

Dat zit zo: Fastned heeft het afgelopen jaar slechts zes stations bijgebouwd in Nederland; hierdoor steeg het aantal snellaadstations naar 63. Een groei van 10 procent.

Als het aantal stations niet hard groeit — en dat gebeurt niet, want Fastned heeft simpelweg niet voldoende geld om het aantal snellaadstations agressief te laten groeien — kan Fastneds omzet niet sneller stijgen dan het aantal elektrische auto´s in Nederland.

Dan zijn er ook nog de volgende gegevens:

1. Opladen van een autobatterij met een snellader is significant duurder dan wanneer je dit thuis, op je werk of bij een publiek laadpunt doet. Daarnaast is het veelvuldig opladen van een autobatterij met een snellader slecht voor de efficiency van de batterij: de actieradius van de auto zal sneller afnemen dan bij bij veelvuldig langzaam opladen. Dat leidt ertoe dat een elektrische rijder pas voor een snellaadstation kiest als er écht geen andere optie is.

De grote vraag is of Fastned zich op de behoefte aan snelladen heeft verkeken. De afzet van Fastned over 2017 zal ongeveer 900.000 kWh bedragen, terwijl de elektrische rijders in Nederland dat jaar bij elkaar zo’n 49,5 miljoen kWh hebben geladen (gemiddeld 16.500 auto’s die 3000 kWh per jaar laden). Het marktaandeel van Fastned komt hiermee uit op 1,8 procent (900.000 gedeeld door 49,5 miljoen).

2. In 2015 groeide het aantal elektrische auto’s in Nederland met 40 procent, tot 13.105. Op dit moment groeit het aantal met ruim 50 procent en eind 2017 zullen er in Nederland dus zo’n 20.000 volledig elektrische auto’s rondrijden. Gezien de vertraagde lancering van de Tesla Model 3 en het ontbreken van vernieuwende modellen in 2018, zal de groei van de markt volgend jaar echter naar alle waarschijnlijkheid niet spectaculair zijn.

De wetenschappelijke voorvechter op het gebied van elektrisch rijden in Nederland, professor Maarten Steinbuch, verlaagde onlangs zijn prognose voor 2018 van 40.000 naar 16.000 nieuwe verkochte auto’s: een verlaging van 60 procent (!).

In 2017 was slechts één op de 62,5 verkochte auto’s een elektrische — zo’n 1,6 procent van het totaal. Als dit getal oploopt tot 2 procent, zal het aantal elektrische auto’s in Nederland over 2018 met 8000 (oftewel 40 procent) stijgen, tot ongeveer 28.000.

Zoals het er nu naar uitziet komen er van de bestaande autofabrikanten pas vanaf 2020/21 nieuwe modellen elektrische auto’s op de markt. Een mogelijke marktgroei van 40-50 procent zou mooi zijn, maar dat is toch een stuk lager dan de mogelijke groeicijfers die Fastned tot voor kort zijn beleggers voorspiegelde in bijvoorbeeld zijn omzetcalculator: daarmee kun je als investeerder uitrekenen wat de omzet van Fastned kan worden in 2020. Deze calculator gaat echter uit van tenminste 200.000 elektrische auto’s in Nederland in 2020: een vertienvoudiging ten opzichte van de marktomvang ultimo 2017! Om dit soort cijfers te halen, zou de markt jaarlijks ruim moeten verdubbelen. Dat is bij lange na niet aan de orde.

3. Nu ook andere bedrijven — zoals Shell dus — snellaadstations voor elektrische auto’s gaan bouwen, zal het marktaandeel van Fastned onder druk komen te staan. In eerste instantie gaat Shell tien laadstations bouwen in de Randstad, maar het is voor Shell financieel geen enkel probleem om er 100 neer te zetten. Omdat deze laadstations worden gebouwd op bestaande benzinepomp locaties, zullen de investeringen beperkt zijn: wellicht kost het Shell maar zo’n 150.000 euro per laadstation. Dat is aanzienlijk minder dan de 250.000 euro die Fastned per station investeert.

In oktober van dit jaar nam Shell New Motion over; die onderneming biedt zijn klanten 50.000 laadpunten in Europa aan. Vergelijk dat eens met de 63 Fastned-stations. De onderneming heeft 100.000 pashouders; Fastned heeft 4800 actieve klanten. Met deze acquisitie is Shell op de markt voor elektrisch laden in één klap een veel grotere speler geworden dan Fastned. Zoals gezegd probeert Fastned via rechtszaken Shell te verhinderen om laadstations te bouwen, maar dat is vooralsnog niet gelukt.

De door Bart Lubbers genoemde 10 procent afzetgroei van maand op maand duidt op een jaar-op-jaargroei van 212 procent (1,10 tot de macht 12). De laatste 3 kwartalen bedroeg de afzetgroei maand op maand echter tussen de 3 en 4 procent; ik verwacht dat deze afneemt tot 3 procent over het vierde kwartaal. Dat is ver beneden de maandelijkse 10 procent groei die volgens Bart Lubbers nodig is om in 2020 winstgevend te zijn.

De voorspelling dat de onderneming in 2020 winst gaat maken, hoeven we dus niet al te serieus te nemen. In 2013 dacht de onderneming dat ze in 2015 winstgevend zou worden. Het is kwalijk dat ondernemingen dit soort voorspellingen de wereld inslingeren, zonder ze te onderbouwen. Dat deze voorspellingen door journalisten klakkeloos worden aangenomen, is misschien wel nog kwalijker.

Junk bonds

Dan die obligatie-uitgifte. Daar haalde Fastned 12,3 miljoen euro mee op, tegen een rente van 6 procent. In juni had het al 7,7 miljoen euro geleend, ook met 6 procent rente. Dat betekent dat Fastned elk kwartaal ruim 300.000 euro moet overmaken naar de obligatiehouders: dat is anderhalf keer meer (!) dan de omzet over het laatste kwartaal. Daarnaast bedroeg de netto cash outflow van Fastned over de eerste helft net iets meer dan 3 miljoen euro. Op jaarbasis valt dus een cash outflow te verwachten van ongeveer 6 miljoen euro; in dit tempo zou al het geld dat eind juni nog in de kas zat — ruim 6,9 miljoen euro — spoedig verdampt zijn.

Persoonlijk denk ik dat Fastned ook weet dat de groeicijfers fors gaan afnemen. Fastned heeft ambities om uit te breiden in België, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland: snel handelen was geboden om de kas nog een keer te spekken met de uitgifte van obligaties — voordat de markt erachter komt dat de groei enorm gaat afvlakken en het wat lastiger wordt om een succesverhaal uit te dragen.

De uitgifte van obligaties is nodig om de rente te betalen: dit maakt Fastned in feite een ponzi scheme

Een junk bond, ook wel 'rommelobligatie' genoemd, is een term die in de financiële wereld gebruikt wordt om een risicovolle obligatie met een hoog rendement (high yield) aan te duiden. De 6 procent rente die Fastned zijn obligatiehouders biedt is veel hoger dan de rente op een vijfjarige staatsobligatie: die ligt op dit moment rond de 0 procent.

Daar staat tegenover dat de risico’s voor houders van deze obligaties enorm zijn. De onderneming maakt momenteel veel verlies; er is geen enkele garantie dat dit snel zal veranderen. De uitgifte van obligaties is onder andere nodig om de rente te betalen op eerdere obligatie-uitgiftes. Dit maakt dat Fastned in feite een ponzi scheme is.

Uitgifte aandelen zeer moeilijk

De laatste keer dat Fastned aandelen verkocht, was op 8 juni 2017. Investeringsmaatschappij Balotta betaalde toen één miljoen euro voor 100.000 aandelen. Omdat die daarnaast het recht (een call optie) kreeg om nog eens 150.000 aandelen te kopen voor 10 euro, bedroeg de werkelijke uitgiftekoers ongeveer 8,50 euro: 15 procent lager dan de gangbare emissieprijs.

Ik waardeer een 18 maands-optie om Fastned aandelen te kopen voor 10 euro op tenminste 1 euro. Per gekocht aandeel kreeg Balotta 1,5 optie, ter waarde van 1,50 euro. Gezien de huidige waardering van de aandelen, verwacht ik niet dat er in de nabije toekomst veel aandelen kunnen worden geplaatst. De beide oprichters van Fastned betaalden in 2012/13 net iets minder dan 10 cent voor hun aandelen. Zij staan op een papieren winst van ruim 100 miljoen euro.

Het is veel makkelijker om argeloze particuliere beleggers met een rente van 6 procent te lokken. De suggestie wordt gewekt dat de particulier investeert in duurzaamheid. Deze particulieren beseffen echter blijkbaar niet dat de kans dat zij hun geld niet meer terugzien, zeer reëel is. 

Het is wel duidelijk wie vooralsnog het meeste verdient aan duurzaam investeren

Als de kans dat Fastned het niet redt op 25 procent wordt geschat, bedraagt de verwachte opbrengst van de obligaties over de komende 5 jaar minder dan 0 procent. Voor de enorme risico’s die de particulier loopt, is 6 procent een veel te magere beloning. De oprichters en de familie Lubbers hebben tot nu toe ongeveer 14 miljoen euro geïnvesteerd, terwijl hun belang in Fastned — de oprichters bezitten ruim 95 procent van de aandelen — op papier een waarde heeft van ongeveer 120 miljoen euro. Een waardestijging van ruim 750 procent dus.

Ter vergelijking: particuliere beleggers hebben tot nu toe 20 miljoen euro, bijna 60 procent van alle investeringen, in Fastned-obligaties geïnvesteerd. Zij krijgen echter nooit meer dan 26 miljoen euro terug: een maximaal rendement van 30 procent. Het is wel duidelijk wie vooralsnog het meeste verdient aan duurzaam investeren.

Verkeerd gegokt

De keuze om de aandelen Fastned te laten verhandelen op de hippe internetbeurs Nxchange pakt niet goed uit: buiten Fastned heeft tot nu toe geen enkele andere onderneming gekozen voor een notering op deze beurs. De omzetten in de aandelen Fastned zijn zeer beperkt. Fastned zal dus zeker overwegen om de stap naar Euronext te maken om meer geld te kunnen ophalen. Institutionele beleggers in binnen- en buitenland kopen nu eenmaal geen aandelen van een onderneming waarvan aandelen zijn genoteerd op een vaag internetplatform. 

Ondernemen is risico’s nemen; Fastned heeft op het verkeerde paard gegokt. De elektrische rijder komt om diverse redenen niet massaal laden bij de stations van Fastned aan de snelweg. Als Fastned dit zou toegeven, zou het zijn laadstations aan de snelweg versneld moeten afschrijven en geen geld meer kunnen ophalen bij beleggers. Die laatsten hebben zich tot nu toe laten verleiden door het groene tintje van het bedrijf, de ruimhartige rente en de wervende peptalks van Bart Lubbers.

Met andere woorden: een eerlijke communicatie van de kant van Fastned zou het einde betekenen van de onderneming. Reken daar dus maar niet op.

Wordt vast nog vervolgd.