Bahamaleaks

International Consortium of Investigative Journalists

Na Luxemburg en Panama zijn nu de Bahama's aan de beurt. Uitgelekte documenten onthullen de links tussen politici en 175.000 bedrijven die tussen 1990 en 2016 in de Bahama's zijn geregistreerd. De zoektocht van het internationale consortium van onderzoeksjournalisten (ICIJ) leverde nieuwe inzichten op: Het Financieele Dagblad en Trouw deden mee aan dit klassiek staaltje onderzoeksjournalistiek.

De nieuwe documenten bevatten de namen van 539 geregistreerde tussenpersonen. Zij treden als liaison op tussen de Bahamaanse autoriteiten en klanten die op de eilanden een offshorebedrijf willen opzetten. Eén van deze tussenpersonen is het beruchte advocatenkantoor Mossack Fonseca, dat bijna 16.000 entiteiten in Bahamas heeft opgezet. De Bahama's waren voor Mossack Fonseca dus een best seller.

Een naam die eruit springt in de Bahamaleaks is die van Neelie Kroes. In de periode van 2000 tot 2009 was zij bestuurder van Mint Holdings Ltd. De advocaat van Kroes stelt dat dit een 'administratieve fout' was en dat het bedrijf nooit operationeel was. In het FD staat meer over Neelie Kroes' Bahamasaffaire.

De Grote niet-zo-Vriendelijke Reuzen

The Economist

Afgelopen week stond The Economist in het teken van de machtigste bedrijven ter wereld. Volgens het blad brengt de opkomst van kolossale bedrijven de concurrentie en legitimiteit van het bedrijfsleven in het geding. Dat komt omdat de opperbazen van de vrije handel als geen ander de markt naar hun hand weten te zetten. Dit artikel gaat in op de schaduwkanten van de twee meest gebruikte strategieën om de concurrentie een stap voor te blijven: zo min mogelijk belasting betalen en zo veel mogelijk lobbyen.

Megabedrijven ontduiken belasting via vage juridische constructies en offshore holdings. Omdat deze bedrijven zo kapitaalkrachtig zijn, kunnen ze ook de beste fiscale adviseurs in huis nemen. Ze hebben een leger aan peperdure lobbyisten in dienst: alleen al in Brussel zijn er zo'n 30.000, even veel als het totale aantal mensen in dienst bij de Europese Comissie. Die pleiten daar voor de commerciële belangen van 's werelds grootste bedrijven. En laten we maar niet beginnen over de draaideur tussen overheid en lobby: Daar heeft Follow de Money vorige maand al uitgebreid verslag van gedaan. Ondertussen steken de grote techbedrijven miljarden in de nieuwste privacy-beschadigende marketingtechnieken; volgens The Economist leidt dit ook nog eens tot moeilijke ethische vragen over vrije keuze in een kapitalistische economie.

Het Nationaal Zorgfonds is geen blauwdruk maar een ‘beweging’

NRC

Felle kritiek op SP-voorman Emile Roemer tijdens de algemene beschouwingen deze week. De leider van de SP kiest de zorg als centrale thema tijdens de komende Kamerverkiezingen. Roemer wil een Nationaal Zorgfonds waarin de zorgverzekeraars en het eigen risico voorgoed verdwijnen. Een plan wat inmiddels door meer dan 157.000 mensen gesteund wordt.

PvdA- fractievoorzitter Diederik Samsom ziet het als concurrent op links met lede ogen aan. Hij haalt flink uit naar Roemer. Samsom is van mening dat de onderbouwing van het Zorgfonds aan alle kanten rammelt. NRC sprak drie zorgeconomen over het Nationaal Zorgfonds en ook die uitte kritiek op de volgens hun ‘gebrekkige uitwerking’. Zij stellen dat door het afschaffen van het eigen risico nauwelijks maatschappelijke winst wordt behaald omdat de belastingen omhoog gaan.  Ook is de vraag wat er precies gebeurt met de zorgverzekeraars. Er is nog veel onduidelijk.

Volgens de geestelijk moeder van het plan, SP-Kamerlid Renske Leijten, is het niet erg dat het plan niet volledig is uitgewerkt. Leijten ziet het Zorgfonds namelijk niet als een blauwdruk maar als een beweging tegen marktwerking en bureaucratie. De alsmaar groeiende aanhang van die beweging toont aan dat zorgverzekeraars niet populair zijn en dat er grote onvrede bestaat over de effecten van marktwerking. In het NRC meer over deze beweging in de Nederlandse zorg.

Glenn Greenwald fileert de Washington Post

The Intercept

Goede onderzoeksjournalistiek staat of valt met de kwaliteit van bronnen en tipgevers. Niet voor niets is de naam van dit platform — Follow the Money — gebaseerd op een citaat van “Deep Throat”, de klokkenluider van het Watergateschandaal. Goede bronnen zorgen ervoor dat misstanden aan het licht komen en de daders ter verantwoording worden geroepen. Zonder klokkenluiders zou een eerlijke en transparante democratie simpelweg onmogelijk zijn.

Het is dan ook niet meer dan logisch dat, toen de ACLU en Amnesty opriepen tot een presidentieel pardon voor Edward Snowden — de klokkenluider die de surveillanceprogramma’s van de NSA aan het licht bracht — deze oproep gesteund werd door menig krant en journalistiek platform. Drie van de vier publicaties die in 2013 veelvuldig over het NSA-schandaal publiceerden — The Guardian, The New York Times en The Intercept — schaarden zich bij deze groep.

De vreemde eend in de bijt was de Washington Post. De redactie van deze krant, die nochtans een Pulitzer-prijs won voor haar reportage over het PRISM-programma, betoogde vorige week dat Snowden geen pardon verdient. Daarmee schreef de Post geschiedenis: het was de eerste keer ooit dat een journalistiek medium in de VS openlijk opriep tot strafrechtelijke vervolging van een eigen bron.

In zijn column op The Intercept maakt Glenn Greenwald, Snowden-reporter van het eerste uur, gehakt van de Washington Post en haar hypocriete houding. ‘Having basked in the glory of awards and accolades, and benefited from untold millions of clicks, the editorial page editors of the Post now want to see the source who enabled all of that be put in an American cage and branded a felon. That is warped beyond anything that can be described.’

En als we dan toch bezig zijn: met het oog op de aanstaande presidentsverkiezingen legt Greenwald’s collega Peter Maass in dit stuk uit waarom niet alleen Edward Snowden, maar álle klokkenluiders een pardon zouden moeten krijgen.

The United States of Trump

The Nation

Het Amerikaanse opinietijdschrift The Nation is de afgelopen week begonnen met een serie podcasts over het onbehagen in de Amerikaanse samenleving. De laatste jaren is de onvrede over het beleid van de regering-Obama onder brede lagen van de bevolking sterk toegenomen, zozeer zelfs dat er een nieuwe protestrage is ontstaan: het ophangen van spandoeken met Obama-onvriendelijke teksten van viaducten.

The Nation onderzoekt hoe het kan dat miljoenen kiezers in Donald Trump een aanvaardbaar alternatief zien voor de status quo. De keuze voor Trump gaat veel verder dan onvrede en woede over het beleid van Obama; aan de basis ervan, aldus de makers van de podcast-serie, ligt een belangrijke vraag: wat betekent het om een Amerikaan te zijn? Plaats van handeling van deze eerste aflevering is het zeer Trump-gezinde East Long Island, New York.

Hoe DuPont zijn teflon-probleem naar China exporteerde

The Intercept

Terwijl in de VS en Europa het gebruik van de stof PFOA voor de productie van teflon sinds vorig jaar zo goed als uitgefaseerd is, worden deze en verwante stoffen zoals PFOS (gebruikt in brandvertragers) in China meer dan ooit geproduceerd en gebruikt — met huiveringwekkende milieuproblemen tot gevolg.

Dat blijkt uit een fraaie longread van de Amerikaanse journaliste Sharon Lerner. Zij schreef vorig jaar een reeks artikelen over chemiereus DuPont, dat al heel lang op de hoogte bleek te zijn van de schadelijkheid van de stof, maar dat gegeven onder de pet trachtte te houden en zo aansprakelijk werd gesteld voor wat in de VS als een van de grootste milieurampen ooit wordt beschouwd. PFOA wordt in verband gebracht met verschillende gezondheidsproblemen, zoals een verminderde afweer en vruchtbaarheid, zaadbalkanker, nierkanker en leverproblemen.

Ook de Nederlandse teflonfabriek van DuPont in Dordrecht heeft vanaf 1970 PFOA uitgestoten. Follow the Money maakte vorig jaar aannemelijk dat DuPont daarmee aanzienlijke milieuschade heeft aangericht, een conclusie die werd bevestig door een onderzoek van het RIVM. Terwijl de EU PFOA in 2013 op de lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen heeft geplaatst en het gebruik ervan totaal wil verbieden, wordt de stof in India en Rusland nog steeds gebruikt voor de productie van teflon, waterwerende kleding en speelgoed. Die vervolgens hier in de winkel terecht komen.

Maar China spant de kroon: de productie van PFOA is er geëxplodeerd na de uitfasering door westerse landen en het land is nu de grootste teflonproducent ter wereld. De omvang van de milieuramp die zich daar afspeelt begint de bevolking langzamerhand duidelijk te worden. Het probleem beperkt zich overigens niet tot China: PFOA-moleculen breken niet af en verspreiden zich over de hele wereld. Je kunt een milieuprobleem wel 'exporteren', maar op de lange termijn belandt het toch weer op je bord. Letterlijk. Noem het karma, het is chemie.

Nederlandse havens verschepen giftige diesel naar Afrika

Trouw (te lezen op Blendle)

Niet alleen DuPont exporteert vervuiling. De Amsterdamse en Rotterdamse havens verschepen zwaar vervuilde diesel naar Afrika, blijkt uit onderzoek van Greenpeace-campagneleider Marriette Harjono. Zij volgde de smerige handel van oa. Vitol en Trafigura; eerder werd er onder haar leiding al over het zaakje gepubliceerd in een rapport genaamd 'Dirty Diesel' van ngo Public Eye. 

Trouw interviewde Harjono hierover. In handelskringen wordt de brandstof 'African quality​ diesel' genoemd; het bevat tot 200 keer de Europese normen voor zwavel en benzeen. Harjono legt uit dat de havengebieden Amsterdam, Rotterdam en Antwerpen door hun grote raffinagecapaciteit een cruciale rol spelen in de mondiale olieketen. Oliestromen uit heel de wereld komen samen in het ARA-gebied, worden gemixt en weer geëxporteerd. Blends met percentages giftige stoffen die in Europa allang verboden zijn gaan naar West-Afrika, terwijl sommige landen zoals Nigeria voldoende ruwe olie van hoge kwaliteit hebben voor binnenlands gebruik.

Het omkatten van vis

Quartz

Kogelvis die wordt verkocht als inktvis in Italië. Een tongetje die in werkelijkheid een goedkoper vis á la panga blijkt te zijn in Duitsland. Geteste “kaviaar” waar geen dierlijk DNA in valt te bespeuren. De internationale milieuclub Oceana verzamelde meer dan 200 onderzoeken en concludeerde in een deze maand uitgekomen rapport dat er wereldwijd op grote schaal gefraudeerd wordt met vis. Vooral aan de retailkant vindt er volop mislabeling plaats, waardoor de kans groot is dat een bestelde heilbot, schol of zeebaars in een restaurant stiekem een goedkope pangafilet (ook wel 'de biokip van de zee' genoemd) is. Met een mooi raad-het-plaatje haakte Het Financieele Dagblad in op deze wisseltruc, die ongeveer 1 op de 5 keer zou kunnen plaatsvinden. De wantoestanden van goedkope vis die wordt omgekat naar duurdere varianten kunnen niet met een korreltje zout genomen worden.

Wie bombardeerde het hulpkonvooi in Syrië?

Bellingcat

Het fragiele staakt-het-vuren in Syrië ging na de aanval op een hulpkonvooi definitief de prullenbak in. Ruim dertig vrachtwagens van het Syrische Rode Kruis trokken maandagnacht richting Aleppo om de overgebleven bevolking te voorzien van medicijnen en voedsel. Het konvooi zou de stad Aleppo nooit halen: twintig medewerkers van het Rode Kruis kwamen om het leven, nadat het vijftien kilometer voor de stadsgrenzen werd aangevallen in door rebellen gecontroleerd gebied. Inmiddels zijn de gevechten in Aleppo weer in volle gang en proberen de verschillende partijen de schuld van de aanval bij elkaar in de schoenen te schuiven. 

Journalisten van het onderzoeksplatform Bellingcat, een collectief van burgerjournalisten die door middel van satellietbeelden en internetbronnen onderzoek doen naar oorlogsmisdaden, komen tot de conclusie dat het het konvooi waarschijnlijk is gebombardeerd door de Russen. Die verklaarden aanvankelijk dat ‘afgaande op de beelden er geen kraters te zien zijn, ook zijn de chassis van de gebombardeerde vrachtwagens nog intact.’ Daardoor is een luchtaanval volgens de Russen uitgesloten; het konvooi zou vanaf de grond zijn aangevallen en in brand zijn gestoken door rebellen.

Nick Waters en Hady Al-Khatib analyseerden satellietbeelden en video’s en verwerpen het verweer van het Kremlin en president Assad: volgens hen is het konvooi wel degelijk vanuit de lucht gebombardeerd. De werkwijze van het platform, opgericht door Elliot Higgins, blijkt erg succesvol. Het collectief doet ook onderzoek naar oorlog in Oekraïne. De AIVD werkte zelfs met deze groep samen in het onderzoek naar het neerhalen van de MH-17.

Airbnb sloopt Amsterdamse woningmarkt

Tegenlicht 

Het nieuwe seizoen van Tegenlicht, het status quo-doorbrekende onderzoeksprogramma van de VPRO, is afgelopen zondag weer van start gegaan. De eerste aflevering zet de schijnwerpers op Airbnb, de bescheiden huizenruilwebsite die inmiddels uitgegroeid is tot een serieuze concurrent van Booking.com. Airbnb heeft alleen al in Amsterdam 18.000 woningen te huur staan. Vele hiervan zijn — in tegenstelling tot wat de fundamentele beginselen van huizenruil in de deeleconomie voorschrijven — het hele jaar door beschikbaar als verkapte hotels. Dit leidt tot een constante stroom van toeristen, die volgens veel Amsterdammers geen langdurige positieve bijdrage leveren aan de lokale economie.

Mensen die in Amsterdam willen komen wonen moeten het zodoende afleggen tegen de rolkoffertjes. Boze Haarlemmerbuurt-bewoner Teunkie van der Sluijs: 'Ik denk niet zozeer dat AirBnB een oneerlijk initiatief is. Ik vind het een hypocriet initiatief. Het is een bedrijf dat zich via een hele gelikte marketingcampagne waar miljoenen aan besteed wordt naar de buitenwereld presenteert als 'sharing', 'deeleconomie', 'new community', 'disruption'. En mensen trappen er wereldwijd in. Maar wat erachter zit is een miljardenbedrijf uit Amerika, gepropt door risicoinvesteerders die zo snel mogelijk rendement willen zien door alle regelgeving te omzeilen.' Zeker de moeite van het kijken waard.

Het schrijnende resultaat van twee decennia marktwerking in de luchtvaart

De Groene Amsterdammer (via Blendle te lezen)

Was het beroep van piloot in de jaren ’90 nog een jongensdroom, in 2016 moeten gezagvoerders hun eigen theezakjes mee van huis nemen en zitten ze soms dertig uur aan een stuk in een vliegtuig om te besparen op hotelkosten. Ondertussen betalen beginnende piloten tienduizenden euro’s om aan de slag te kunnen bij low cost carriers en heerst er bij Midden-Oosterse maatschappijen ondanks miljarden euro’s aan staatssteun zo’n angstcultuur dat er een wachtlijst is om het bedrijf te verlaten.

Dit zijn slechts enkele bevindingen in een onthullende artikel in De Groene Amsterdammer van deze week. Het zijn de gevolgen van de ruim twee decennia liberalisering in de luchtvaartindustrie, die onder meer tot moodende concurrentie tussen luchtvaartmaatschappijen en schandalige arbeidsomstandigheden voor werknemers heeft geleid.

Rapper Jay-Z predikt over de verloren War on Drugs

The New York Times

Tot slot: sinds de jaren '70 woedt er in de VS een hevige oorlog tegen het gebruik en de verkoop van drugs. Arrestaties voor het bezitten en dealen van kleine hoeveelheiden (soft)drugs hebben geleid tot 's werelds grootste gevangenispopulatie. Hoe is het zo ver gekomen? Shawn Carter, ook wel bekend als hiphoplegende Jay-Z, legt het met zijn karakteristieke stem op een illustratieve en heldere manier uit.