Vorige week sprak Obama voor de laatste keer de State of the Union uit, de Amerikaanse variant op onze troonrede. Qua entertainment kunnen we er zeker wat van leren, qua betekenis moet ik er nog eens goed over nadenken. Want wat moeten we met Obama’s oorlogsretoriek? ‘The United States of America is the most powerful nation on earth! Period!’, aldus Obama. ‘Not even close!’, voegt hij daar aan toe. En doodgemoedereerd zet hij uiteen dat elke andere natie in de wereld goed beseft dat een aanval op Amerika een ‘path to ruin’ is. Amerika leidt de wereld en zet daarbij zijn belangen voorop.

Amerika voorop

Is dit alleen maar tekst om boze Republikeinen en de Tea Party gunstig te stemmen, of zegt het toch iets over het onderliggende dna van de Verenigde Staten, waar zowel Democraten als Republikeinen het patent op hebben. Ik denk dat laatste. Amerika stelt in de wereld zijn eigen belang voorop. Dat is het startpunt van hun internationale denken.

Amerika stelt in de wereld zijn eigen belang voorop

De Internal Revenue Service, de Amerikaanse federale belastingdienst is op diezelfde leest geschoeid. Bob Stack, de deputy assistant secretary die voor het Amerikaanse ministerie van Financiën,  de Treasury Department, gaat over het veld van internationale belastingheffing, mag dan wel meedoen met de gesprekken binnen OESO-verband over BEPS (Base Erosion and Profit Shifting), maar zijn  politieke baas gaf hem mee dat ie alleen veranderingen mocht accorderen die voordelig zijn voor de VS. De VS hebben een bijzondere plaats in de wereld afgedwongen. Macht is het keyword, zowel militair als financieel.  Onze huidige welvaart en de langdurige vrede in Europa zijn grotendeels te danken aan de ruimhartige Marshallhulp voor de wederopbouw in de periode na de tweede wereldoorlog. Als vanzelf zijn we daardoor in de invloedsfeer van de VS gekomen. Nog altijd trouwe bondgenoten. En wij zijn niet het enige land dat door financiële belangen bij de VS trouw meehuppelen. Saoedi Arabië is een ander voorbeeld.

Fiscale soevereiniteit

Deze financiële greep op de wereld moet wel bekostigd worden en daarvoor neemt de VS qua internationale belastingheffing een bijzondere plaats in. In de eerste plaats zijn de VS het enige land in de wereld dat belasting heft van al haar onderdanen (burgers en bedrijven) waar ze zich ook ter wereld bevinden.

De VS hebben een heel eigen kijk op hun fiscale soevereiniteit, die geldt wereldwijd

De reden hiervoor zou zijn dat de ‘Marines’ Amerikaanse onderdanen ook overal ter wereld komen redden. Niet-onderdanen betalen ook belasting in de VS, als ze daar wonen of daar economisch actief zijn. Bijna alle andere landen in de wereld heffen alleen belasting bij inwoners (burgers en bedrijven) van hun land en bij buitenlandse bedrijven of personen die in hun land actief zijn. De VS hebben dus een heel eigen kijk op hun fiscale soevereiniteit, die reikt dus niet tot hun landsgrenzen maar geldt wereldwijd.

Amerikaanse belastingsaus

In de tweede plaats doen de VS niet mee met het OESO-modelverdrag voor internationale belastingen dat sinds 1953 – met steeds aangepaste versies – de fiscale wereldorde bepaalt. De VS hebben hun eigen model. Het lijkt wel op het OESO-model en ze hebben ook veel OESO-elementen geïncorporeerd, maar op essentiële punten hebben ze er een eigen sausje over heen gegoten. Waar de BEPS-onderhandelingen binnen OESO-verband gericht zijn op een verbeterde coördinatie van internationale belastingregels om zo agressieve belastingplanning door multinationals aan banden te leggen, doen de VS aan deze onderhandelingen mee met een ander doel. Het officiële eerste doel van de VS is het beschermen van hun belastinggrondslag. De VS hebben van begin af aan gezegd te willen meepraten over het tegengaan van kunstmatige winstverschuivingen en uitholling van de belastinggrondslag (dat is waar de term BEPS voor staat: Base Erosion and Profit Shifting). Maar om dit succesvol te kunnen aanpakken, zal onvermijdelijk de wijze waarop de wereldwijde belastingkoek nu is verdeeld een wijziging moeten ondergaan. En dat blokkeren de VS. Ze willen anti-BEPS maatregelen steunen, maar uitsluitend zolang hun internationale belastingpositie daarvoor niet hoeft te veranderen.

Inversion levert miljarden op

En daar wringt de schoen. Binnen OESO-verband is het bij sommige onderwerpen dan ook lastig zaken doen met de VS en dreigen noodzakelijke hervormingen maar half of helemaal niet doorgevoerd te kunnen worden. De VS zijn een moeilijke onderhandelingspartner. De vraag is of de VS zich niet met deze houding in de eigen voet schieten. De gretigheid van de VS om internationaal belasting te heffen lijken ze steeds minder goed vol te kunnen houden. Menig groot Amerikaans bedrijf dat ook buiten de VS actief is, wil maar wat graag af van het Amerikaanse belastingstelsel en menig Amerikaans bedrijf is dat ook gelukt met wat ‘Inversion’ wordt genoemd. Met ‘Inversion’ kan een van oorsprong Amerikaans bedrijf zonder belastingkosten zijn fiscale domicilie verplaatsen naar een land dat lagere belastingtarieven kent, bijvoorbeeld Ierland of, extremer, de Kaaiman eilanden. Voorbeelden van voormalige Amerikaanse – inverted - bedrijven zijn Burger King (nu Canadees door overgenomen te zijn door een donutketen), en de pharma gigant Phizer (recent overgenomen door een veel kleinere Ierse branchegenoot). De besparing voor deze bedrijven loopt in de honderden miljoen dollars per jaar. Burger King ontkent dit overigens. In de VS wordt inmiddels furieus gereageerd op deze ‘Inversions’. Bedrijven worden door VS politici openlijk beticht van ‘unpatriottism’ en wetgeving is aangekondigd om dit soort praktijken tegen te gaan.

De besparing voor deze bedrijven loopt in de honderden miljoen dollars per jaar

Maar lokale wetgeving is in een geglobaliseerde wereld niet voldoende. Ook aanpassing van het VS belastingverdrag is noodzakelijk om ‘Inversions’ tegen te gaan, maar dat ligt slecht bij veel andere landen. Frankrijk, bijvoorbeeld, pleit er voor om het internationale belastingsysteem meer aan te passen aan de werking van de digitale economie. Alle boeken die in Frankrijk door Amazon worden verkocht, of alle software die Microsoft via het net aan Franse consumenten levert, leiden in Frankrijk niet of nauwelijks tot belastbare winst. En Frankrijk is niet het enige land waar dit speelt. Het probleem is dat het OESO-verdrag dat in de jaren vijftig van de vorige eeuw is bedacht geen rekening heeft kunnen houden met grootschalige verkoop aan consumenten door bedrijven die hun fiscale domicilie in een ander land hebben. De VS zijn als de dood om het verdrag op dit punt aan te passen, bang als ze zijn dat dan ook Amazon, Microsoft etc. ‘Inversion’ overwegen. Dan loopt er wel erg veel belastinggeld weg. De inzet van de VS blijft dus aanpassing van het OESO-modelverdrag op een zodanige wijze dat hun belastinggrondslag niet wordt ondermijnd en dat de kansen op ‘Inversions’ of alternatieve belasting ontwijkende routes en de kwalijke gevolgen daarvan zoveel mogelijk worden tegengegaan.

Tea Party regeert

Maar nu vinden de VS een tegenstander in eigen land: de senaat van de VS, meer in het bijzonder één senator verbonden aan de Tea Party-beweging, de heer Rand Paul. Rand Paul weet, in zijn eentje, de ratificatie (goedkeuring door de senaat) van wijzigingen van belastingverdragen tegen te houden. Er liggen meerdere belastingverdragen ter ratificatie bij de senaat, maar dankzij de door Rand Paul ingestelde blokkade mag er niet over gestemd worden en is er al sinds 2010 geen verdrag meer goedgekeurd. Waarom doet Rand Paul dit? In de meeste belastingverdragen is ook een bepaling opgenomen die landen verplicht automatisch informatie uit te wisselen en mee te werken aan rechtshulpverzoeken. Bepalingen die zwart geld moeten helpen opsporen, maar die in de ogen van Rand Paul een niet te verdedigen aantasting van de privacy van de Amerikaanse burger met zich meebrengt. Een zoveelste voorbeeld van de machtshonger van Washington DC die haar burgers wil onderdrukken, aldus Rand Paul. Hij stelt de privacy van burgers boven het belang van een juiste belastingheffing en blokkeert daarvoor elke verdragsverandering.

een Tea party-senator stelt privacy boven het belang van een juiste belastingheffing en blokkeert daarvoor elke verdragsverandering

Voor de VS is de Rand Paul-blokkade een groot probleem en dat verzwakt hun internationale positie. Het maakt ze tot een minder betrouwbare onderhandelingspartner, want je kunt wel wat afspreken maar als het verdrag niet geratificeerd wordt is dat niks waard. Maar belangrijker, het initiatief wordt ze uit handen geslagen. Zowel China als de EU zijn veel slagvaardiger gebleken. Een deel van de maatregelen die in BEPS verband door de OESO zijn voorgesteld zijn binnen de EU al wettelijk van kracht geworden met ingang van dit jaar. En volgende week woensdag komt de Europese Commissie met de anti-BEPS richtlijn. He bereiken van politieke overeenstemming over deze richtlijn staat al geagendeerd voor de ECOFIN raad van 25 mei 2016. Ingangsdatum wellicht al 1 januari 2017. Bij de EU zit de vaart er in. Maar ook bij China. China heeft in september 2015 nieuwe anti-BEPS wetgeving voor consultatie vrijgegeven, in oktober aangenomen en in werking getreden op 1 januari jl. Met deze wetgeving zet China een stap in de richting van een meer op toegevoegde waarde dan op eigendom gebaseerde internationale belastingheffing. Maar dat is precies wat de VS niet willen. Kunnen ze het nog tegenhouden? Of wordt er door de andere machtsblokken toch aan de machtige fiscale poten van de VS gezaagd?

Volgende week weten we meer als de EU plannen officieel bekend gemaakt worden. Wordt vervolgd.