In deze aflevering:

• Italiaanse coronadoden waren bijna allemaal al ziek; plus: leeftijdsopbouw patiënten / Bloomberg
• Supercomputer vindt chemicaliën die kunnen helpen bij bestrijding Covid-19 / CNN
• Gemeente vergoedt gestokte jeugdzorg niet  / Trouw
• Nederlandse patentspecialist: medische patenten moeten wijken voor algemeen belang / The IPKat
• De VS kampen met een groot tekort aan beademingsapparatuur / The Motley Fool
• Yuval Noah Harari: de wereld heeft nu twee belangrijke keuzes te maken / Financial Times
• De coronacrisis biedt kansen voor een ander kapitalisme, maar pleiten voor een actiever overheid is te simplistisch / The Guardian
• Recordbezoek aan Omroep Brabant en Brabants Dagblad door pandemie / Villamedia
• Verschuift corona de posities van China en de VS op het wereldtoneel? / Foreign Affairs

Italiaanse coronadoden waren bijna allemaal al ziek; plus: leeftijdsopbouw patiënten

Bloomberg / Bloomberg

Karin Spaink – In Italië wordt hard gezocht naar onderliggende patronen van besmetting, ernst van de ziekte en overlijden. Bloomberg meldt dat het Instituto Superiore di Santà in Rome zojuist een eerste studie heeft gepubliceerd (in het Italiaans, maar de grafieken spreken voor zich). Meer dan 99 procent van alle Italianen die aan Covid-19 zijn overleden, had een onderliggende medische conditie.

Het instituut heeft inmiddels de dossiers bestudeerd van bijna een vijfde van alle coronadoden. Ze ontdekten dat bij slechts drie daarvan – 0,8 procent van het totaal – voorafgaand aan de besmetting geen medische conditie bekend was. Bijna de helft van de overledenen had tenminste drie problemen, ongeveer een kwart had er één of twee. Zo had 75 procent een te hoge bloeddruk, 35 procent had diabetes, en een derde had hartproblemen.

De gemiddelde leeftijd van de overledenen ligt in Italië op 79,5. Tot en met 17 maart zijn er slechts 17 mensen onder de 50 overleden. Alle doden onder de 40 waren mannen, en hadden al langer een serieuze medische conditie. Dat wil niet zeggen dat jongere mensen buiten de risicogroep vallen. Bijna een kwart van de geïdentificeerde Italiaanse coronapatiënten zijn tussen de 19 en de 50 jaar oud, laat Statista zien.

Een tweede artikel op Bloomberg tracht de situatie in de VS in kaart te brengen. Van de eerste 2500 geïdentificeerde patiënten zijn er 705 tussen de 20 en 44, zegt het CDC. 15 tot 20 procent daarvan moest in het ziekenhuis worden opgenomen, 4 procent belandde op de intensive care. Een aantal van hen stierf.

Onderzoek uit China laat zien dat baby’s en peuters kans hebben op ernstige complicaties. In een Chinese studie naar 2000 kleine kinderen met Covid-19 die deze week in Pediatrics werd gepubliceerd, stellen de onderzoekers dat de situatie van circa 11 procent baby’s ernstig dan wel kritiek was, evenals die van 7 procent van de peuters en kleuters.

Supercomputer vindt chemicaliën die kunnen helpen bij bestrijding Covid-19

CNN

Arjan van der Linden − Een supercomputer van IBM heeft 77 chemicaliën geïdentificeerd die misschien kunnen helpen bij het ontwikkelen van een behandeling voor Covid-19. Mogelijk zijn die chemicaliën in staat om de kenmerkende ‘stekeltjes’ van het virus grotendeels onschadelijk te maken.

Die stekeltjes (of kroontjes – vandaar de naam ‘coronavirus’) gebruikt het virus om zich te binden aan (menselijke) cellen. Als dat is gelukt, vult het virus die cellen met zijn eigen erfelijk materiaal, zodat de cel als het ware een fabriekje wordt dat nieuwe virusdeeltjes aanmaakt. Uiteindelijk sterft de cel en gaan de nieuwe virusdeeltjes op zoek naar een volgende cel.

De supercomputer is op zoek gegaan naar chemicaliën die kunnen binden met de stekeltjes, om zo het vermogen van het virus om zich aan cellen te binden in te perken. Dat deed men door duizenden simulaties te draaien met een model van het coronavirus, gebaseerd op onderzoek uit januari. Experimentele studies moeten uitwijzen of de gevonden chemicaliën inderdaad aan de stekeltjes binden en hoe effectief dat is. Als de resultaten daarvan bemoedigend zijn, kunnen de chemicaliën ingezet worden bij een behandeling voor Covid-19.

Gemeente vergoedt gestokte jeugdzorg niet   

Trouw / EenVandaag

Judith Spanjers – In de Bommelerwaard stoppen gemeenten direct met de financiering van de jeugdzorg, indien deze door corona niet adequaat kan worden geleverd. Dat schrijft Trouw. ‘Niet geleverde zorg kan ook niet worden gedeclareerd,’ schrijven de gemeenten Zaltbommel en Maasdriel in een brief aan zorgaanbieders. De gemeenten suggereren arbeidstijdverkorting voor het personeel aan te vragen.

Dit staat haaks op een oproep van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) die deze week juist dringend vraagt de zorg aan zeer kwetsbare groepen te garanderen. Jeugdzorg Nederland is woedend en wil dat het ministerie en VNG garanderen dat de financiering van de zorg wordt gegarandeerd.

In het programma EenVandaag zat gisteren een uitgebreide reportage waarin jeugdzorgmedewerkers die op afstand moeten werken, vertellen over de stress die oploopt bij gezinnen en de mogelijke crisissituaties die door de coronamaatregelen kunnen ontstaan.

Nederlandse patentspecialist: medische patenten moeten wijken voor algemeen belang

Verdict Medical Devices / The IPKat / STAT News

Joost Ramaer – De Italiaanse hacker startup Isinnova is erin geslaagd met een 3D-printer bruikbare kopieën te maken van een klep voor beademingsventilatoren. Dankzij deze vondst heeft het Chiari Ziekenhuis in de Noord-Italiaanse stad Brescia het leven kunnen redden van tien coronapatiënten, zo bericht Verdict Medical Device. In onze editie van 18 maart schreven we al dat Isinnova nu een rechtszaak boven het hoofd hangt van de producent van de kleppen, omdat de startup inbreuk zou hebben gemaakt op zijn patent.

Het Chiari Ziekenhuis had een noodoproep doen uitgaan toen de oorspronkelijke leverancier – Verdict noemt hem niet bij naam – niet bij machte bleek om te leveren. Isinnova kon dat wel, binnen zes uur nadat het op de oproep had gereageerd. Klein detail: de klep van Isinnova kost één dollar, ofwel 95 eurocent. De oorspronkelijke klep kost elfduizend dollar, oftewel 10.450 euro. Per stuk, wel te verstaan.

Het kost handenvol geld om medicijnen en medische hulpmiddelen te ontwikkelen, testen, en gecertificeerd te krijgen voor brede toepassing. Patenten en andere exclusieve auteursrechten gunnen de ontwikkelaars een periode van een aantal jaren waarin zij die enorme kosten kunnen terugverdienen, zo luidt de rechtvaardiging voor deze intellectuele eigendomsrechten, internationaal bekend als intellectual property (IP) rights.

Moeten die rechten niet wijken voor het algemeen belang van een snelle en adequate bestrijding van het coronavirus, vraagt Léon Dijkman zich af op het gespecialiseerde blog The IPKat. Dijkman verhaalt hoe farmaceut Gilead Sciences eerder remdesivir ontwikkelde, een medicijn tegen ebola. Als zodanig bleek het weinig effectief, maar het lijkt wél te helpen tegen corona. Gilead verkreeg al drie patenten op remdesivir in China, en heeft nog vijf nieuwe aanvragen uitstaan. (Overigens vraagt STAT zich af of remdesivir inderdaad zo effectief is tegen het coronavirus.)

Ook het virologisch instituut in Wuhan (de oerbron van de pandemie) vroeg een patent aan, nu voor remdesivir als medicijn tegen het coronavirus. ‘Dat besluit werd zwaar bekritiseerd,’ schrijft Dijkman, maar hij vraagt zich af waarom. Inderdaad heeft het instituut in Wuhan remdesivir niet zelf ontwikkeld, ‘maar wanneer het als eerste heeft ontdekt dat dit medicijn helpt tegen Covid-19, is er geen grond hen een nieuw patent te weigeren voor deze toepassing, ook niet wanneer dat steunt op oudere patenten van Gilead.’

Patenten zijn bovendien niet de enige manier om de uitvinders te laten verdienen aan een nieuw medicijn of nieuwe therapie. Overheden zouden ook ‘een omvangrijke geldprijs’ kunnen uitloven voor de eerste die een succesvol vaccin tegen corona ontdekt. ‘De geschiedenis leert dat zulke prijzen behoorlijk effectief zijn om innovatie aan te jagen.’ Een tweede optie is om houders van patenten van effectieve coronaremedies te dwingen om overheden en andere bestrijders van het virus een licentie te verlenen. ‘Het coronavirus is een acuut gevaar voor de volksgezondheid,’ aldus Dijkman. ‘De meeste rechtsstelsels staan dan de verplichte gunning van een licentie toe.’

Octrooibureaus, ministeries van volksgezondheid en rechters ‘zouden niet moeten aarzelen om gepaste inbreuken te maken op de exclusiviteit van patenten wanneer het algemeen belang zo duidelijk vraagt om onmiddellijke en betaalbare beschikbaarheid van een bepaald medicijn’.

De VS kampen met een groot tekort aan beademingsapparatuur

The Motley Fool / MSNBC

Peter Hendriks – Er zijn veel te weinig beademingsapparaten in de Verenigde Staten om alle te verwachten Covid-19-patiënten te helpen. De American Hospital Association schat dat er gedurende de hele pandemie 1,9 miljoen Amerikanen op een IC zullen belanden, en 960.000 van hen beademd moeten worden. Bij de laatste landelijke telling in 2009 hadden Amerikaanse ziekenhuizen 62.000 volwaardige beademingstoestellen, en er zijn nog bijna 100.000 oudere apparaten die uit de mottenballen gehaald kunnen worden. Daarnaast heeft de federale overheid er nog 8.900, als strategische reserve, en het leger heeft er 2000.

Dat is bij lange na niet genoeg indien de VS zwaar getroffen worden. Temeer daar niet alleen patiënten met Covid-19 aan de beademing zullen moeten, maar ook een deel van de reguliere IC-patiënten.

Trump wast zijn handen in onschuld. Hij doet voorkomen dat er duizenden van zulke machines in de maak zijn voor Amerikaanse ziekenhuizen. Hij merkt voorts op dat ziekenhuizen er zelf voor hadden moeten zorgen dat er voldoende apparaten zouden zijn. Hij wil nu dat gouverneurs van de staten en niet het Witte Huis de problemen oplossen.

Maar dat wordt nog lastig: MSNBC sprak gisteren een arts die vertelde dat een van de grootste Amerikaanse producenten van medische apparatuur tot juni niets kan leveren. China heeft namelijk half februari een order geplaatst voor 1000 beademingstoestellen en daarmee is de productiecapaciteit voorlopig bezet. Ook andere landen hebben orders geplaatst; de VS staat nu helemaal achteraan in de rij.

Yuval Noah Harari: de wereld heeft nu twee belangrijke keuzes te maken

Financial Times

Ties Joosten – De schrijver van de immens populaire boeken Sapiens, Homo Deus en 21 lessen voor de 21e eeuw beschrijft in een kraakhelder betoog welke fundamentele keuzes de wereld moet maken, nu we geconfronteerd worden met de coronastorm.

Ten eerste confronteert het coronavirus ons met de vraag hoe we met onze data willen omgaan. De pandemie is voor regimes met totalitaire neigingen een uitgelezen kans om het publiek de vraag op te dringen wat er belangrijker is: gezondheid of privacy? Dit is een valse tegenstelling, maar het is natuurlijk maar de vraag of de meeste mensen die doorzien.

De tweede keuze die we moeten maken, gaat over de vraag hoe we deze crisis het hoofd bieden: ieder land voor zich of in internationale solidariteit? Ook wat dat betreft zijn de voortekenen niet per se gunstig. Want wie pakt die handschoen op? De G7 is nog niet verder gekomen dan een videoconferentie, en Trump probeert een eventueel vaccin voor alleen Amerikanen te confisceren.

Crisismaatregelen hebben de neiging om uit te groeien tot permanente regels en wetten. De keuzes die we nu maken, zullen volgens Harari dan ook kleuren hoe de wereld er na de coronacrisis zal uitzien.

De coronacrisis biedt kansen voor een ander kapitalisme, maar pleiten voor een actiever overheid is te simplistisch

The Guardian

Ties Joosten – De coronacrisis was nog amper begonnen, of de schaliegasindustrie en de luchtvaartsector stonden al hun hand op te houden om steun van de belastingbetaler.

Volgens econoom Mariana Mazzucato moet de overheid die hulpvraag gebruiken om deze sectoren bij te sturen, opdat ze meer maatschappelijke waarde gaan creëren. Zij schrijft dat overheden sinds de jaren ’80 ‘op de achtergrond zijn getreden en bedrijven de leiding hebben gegeven over het creëren van waarde’. Overheden zouden alleen nog ingrijpen wanneer daarbij problemen ontstaan. Volgens Mazzucato is de coronacrisis hét moment om dit aandeelhouderskapitalisme bij te sturen.

Op zich ben ik het met haar eens. Eerder deze week schreef ik al dat de coronacrisis duidelijk maakt dat in de fossiel-economische status quo allerlei zaken niet meegerekend worden wanneer we het hebben over economische groei of -krimp. Natuurlijk moet die rekensom anders.

Toch deel ik haar analyse niet helemaal. De overheid zit volgens mij helemaal niet op de achterbank, maar draagt door middel van ontelbare belastingvoordelen en subsidies juist bij aan grote fossiele bedrijven die economisch succesvol zijn, maar waarvan de maatschappelijke meerwaarde beperkter is. De baas van het internationaal energieagentschap IEA schreef bijvoorbeeld al hoe er wereldwijd voor 400 miljard (!) dollar aan fossiele subsidie bestaat, subsidies die met name ingezet worden om olieconsumptie goedkoper te maken. Zelf heb ik eens een poging gedaan om de geldstromen van de belastingbetaler naar de luchtvaartindustrie inzichtelijk te maken, en ontdekte daarbij een knoedel spaghettislierten van allerlei overheidslagen (gemeentelijk, provinciaal, nationaal, Europees) naar allerlei onderdelen van de luchtvaartindustrie.

Volgens mij is het niet zo dat de overheid eerder is ‘teruggetreden’ en nu ‘weer het heft in handen moet nemen’. Dat is te simpel. De overheid steunt al decennialang de fossielere economie, en het zou juist enorm helpen als zij op dat front een terugtrekkende beweging zou maken.

Recordbezoek aan Omroep Brabant en Brabants Dagblad door pandemie

Villamedia

Joost Ramaer – ‘This time it’s different’ is een gevleugelde frase geworden voor de totale ontkenning der gemiddelde belegger van de lessen die de economische geschiedenis biedt. Een van die lessen is dat de zwakste broeders het zwaarst worden getroffen door een crisis – of die nu krediet- of coronacrisis heet. Tot die zwakke broeders behoren de papieren kranten, die al twintig jaar achtereen adverteerders en betalende lezers verliezen. Pas als de pandemie tot beheersbare proporties is teruggebracht, zullen we weten of het virus het verval van de kranten heeft versneld.

Tot dat moment is aangebroken, kunnen uitgerekend de ‘dooie bomen’, het scheldwoord voor de kranten dat in de loop der jaren ook een geuzennaam is geworden, als geen ander claimen dat deze crisis inderdáád verschilt van de vorige. Kranten verschaffen namelijk informatie, op papier en online. Informatie, bovendien, die is gecureerd door de redactie, en daardoor doorgaans betrouwbaarder is dan het aanbod op sociale media. Zelden hongerde de nieuwsgierige zo naar betrouwbare informatie als nu, in de greep als hij is van een nieuwe, nog onbekende en hoogst besmettelijke ziekte.

In Nederland is de provincie Noord-Brabant ‘kampioen’ coronabesmettingen van Nederland: op donderdag 19 maart waren het er 870. Tot de gevolgen behoren record bezoekcijfers voor de online versies van twee lokale media: de (publieke) Omroep Brabant en het Brabants Dagblad, onderdeel van het Vlaamse DPG Media, de grootste krantenuitgever van Nederland. ‘We hadden afgelopen dagen meer dan een half miljoen unieke bezoekers op onze site en in onze app,’ vertelt BD’s hoofdredacteur Lucas van Houtert aan het journalistenplatform Villamedia. ‘Dat is meer dan het dubbele van normaal en daarmee bereiken we denk ik meer mensen dan in onze lange geschiedenis ooit is gebeurd.’ Volgend jaar viert het Brabants Dagblad zijn 250-jarig bestaan: de krant gaat terug tot de Eerste ’s-Hertogenbossche Dinsdagse/Vrydagse Courant uit 1771.

Het Brabants Dagblad biedt een deel van de artikelen online gratis aan. Een ander deel blijft, na intern overleg, achter een betaalmuur. De nieuwsvoorziening en alles wat te maken heeft met tips om gezond te blijven, zijn gratis te lezen, aldus Van Houtert. ‘“Nieuws en EHBO” noemen we dat zelf.’ Ook het live-blog van de regiokranten van DPG Media blijft voor iedereen toegankelijk. ‘Daarmee voldoen we ruimschoots aan onze maatschappelijke plicht, want er is echt gigantisch veel te lezen vóór de betaalmuur. Dat je voor verdere verdieping betaalt, lijkt me logisch. Journalistiek heeft zijn prijs, dat weet iedereen. En het is niet fair om abonnees voor alle kosten op te laten draaien.’

Ook Omroep Brabant beleeft ‘bizarre’ bezoekcijfers, vertelt hoofdredacteur Renzo Veenstra aan Villamedia. ‘Normaal gesproken hebben we tussen de 400.000 en 500.000 bezoekers per dag. Nu hadden we er op één dag zelfs 1,2 miljoen! We vervullen blijkbaar een behoefte.’ Zowel de omroep als de krant hadden zich goed voorbereid op thuiswerken, waartoe de pandemie de redacties dwingt.

Volgens Van Houtert staat de redactie van Brabants Dagblad voorlopig als ‘een huis’. Maar op de langere termijn is de betrokkenheid misschien moeilijker vol te houden. ‘Thuiswerken is voor ouders met (jonge) kinderen erg intensief. Daarom praten we op dit moment over een beperking van de last door minder unieke pagina’s te maken.’ Dat kan doordat het sport- en cultuurnieuws wegvalt, doordat openbare evenementen zijn afgelast, en de krant minder advertenties telt. ‘Maar ik geloof niet dat de lezer heel veel minder te lezen heeft. Het aantal redactionele pagina’s blijft redelijk op peil.’ 

Veenstra houdt de werkdruk voor zijn personeel goed in de gaten. ‘We hebben twee mensen echt al even verordend een paar dagen rust te nemen.’ Gemakkelijk is dat niet. ‘Iedereen wil door, door, door en heeft hart voor de zaak. Het is zo’n onwerkelijke situatie en het nieuws blijft maar doorgaan. Je staat ermee op en gaat ermee naar bed. Er zijn wel lessen voor de toekomst te leren over afstand en rust nemen.’ 

Verschuift corona de posities van China en de VS op het wereldtoneel?

Foreign Affairs

Eelke van Ark – Donderdag 12 maart: laat in de avond stappen negen Chinese medisch professionals op een vliegveld in Rome uit een toestel van China Eastern om, voorzien van medische benodigdheden, de Italianen bij te staan in hun gevecht tegen het coronavirus. Het is een iconisch moment. En daar blijft het niet bij. Meer medisch personeel en materieel uit China arriveerde de afgelopen week in Italië en in de rest van de wereld. Ook in de Benelux: Alibaba-oprichter en miljardair Jack Ma deed België een half miljoen chirurgische mondmaskers cadeau, en drie Chinese luchtvaartmaatschappijen leverden de eerste lading van 90.000 mondmaskers en 50.000 handschoenen voor Nederlandse ziekenhuizen af op Schiphol.

Het zijn gouden gebaren voor het imago van China op het wereldtoneel. Ter vergelijking: de Amerikaanse president Donald Trump haalde zich de woede van Europa op de hals met zijn poging een Duits bedrijf op te kopen om vaccins exclusief voor de Verenigde Staten te maken – ‘America first’.

De indruk die je in tijden van nood maakt op de wereld, doet ertoe. Kurt Campbell en Rush Doshi analyseren in Foreign Affairs de reactie van China en de Verenigde Staten op de coronacrisis en waarschuwen voor een mogelijk ’Suez’-moment voor de Amerikaanse wereldmacht. Daarmee verwijzen ze naar het moment waarop de VS op het wereldtoneel invloedrijker werden dan het Verenigd Koninkrijk, doordat hun blunders in het conflict over de toegang tot het Suez-kanaal in 1956 het vertrouwen in de Britten ernstig ondermijnde. 

Zo’n moment kan zich nu ook voordoen, zeggen de auteurs. Een zwakke of ontoereikende reactie op het coronavirus door de Verenigde Staten, terwijl de Chinezen de epidemie voorlopig een halt toeriepen, kan de wereldorde verschuiven. Het ziet er voorlopig niet goed uit voor Amerika, menen Campbell en Doshi: China manoeuvreert zich in een leiderschapspositie, terwijl de VS in deze eerste fase van de uitbraak blunderden in hun aanpak. En dat terwijl Beijing aanvankelijk juist forse imagoschade opliep, door de ernst van de epidemie in de eerste weken onder de pet te houden en zelfs artsen te straffen die waarschuwden voor het virus.

Nu het virus echter overal woedt, snelt China te hulp met medische goederen, terwijl de VS nauwelijks in staat lijken snel genoeg tests te maken voor hun eigen bevolking. Geen geschikt moment voor Amerikaanse officials om nu stoere taal jegens de Chinezen uit te slaan, waarschuwen de auteurs. Ze eindigen dan ook met een pleidooi voor vruchtbare samenwerking tussen de twee grootmachten.