Belastingontwijking: leuker kunnen ze het op de Zuidas niet maken. Wel makkelijker. Lees meer
Er bestaat een wereld waarin iedereen die iets te verbergen heeft, geld kan oppotten en ongestoord kan uitgeven, zonder ooit gepakt te worden.
Schrijver en journalist Oliver Bullough doopte deze wereld ‘Moneyland’ en schonk ons daarmee een fantastisch concept om de schimmige offshore-wereld beter te begrijpen. Follow the Money zoekt uit welke rol Nederland speelt bij het doorgeleiden van schimmige en ongeoorloofde geldstromen. Welke bankiers, fiscalisten en advocaten steken corrupte regimes, fraudeurs en oligarchen de helpende hand toe?
13
MIN
Oliver Bullough: ‘Je hoeft geen butler van kleptocraten en witwassers te zijn’
1
MIN
Podcast | Het geldspoor met Oliver Bullough
10
MIN
De tijd dat Nederlandse topbankiers het strafrecht niet hoefden te vrezen, lijkt definitief voorbij
13
MIN
Chinese techreus Tencent gebruikt Nederland voor sluiproutes langs belasting en wetten
14
MIN
Nederland als bakermat van het huidige kapitalisme
Podcast | De duistere financiële geschiedenis van Nederland
9
MIN
Corona en belastingtrucs maken van Pfizer het meest winstgevende bedrijf van Nederland
5
MIN
Toezichthouder advocatuur verdient aan het kantoor dat zij moet controleren
10
MIN
Niet minister Weerwind is de baas, maar de belangenclub van advocaten
11
MIN
Hoe een Ierse rundvleeskoning via de Zuidas voor miljoenen aan belastingen ontwijkt
© Gijs Kast
‘Nee, Nederland is geen belastingparadijs en zal dat ook nooit worden.’ Aldus Marnix van Rij, beoogd staatssecretaris Fiscaliteit, eerder deze week na zijn gesprek met formateur Rutte. Het nieuwe kabinet is ambitieus in het bestrijden van belastingontwijking door multinationals. Dat zal nog een hele klus worden. Uit een inventarisatie van Follow the Money blijkt dat 55 van de honderd grootste bedrijven van de wereld om fiscale redenen in Nederland zitten.
Na Unilever en Shell verdwijnt ook Walmart uit Nederland. De Amerikaanse supermarktketen, het grootste bedrijf ter wereld, is de brievenbus-bv aan het opdoeken. Ook Google heeft zijn brievenbus-bv inmiddels leeggehaald. Is het vervelend voor het ‘vestigingsklimaat’ van Nederland dat zulke grote bedrijven vertrekken? Valt mee. Van de 2,3 miljoen medewerkers die Walmart telt in de wereld, werken er drie in Nederland. Bij de brievenbus-bv van Google werkte niemand.
Berichtgeving over belastingparadijs Nederland spitst zich vaak toe op één bedrijf, zoals Starbucks, Uber, Pfizer, Telefónica, Nike, Crocs of Ikea. Of het gaat over de hoeveelheid geld die door brievenbus-bv’s stroomt. Dat bedrag is zo hoog dat het lastig te bevatten is: 4,5 biljoen (4500 miljard) euro. Om belastingparadijs Nederland zuiverder op de korrel te krijgen, onderzocht Follow the Money de honderd grootste bedrijven ter wereld, gemeten in omzet, op een rij gezet door tijdschrift Fortune. Hoeveel van die reuzen zitten in Nederland met fiscale constructies?
Dat zijn er nogal wat. Liefst 55 van de honderd grootste bedrijven ter wereld dempen in meer of mindere mate hun belastingafdracht via onze polder. In totaal hebben die 55 bedrijven in hun Nederlandse vennootschappen 774 miljard euro aan bezittingen op de balans staan.
De 45 overige, die dus niet voor Nederland kiezen, zijn veelal Chinese staatsbedrijven of bedrijven die alleen lokaal werken, waardoor een Nederlandse vestiging geen voordeel oplevert. Denk aan het Chinese elektriciteitsnet (in omzet het tweede bedrijf ter wereld), het Japanse postbedrijf Nippon Yusen Kaisha, Amerikaanse zorgverzekeraars en lokale Amerikaanse retailers als supermarktmoloch Kroger en drogisterijketen Walgreens. Automaker General Motors, de nummer 49 van de Fortune 500, vertrok uit Europa in 2017 en heeft geen brievenbus-bv achtergelaten.
Het doorsluizen van geld gebeurt vaak via brievenbus-bv’s: vennootschappen waar alleen maar geld doorheen stroomt en die verder geen activiteiten hebben. Er staat niemand op de loonlijst, of slechts één of een handvol medewerkers. Zo telt de Britse supermarktketen Tesco in totaal ruim 400.000 medewerkers, maar voor de Amsterdamse holding, gevestigd aan de chique Willemsparkweg, werken er slechts drie.
Niet bij elke Nederlandse vennootschap van een multinational is het aantal medewerkers op één hand te tellen. Nederlandse vennootschappen met tientallen of meer dan honderd medewerkers functioneren soms hetzelfde: ook zij houden buitenlandse dochters of sluizen geld door. Zo lijkt een vennootschap geen brievenbus-bv, terwijl die toch zo functioneert, naast de ‘echte’ activiteiten.
Boerenleenbank
Wat verder opvalt, is dat veel van de 55 multinationals de rechtsvorm coöperatie gebruiken. De ‘co-op’, te herkennen aan de letters ‘UA’ (‘Uitgesloten van Aansprakelijkheid’) achter de naam, is een vereniging van ondernemers. Traditioneel in Nederland vooral van boeren en verzekeraars, denk aan bedrijven als zuivelreus Friesland-Campina, aardappelverwerker Avebe, bloemenveiling FloraHolland, boerenleenbank Rabobank en verzekeraars als Univé, Dela en VGZ. Bij het ontstaan van deze rechtsvorm in de achttiende eeuw was het idee dat de coöperatieleden samen investeringen kunnen doen die afzonderlijk niet haalbaar zijn.
De bedoeling was dat coöperaties hun winst zouden uitkeren aan de deelnemers. Daarom heft de overheid geen belasting bij een coöperatie. Immers, de achterliggende deelnemers betalen al belasting over het binnenkomende geld. De wetgever heeft er nooit aan gedacht dat een coöperatie ook dividend kan uitkeren aan buitenlandse eigenaren. En dus staat nergens in de wet dat een coöperatie bronbelasting moet betalen over uitgekeerde dividenden.
Belastingadviseurs ontdekten deze sluiproute rond 2004. In de jaren daarna tuigden zo’n 1200 multinationals, waaronder Walmart, Microsoft, Gazprom, Huawei en Samsung, kunstmatige samenwerkingsverbanden in Nederland op. Het grote voordeel is dat een multinational met een Nederlandse coöperatie belastingvrij geld in de vorm van dividend weg kan sluizen naar ieder gewenst land ter wereld. Een belastingverdrag is daarbij niet nodig. Plezierig, want zo komen de allerschimmigste en allercoulantste belastingparadijzen, zoals de Britse Maagdeneilanden en de Kaaimaneilanden, in aanmerking als eindbestemming.
Nieuwe mazen in de wet
Maar deze en andere routes via Nederland zijn minder lucratief geworden, door veranderende regelgeving in onder andere Nederland, Ierland en de VS. Onder president Trump konden Amerikaanse multinationals hun in belastingparadijzen gestald geld tijdelijk voordelig naar de VS halen. Ook zijn onder Trump nieuwe mazen in de Amerikaanse wet ontstaan, die belastingontwijking in de VS vergemakkelijken.
Niet alleen Walmart en Google verlaten daarom Moneyland Nederland. Ook grondstoffenhandelaar Trafigura en elektronicaproducent Sony trekken hun activiteiten terug. Dat is vrij nieuw. Nederland was tot voor kort een logische fiscale bestemming voor elke multinational. Daarom vallen enkele bedrijven die van meet af aan niet voor ons Moneyland kozen, op. Zo regelt Amazon, in omzet gemeten het derde grootste bedrijf ter wereld, zijn fiscale zaken buiten de VS vooral in Luxemburg.
Hoewel de Nederlandse tak van Meta Platforms (voorheen Facebook) met een omzet van 457 miljoen euro wat uit de kluiten gewassen lijkt, is niet op te maken dat die ook als doorsluis-bv fungeert. Meta Platforms regelt zijn fiscale zaken buiten de VS in Ierland.
Andere uitzonderingen zijn vooral banken en Chinese bedrijven. Op Huawei en een brievenbus-bv van Alipay na, is er weinig aan Chinese belastingontwijking in Nederland te vinden. Bedrijven als JD.com, Hengli, Chinese grondstofbedrijven, automakers en banken zitten in Hongkong, Singapore of Engeland. ICBC en China Construction Bank verkiezen net als het Amerikaanse JP Morgan Chase Luxemburg boven Nederland. Bank of America verkiest Dublin boven Amsterdam.
Enkele bedrijven, waaronder de Koreaanse automaker Hyundai en de Amerikaanse bank Citigroup, hebben holdings in Nederland, specifiek voor hun Russische dochters. Via Nederland in Rusland investeren was altijd een heel populaire route, maar hoe lang dat nog zo is blijft is de vraag. President Poetin heeft het belastingverdrag met Nederland opgezegd.
Het enige echte Nederlandse bedrijf in de top 100 is Ahold Delhaize op plek 87, in omzet ongeveer even groot als Meta.
De lijst
Van de honderd grootste bedrijven ter wereld in omzet zitten de volgende met fiscaal gedreven constructies in Nederland:
1: Walmart
De nummer 1, supermarktketen Walmart uit Arkansas, is meteen een heel opvallende. Jarenlang gebruikte het een Nederlandse coöperatie om belasting te ontwijken.
De UA van Walmart, opgericht in 2009, was eigenaar van belangen in Canada, India en Spanje. Het laatste jaarverslag van de UA, ingeleverd bij het Handelsregister in juli 2021, is opgesteld in Canadese dollars. In 2019 stond er nog voor bijna 10 miljard Canadese dollar (6.939.400.000 euro) aan bezit op de balans, in 2020 is dat gezakt naar 18 miljoen Canadese dollar. Walmart lijkt z’n belastingontwijkconstructie te reorganiseren. Enkele andere Nederlandse brievenbusfirma’s van de winkelketen zijn al opgedoekt.
Uit het jaarverslag van de UA over 2020 blijkt dat belangen van Walmart in India op 19 juli dat jaar zijn ondergebracht bij een dochter in Singapore, Flipkart. De aandelen in de Canadese tak zijn overgegaan naar een vennootschap in de VS. Het ‘ingehouden deel van het resultaat’ (de winst minus een eventuele dividenduitkering) van de Nederlandse Walmart UA was 11 miljard Canadese dollar. Van de 2,3 miljoen mensen die Walmart aan het werk houdt in de wereld, werken er drie voor de brievenbus-bv in Nederland.
Walmart bezit geen winkels in Nederland, maar dat was tot voor kort geen probleem. Mede door buitenlandse en publicitaire druk komen er steeds meer maatregelen tegen dit soort puur fiscaal gedreven brievenbusconstructies.
Walmart maakt gebruik van een imposante hoeveelheid belastingparadijzen. De meeste brievenbusfirma’s van de supermarkt zitten in Luxemburg. Daarnaast houdt het vennootschappen aan in Bermuda, Mauritius, Singapore, Gibraltar, Barbados, Cyprus en Panama. Behalve Nederland lijken ook Hongkong en Isle of Man uit de gratie geraakt. Ook daar zijn vennootschappen opgedoekt.
2: CNPC (Chinese National Petroleum Company)
Deze Chinese oliemaatschappij is actief over de hele wereld, naast China in onder andere Kazachstan en Zuid-Amerika. Het bedrijf is ook bekend onder de namen PetroChina en CNODC (China National Oil and Gas Exploration and Development Corporation). CNPC heeft tien bv’s en drie UA’s in Nederland. De eerste UA is opgericht in 2009. Een tweede is opgericht in 2012 en de derde in 2013. Net als bijna alle oliemaatschappijen heeft CNPC vennootschappen op de Kaaimaneilanden en de Britse Maagdeneilanden.
3: Sinopec
Chinese olie- en gasmaatschappij. Sinopec Century Bright Capital Investment (Amsterdam) B.V. is samen met Aramco, het oliebedrijf van Saoedi-Arabië, eigenaar van een raffinaderij. De moeder van deze bv zit in Hongkong. Daarnaast zijn twee joint ventures met Repsol en Galp (mede) ondergebracht in Nederlandse bv’s.
4: Apple
Apple was er vroeg bij in Nederland. Al in 1980 richtte het Apple Holding op in Nederland voor buitenlandse investeringen. Apple Holding was eigenaar van van Apple Rusland. Mogelijk investeerde het ook in andere Apple-dochters, maar dat is helaas niet meer op te maken uit de jaarverslagen die Apple Holding inlevert bij het Handelsregister. Veel bedrijven gebruiken tegenwoordig een sjabloon dat de rapportages behoorlijk uitkleedt. Apple Holding is eigenaar van Apple Benelux, dat is nog wel bekend.
Het bedrijf gebruikt met name Ierland om geld doorheen te stromen. De eigenaar van Apple Holding is een Ierse dochter van het Amerikaanse bedrijf. De Californische telefoon- en computermaker heeft inmiddels veel offshore geld en belangen teruggehaald naar de VS, nadat (toen) president Trump voordelige belastingmaatregelen invoerde.
7: Volkswagen
Op de hoek van de Kalverstraat en de Dam, waar vroeger platen- en cd-winkel Fame zat, houdt Volkswagen op de eerste verdieping kantoor. Hier zitten drie financierings-bv’s (zogenoemde bijzondere financiële instellingen, bfi’s) die als een soort bank voor andere onderdelen van de Duitse automaker fungeren. Er staat voor bijna 40 miljard euro aan bezit op de balansen van drie Nederlandse brievenbus-bv’s.
10: Saudi Aramco
Het staatsoliebedrijf van Saoedi-Arabië huist al sinds 1989 in een kantoorpand in de buurt van het Vredespaleis in Den Haag. Alle activiteiten van Saudi Aramco buiten de VS en Saoedi-Arabië worden vanuit dit kantoor gecoördineerd door Aramco Overseas Company bv. De enige aandeelhouder was tot 2018 Bolanter Corporation te Curaçao, een van de directeuren was Gregory Elias. Sinds augustus van dat jaar vloeien de oliedollars zonder Caribische tussenstop rechtstreeks naar het hoofdkantoor van Aramco in Saoedi-Arabië.
De Nederlandse vestiging is een fiscaal voordelig administratiekantoor en draaischijf voor leningen die bedrijfsonderdelen elkaar verstrekken. Behalve die brievenbus-functies koopt Aramco Overseas Company ook materialen in, besteedt bouwcontracten voor olie-installaties aan en verzorgt de wereldwijde pr. Daarnaast houdt het kantoor in Den Haag belangen in raffinaderijen en olieterminals in Azië en Europa en zwaait het de scepter over dochterondernemingen in Groot-Brittannië en Japan. Al die bedrijven keren hun dividenden uit aan het Haagse hoofdkantoor.
11: Samsung
Samsung EIectronics Europe HoIding Cooperatief U.A. is de interne bank van het Koreaanse elektronicaconcern. De coöperatie verzorgt leningen tussen bedrijfsonderdelen en heeft een cash pool-overeenkomst met de bank Citigroup. Ook is deze UA de moeder van een tiental Samsung-dochters elders in Europa en houdt hij de aandelen ASML die Samsung bezit.
14: Alphabet
Nederland speelde jarenlang een belangrijke rol in de fiscale sluiproute van Google, tegenwoordig Alphabet. De afgelopen acht jaar stroomde 128 miljard euro van Google door een Nederlandse brievenbus-bv. Maar die tijd lijkt voorbij. Net als Apple heeft Alphabet zijn miljarden teruggehaald naar de VS. De constructie die jarenlang liep via Nederland, Ierland en Bermuda is niet meer mogelijk door wetswijzigingen in Ierland en de VS.
19: Microsoft
Microsoft heeft in Nederland enkele financierings-bv's, met als belangrijkste die van de mobiele tak (het oude Nokia). Er staat niet veel op de balans. Alleen de bv Microsoft Financing International heeft met ruim 200 miljoen euro enig volume. Verder is er nog een in onbruik geraakte UA.
22: Trafigura
De grondstoffenhandelaar, vooral bekend van ‘gifschip’ Probo Koala, was jarenlang een Nederlands bedrijf. Intussen heeft Trafigura zijn boeltje opgepakt om naar Singapore te verkassen. Overigens met de complete Nederlandse bv, die nu volgens het Handelsregister een adres te Singapore heeft. Trafigura Beheer bv hoorde met een omzet van bijna 150 miljard dollar per jaar tot de grootste bedrijven van Nederland.
24: Exor
Na de zetelverplaatsingen van Shell en Trafigura is het in 2015 opgerichte Exor in omzet gemeten het grootste Nederlandse bedrijf. De in Amsterdam zetelende holding, waarin de belangen zijn ondergebracht, is in bezit van de Italiaanse familie Agnelli. Exor heeft belangen in onder andere Stellantis (het fusiebedrijf van Fiat Chrysler met Peugeot Citroën), Ferrari en voetbalclub Juventus. De omzet bedroeg in 2020 bijna 120 miljard euro.
50: Johnson & Johnson
Johnson & Johnson, eigenaar van de Nederlandse vaccinmaker Janssen, is vorige maand aan het herstructureren geslagen en heeft twee gloednieuwe brievenbus-bv’s opgericht, JNTL Ireland HoldCo 2 en JNTL Holdings. De eerste valt onder een vennootschap in belastingparadijs Ierland, Janssen Pharmaceutical Unlimited Company. De tweede valt onder de Nederlandse brievenbus-bv Global Investment Participation (dat voorheen een UA was). Die bv valt tegenwoordig onder Johnson & Johnson International Financial Services Company te Ierland.
32 Bijdragen
Vincent Huijbers 9
Het werkgelegenheidsargument zal denk ik niet vol te houden zijn met het aantal mensen dat de post open maakt. Wie haalt overigs de bus leeg als er niemand voor op de loonlijst staat? :)
Is het stickers verzamelen? Dus wie heeft de meeste multinationals aan boord? Onze bijzondere bancaire infrastructuur?
Het heeft me altijd verbaasd hoe zelfs de politiek zich druk kan maken over de term belastingparadijs. Het komt om mij over als: 'het rookt écht niet'! terwijl er steeds meer rookpluimen zichtbaar zijn.
Of: Hoe kun je zo anders naar dezelfde feiten blijven kijken? Hoe moet je dit artikel wegen met de woorden van Marnix van Rij? Dit gaat óók over betrouwbaarheid.
Alex Hoen 4
Vincent HuijbersN. B. ik ben geen fiscaal-econoom en zou graag willen dat ik ONgelijk heb
Co Stuifbergen 5
Alex HoenAls ze weer in eigen land belasting gaan betalen, zal dat voor de Nederlandse schatkist niet veel schelen.
Henk Willem Smits 2
Vincent HuijbersVincent Huijbers 9
Henk Willem SmitsHeeft u als historicus wel eens onderzoek gedaan naar de oorsprong van deze belastingmoraal? Wat maakt dat Nederland in zo'n bedenkelijk lijstje te terecht komt? Én naar buiten toe de schijn op wel houden
Ik moet steeds denken aan een opmerkelijke regel van Voltaire uit een brief aan FrederikII die ik wel eens ergens tegen ben gekomen:,
‘Een vrij en op winst belust volk,/ levend in deze uithoek van de aarde,/ altijd ronddobberend op een boot/ zouden ze de lucht en het water verkopen.’
Toen al zag hij dat vrijheid, opportunisme en een bedenkelijk moraal hand in hand gaan in ons land.
Ik vind dat interessant wanneer je kijkt naar hoe wij ons ontwikkeld hebben binnen Europa en de wereld. Waarom staan de Duitsers, Belgen of de Fransen niet op zo'n lijstje?
Henk Willem Smits 2
Vincent HuijbersJan Sinke 10
Vincent HuijbersJan Sinke 10
Verder krijg ik het idee dat NL voor de bühne wel wat roept over belastingparadijzen tegengaan maar dat de overheid het in de praktijk wel prima lijkt te vinden.
Henk Willem Smits 2
Jan Sinkepieter raxis
Henk Willem SmitsHet zijn landen onderling die concurreren met belasting stelsels. Landen zijn immers bedrijven.
Dusch als ze het helemaal dicht timmeren houden ze er 'niets ' aan over. De kunst is denk ik, om als land zoveel mogelijk mee te pikken zonder dat een bedrijf weg te jagen.
Met namen als Walmart en Microsoft in je registers houdt je je land wel mooi op de kaart.
peer mankpoot 1
pieter raxisJan Sinke 10
pieter raxisAls land waren we in het verleden altijd neutraal. Nu lijken we een soort van Neo-Delaware te zijn geworden waarbij we als een verlengstuk van de USA lijken te worden gezien. Vanuit langetermijnperspectief, bijv. o.b.v. geopolitieke overwegingen zoals verhouding met Rusland, zou ik dat 'iets overhouden' toch kritisch beschouwen en nagaan of wij het echt waard vinden om deze constructie in het leven te houden.
peer mankpoot 1
Henk Willem Smits 2
peer mankpootpeer mankpoot 1
Door o.a. dit artikel van Henk Willem Smits weet iedereen dat het tegenovergestelde standpunt (ook) heel verdedigbaar is. Ik zou het mooi vinden als Smits met zijn materiekennis eens aan Van Rij zou vragen om zijn uitspraak te beargumenteren.
Nico Janssen 7
peer mankpootJan Brugge 1
peer mankpootLeon van Oosterom
Henk Willem Smits 2
Leon van OosteromRobert Voorhoeve 4
Succes, robert voorhoeve
Co Stuifbergen 5
Dat is bijna 300.000 euro per Nederlander.
Is dit het bedrag per jaar?
Henk Willem Smits 2
Co StuifbergenAart Roelofsen 4
Henk Willem SmitsHenk Willem Smits 2
Aart RoelofsenDe doorstroom is wel degelijk een dergelijk bedrag. In 2017 was het 4,3 biljoen https://www.foreignaffairs.com/articles/netherlands/2019-11-06/how-netherlands-built-one-worlds-worst-tax-havens In 2011 was het nog 5,1 biljoen (zie boek Het Belastingparadijs).
Ook dit bedrag laat nog eens zien dat Nederland op een gigantische, industriële schaal belastingontwijking faciliteert.
U heeft die 170 miljard uit dat rapport van de commissie Ter Haar. Die commissie schrijft ook wat de nadelen zijn van belastingontwijking, dus kijk daar in. Er staan ook schattingen in over hoeveel andere landen mislopen. Tax Justice en de Europese Commissie hebben eveneens schattingen gemaakt van wat belastingontwijking kost. Het is niet zo ingewikkeld te bedenken dat andere landen inkomsten mislopen door kunstmatige constructies als die van Walmart.
Het probleem met het faciliteren van belastingontwijking is onder andere dat andere landen belastinginkomsten mislopen, (met name ontwikkelingslanden worden benadeeld aldus o.a. Ter Haar), en er een oneerlijk concurrentievoordeel is ten opzichte van MKB-bedrijven. De belastingdruk wordt verlegd van (eigenaren van) multinationals naar gewone, werkende mensen, het aandeel vennootschapsbelasting in de totale opbrengsten daalt al jaren door belastingontwijking, terwijl het deel inkomstenbelasting stijgt. En dan zijn de afgelopen jaren ook nog btw en accijnzen verhoogd, etc.
O.a. Zucman en Piketty betogen, onderbouwd met hun grondige onderzoek, dat het zorgt voor een grotere kloof tussen arm en rijk.
Aart Roelofsen 4
Henk Willem SmitsAart Roelofsen 4
Henk Willem SmitsEric van de Lisdonk
Henk Willem Smits 2
Eric van de LisdonkEric van de Lisdonk
Henk Willem SmitsMarinus Faasen 1
Henk Willem Smits 2
Marinus FaasenMarinus Faasen 1
Henk Willem Smits