Maar liefst acht (ex-)bankiers van ABN Amro en het vroegere Fortis heeft de openbaar aanklager van het parket in Frankfurt in het vizier. Ze worden verdacht van fraude met het terugvorderen van dividendbelastingen, oftewel: dividendstrippen. Dit onthulde de Duitse zakenkrant Handelsblatt vorige week. De publicatie, waarin nog veel meer details over aangeklaagde en verdachte personen en instellingen stonden, volgde enkele dagen na een vonnis van de hoogste rechter in Duitsland, het Bundesgerichtshof in Karlsruhe. In dat vonnis werd de strafbaarheid van CumEx-handel bevestigd.

ABN Amro staat al veel langer op het netvlies van Duitse opsporingsdiensten. Follow the Money onthulde in november 2018 – in het kader van het internationale journalistieke samenwerkingsproject The Cumex Files – dat in de zomer van 2014 al een rechtshulpverzoek was gedaan om het hoofdkantoor van de staatsbank aan de Gustav Mahlerlaan in Amsterdam binnen te vallen.

De bank heeft een lange staat van dienst wat betreft fraude met CumEx-handel. Sinds eind jaren negentig hield bij rechtsvoorganger Fortis de afdeling Global Securities Lending & Arbitrage (GSLA) zich bezig met deze zeer winstgevende en tevens risicoloze activiteit. In 2005 kwamen dankzij een klokkenluider de frauduleuze praktijken voor het eerst naar buiten. Fortis, en later ook ABN Amro, dat bij de nationalisatie in 2008 eigenaar werd van de Nederlandse activiteiten van Fortis, continueerden de fraudepraktijken. Pas in 2016 nam de bank definitief afscheid van het strippen van dividenden, maar daarmee is voor ABN Amro de kous niet af.

Donkerste hoofdstukken

‘Dividendstrippen’ is de algemene term die gebruikt wordt om twee vormen van fraude met het terugvorderen van dividenden te omschrijven: CumEx en CumCum.

Bij een CumEx-transactie wordt dividendbelasting teruggevorderd zonder dat die is afgedragen, of de belasting wordt meerdere keren teruggevorderd wanneer er wel dividendbelasting is betaald. Door dat kenmerk wordt CumEx ook wel double dipping genoemd. Het gaat bij deze transacties altijd om grote pakketten aandelen van beursgenoteerde ondernemingen die bij voorkeur veel dividend uitkeren. Immers: hoe groter de hoeveelheid dividend, hoe groter de omvang van de dividendbelasting. Via ingewikkelde constructies worden grote pakketten aandelen geleend, om zoveel mogelijk dividendbelasting terug te kunnen vorderen.

Bankiers, handelaren, vermogende investeerders en advocaten legden zich jarenlang via complexe structuren toe op deze handel en wisten zo miljarden uit de staatskassen van meerdere Europese overheden te roven. De vroegere afdeling GSLA van het huidige ABN Amro excelleerde in de CumEx-handel, die door Handelsblatt wordt omschreven als ‘een van de donkerste hoofdstukken’ uit de geschiedenis van de financiële sector.

Alleen al de Duitse schatkist werd met deze vorm van fraude naar schatting voor 12 miljard euro benadeeld. Ook de Deense schatkist werd geplunderd, voor bijna 2 miljard euro. Andere landen werden eveneens getroffen, waarbij de schattingen over de omvang van hun schade uiteenlopen. Nederland bleef goeddeels gevrijwaard van CumEx-fraude door maatregelen die in 2001 en in 2006 werden genomen.

Inzake CumCum hadden banken en handelaren tot voor kort minder te vrezen, maar daar is vorige maand opeens verandering in gekomen

Het iets minder criminele broertje van CumEx heet CumCum. Bij dit type transacties wordt dividendbelasting teruggevorderd over aandelen die eigendom zijn van instanties of personen die geen recht hebben op de teruggave. Anders dan bij CumEx is de belasting wel betaald, maar komt via een oneigenlijke constructie het economische eigendom kortstondig in handen van een partij die wel recht heeft op teruggave. Nadat de afgedragen belasting is teruggevorderd, verkrijgt de oorspronkelijke eigenaar weer het economische eigendom en wordt de buit gedeeld.

De schade die deze transacties aan schatkisten van Europese overheden hebben toegebracht, is naar schatting nog veel groter: ruim 40 miljard euro. Ook Nederland werd hierdoor getroffen, zo bleek eerder uit de rechtszaken die de Nederlandse fiscus tegen de Amerikaanse zakenbank Morgan Stanley voerde. De bank werd veroordeeld tot een naheffing van 39 miljoen euro.

CumEx werd in Duitsland in 2012 verboden en sinds vorig jaar zijn de eerste strafrechtelijke veroordelingen een feit. Inzake CumCum hadden banken en handelaren tot voor kort minder te vrezen, maar daar is vorige maand opeens verandering in gekomen. Op 9 juli maakte het Duitse ministerie van Financiën bekend dat het de uitgangspunten voor het economisch eigendom van aandelen in CumCum-structuren vergaand zal wijzigen. Die ingreep heeft mogelijk gevolgen voor de naheffingen die de Duitse fiscus aan banken en andere partijen zal opleggen.

Openbaar Ministerie doet onderzoek naar ABN Amro

ABN Amro heeft deze ingreep al in de cijfers verwerkt. De bank maakte woensdag bij de publicatie van de cijfers over het tweede kwartaal bekend dat het een voorziening heeft getroffen voor 79 miljoen euro. Voorzover bekend is ABN Amro de eerste Europese bank die deze voorziening heeft getroffen en dat naar buiten heeft gebracht.

Nog opmerkelijker is wat ABN Amro zelf publiceerde: het Openbaar Ministerie doet onderzoek naar de CumCum-praktijken van de bank

Nog veel opmerkelijker is het wat ABN Amro zelf publiceerde: het Nederlandse Openbaar Ministerie doet onderzoek naar de CumCum-praktijken van de bank. Het betreft de periode 2009-2013. Dat het OM is overgegaan tot een onderzoek naar strafbare feiten in verband met CumCum, is opvallend. Tot voor kort was het de Belastingdienst die tegen banken procedeerde – de zaak Morgan Stanley is daar het voorbeeld van. Klaarblijkelijk is het functioneel parket tot de conclusie gekomen dat  ABN Amro in deze zaak mogelijk strafbare feiten heeft gepleegd.

Nederland neemt hiermee opeens een bijzondere rol in. Eerder dreigde Italiaanse opsporingsinstanties al met strafrechtelijk onderzoek naar CumCum, maar die werden door ABN Amro in 2010 in het geheim geschikt. Alleen in Italië hebben de autoriteiten in een CumCum-zaak een strafrechtelijk onderzoek ingesteld. Zelfs in Duitsland - waar de autoriteiten op volle kracht CumEx-fraude vervolgen - hebben de opsporingsinstanties nog geen strafrechtelijke onderzoeken ingesteld naar CumCum-transacties.

ABN Amro denkt dat het onderzoek van OM in de toekomst financiële gevolgen kan hebben, maar heeft nog geen reservering gemaakt voor een mogelijke schikking of naheffing.

Het is pijnlijk voor de bank dat er opnieuw onderzoek wordt gedaan wordt naar mogelijke fraude met het strippen van dividenden. In het eerste kwartaal van dit jaar trof de bank al voor 480 miljoen euro een schikking met het OM wegens ‘ernstige tekortkomingen bij het bestrijden van witwassen’. Het strafrechtelijk onderzoek naar enkele bestuurders van de bank – waaronder voormalig bestuursvoorzitter Gerrit Zalm – loopt nog.

Na belastingzaken naar strafrechterlijk onderzoek

En daar blijft het niet bij. Met name de strafrechtelijke onderzoeken in Duitsland hebben nog het nodige in petto. Handelsblatt noemde acht verdachte ABN Amro-bankiers die bij het parket in Frankfurt in beeld zijn in verband met CumEx-fraude. De aanklachten zijn nog niet verstuurd;, maar de verwachting is dat dit in 2022 zal gebeuren.

En niet alleen in Frankfurt heeft de openbaar aanklager ABN Amro in het vizier. In Keulen werkt officier van justitie Anne Brorhilker, de belangrijkste Duitse onderzoeksofficier inzake CumEx-fraude, al jaren aan een dossier over de bank. Na haar mislukte poging in 2014 om een inval bij de bank te doen, slaagde ze daar begin vorig jaar wel in. Toen vond met groots machtsvertoon een inval plaats bij het kantoor van ABN Amro in Frankfurt. Brorhilker had deze razzia verordonneerd. 

ABN Amro zegt ‘geen kennis’ te hebben van de stand van de onderzoeken, maar stelt desondanks dat ‘alle materiële belastingkwesties met betrekking tot terugvorderingen van ABN AMRO voor cum/ex transacties zijn afgewikkeld met de Duitse belastingdienst.’

Die opmerking houdt verband met de naheffingen die de bank al eerder betaalde in verband met de frauduleuze activiteiten van enkele voormalige dochters die in Frankfurt actief waren. Maar nu spelen nog de strafrechtelijke onderzoeken. Het lijkt niet waarschijnlijk dat de Duitse onderzoeksofficieren de zaak ABN Amro zonder opgelegde boetes zullen afronden.