De riskante run op chloroquine

Forbes / Wired

Karin Spaink – In New York,­­ momenteel de grootste brandhaard van het coronavirus in de VS, begint dinsdag (24 maart) een klinische test met bestaande medicijnen, die samen mogelijk helpen tegen corona. Dat kondigde gouverneur Andrew Cuomo aan. Het gaat om een combinatie van chloroquine (een medicijn tegen malaria), hydroxychloroquine (dat tegen lupus en arthritis wordt gebruikt), en zithromax, een antibioticum. De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) heeft zijn fiat aan de test gegeven.

Verhalen over de mogelijke effectiviteit van chloroquine en hydroxychloroquine deden afgelopen week al de ronde. De basis daarvoor ligt in een Franse studie. President Trump, die voor de test tekende, betoonde zich uiterst optimistisch (‘a real chance to be one of the biggest game changers in the history of medicine’). Anderen zijn terughoudend. FDA-bestuurder dr. Stephen Hahn zei: ‘Wellicht is dit het juiste middel, maar we weten nog weinig over de geschikte dosering; misschien doet dit meer kwaad dan goed.’ Dr. Anthony Fauci, hoofd van het National Institute of Allergy and Infectious Diseases, zei afgelopen vrijdag dat het bewijs van de effectiviteit op zijn best ‘anekdotisch’ was: ‘Het onderzoek is niet in een gecontroleerde setting uitgevoerd. Er valt eigenlijk weinig over te zeggen.’

Een aantal deskundigen hebben de Franse studie (en andere data) onder de loep genomen. Gaetan Burgio, een Australische geneticus, ontleedde de gegevens in dit twitterdraadje. De Franse studie keek naar slechts 20 proefpersonen, was niet gerandomiseerd, en in 16 gevallen was sprake van ronduit belazerde metingen. Zijn conclusie: er is geen enkel bewijs. In een ander draadje vat Jason Poque de bevindingen samen; hij trekt dezelfde conclusie.

Inmiddels zijn mensen in paniek achter de betreffende medicijnen aangegaan, en sommigen zijn het blind gaan slikken. De resultaten: in Nigeria, waar op dat moment nog maar van 22 mensen bekend was dat ze met corona besmet waren, zijn twee mensen ernstig vergiftigd geraakt door zelf chloroquine te gaan slikken. De prijs van chloroquine en hydroxychloroquine is omhoog geschoten, en mensen die het spul voorgeschreven kregen tegen lupus kunnen het niet meer bemachtigen. Ook in Nederland is het effect van de run op deze medicijnen te merken: afgelopen week is een site opgedoken die chloroquine zegt te verkopen (recept niet nodig). En een bedrijf in Zeewolde dat chloroquine maakt, wordt sinds zondag 22 maart ‘na een incident’ door de politie bewaakt.

Chloroquine heeft een waslijst aan bijwerkingen. Je kunt er een hartstilstand door krijgen, reden waarom het middel al jarenlang figureert op lijsten van medicijnen waarmee je zelfmoord kunt plegen. Daar waarschuwt men overigens dat het een akelige dood oplevert.

Tech-magazine Wired achterhaalde dat het verhaal over chloroquine de wereld werd in geholpen via een tweet van blockchain-investeerder James Todaro, waarna het werd opgepikt door Stratechery, een goed gelezen tech-blog. Eeen van Todaro’s mede-auteurs sprak erover op Fox News, waarna Elon Musk erover twitterde. Daarna ging het verhaal viraal. Maar inmiddels is het Google Doc waarin Todaro zijn claims uiteenzette, verwijderd door Google, en stelt Stratechery dat het heeft meegedaan aan het verspreiden van desinformatie.

Wired wijst er voorts op dat chloroquine de afgelopen 20 jaar vaker is geopperd als remedie tegen allerlei virale infecties, waaronder hiv en sars, maar daarbij weinig uithaalde.

Betrouwbare (sociale) data uit onverwachte hoek

Wired

Arjan van der Linden – Wie de corona-updates van Follow the Money de laatste tijd in de gaten heeft gehouden, weet dat het gebrek aan goede data een probleem is bij het inschatten van de gezondheidsrisico’s van het coronavirus. Dat geldt ook voor het in kaart brengen van de impact van de coronacrisis op samenlevingen. In sommige landen komt dat door een gebrek aan betrouwbare informatiekanalen, in andere proberen overheden informatie actief achter te houden. Denk bijvoorbeeld aan China, dat een paar dagen geleden het gros van de Westerse onderzoeksjournalisten heeft uitgezet.

Zeker nu China zegt het virus min of meer onder controle te hebben, is betrouwbare informatie uit juist dat land van levensbelang. Gelukkig zijn er alternatieve manieren die inzicht kunnen geven in de gevolgen van de corona-epidemie. In dit interessante artikel beschrijft Wired hoe satellietbeelden, data over internetsnelheid en verkeersgegevens inzicht kunnen bieden in de manier waarop het coronavirus gesloten samenlevingen ontwricht.

Laat je niet gek maken in quarantaine

The Lancet / Trouw

Judith Spanjers – We zitten inmiddels bijna een week binnen en daarmee zullen we een nieuwe kant van onszelf en onze huisgenoten zien. Iedereen heeft z’n weg moeten vinden en nu het ernaar uitziet dat het nog wel even kan duren, is de vraag hoe we dit mentaal voor elkaar gaan boksen.

Het vooraanstaande medische tijdschrift The Lancet bestudeerde 24 onderzoeken naar de gevolgen van quarantaine voor de psychische gezondheid. Daaruit blijkt dat opgelegde quarantaine een negatief effect heeft op ons psychologisch welzijn. De auteurs benadrukken dat de isolatie makkelijker te verdragen is wanneer het altruïstische aspect van de maatregel wordt benadrukt, wanneer informatie helder en efficiënt is, de aanvoer van levensmiddelen en medicijnen gegarandeerd is, en de duur van de quarantaine vaststaat.

Wordt daar allemaal geen rekening mee gehouden, dan kan quarantaine boosheid, verwarring en zelfs kenmerken van posttraumatische stress veroorzaken. Hoe langer de quarantaine duurt, hoe groter de inbreuk op ons psychisch welzijn. Vanaf dag elf gaat het bergafwaarts…

Trouw ging naar aanleiding van de publicatie in gesprek met psycholoog Gijs Coppens en Jaap van der Stel, lector psychische gezondheidszorg aan de Hogeschool Leiden. Volgens van der Stel is structuur het toverwoord in deze verwarrende tijd. ‘Ritme geeft houvast, en dat hebben mensen nodig in crisistijd.’

Investeringsbanken willen munt slaan uit medicijnen en hulpmiddelen

The Intercept

Vincent Harmsen – Volgens onderzoeksplatform The Intercept hebben investeringsbanken de afgelopen weken diverse producenten van medicijnen en medische hulpmiddelen onder druk gezet om maximaal te profiteren van de coronacrisis. Als gevolg van de pandemie geven overheden miljarden extra uit. Sommige investeerders willen daar munt uit slaan.

Zo zou Gilead Sciences, producent van remdesivir – volgens The Intercept het ‘meest veelbelovende medicijn’ om de symptomen van corona te bestrijden – te maken hebben gehad met dergelijke druk van investeerders. In China lopen momenteel de eerste klinische proeven met dit experimentele medicijn. De investeerders zouden de bestuurders van Gilead tijdens een conference call deze maand hebben gevraagd wat de ‘commerciële strategie’ achter het medicijn wordt, en of het bedrijf er een marktaandeel mee kan verwerven (‘could create a business out of remdesivir’). Gilead liet weten dat hun primaire focus momenteel niet bij het maken van winst ligt, maar erop is gericht om overheden en patiënten toegang tot het nieuwe medicijn te geven.

Ook beschrijft The Intercept dat investeringsbank Barclays het bedrijf Cardinal Health, maker van mondkapjes en beademingsapparatuur, herhaaldelijk heeft gevraagd naar de mogelijkheden om hun prijzen te verhogen. Een medewerker van Barclays zou tijdens een conference call zelfs hebben gegrapt dat de ‘positieve kant’ van de coronacrisis is dat het bedrijf nu minder vragen krijgt over de rechtszaken vanwege hun verslavende pijnstillers. Cardinal Health is een van de farmaceuten die momenteel in Amerika zijn aangeklaagd voor het mede-veroorzaken van de opioïdencrisis.    

Easyjet vraagt overheidssteun – en keert aandeelhouders 188 miljoen euro uit

The Times

Ties Joosten – Stel, je bent bakker. Vorig jaar ging het behoorlijk goed met je bedrijf, de warme broodjes gingen als warme broodjes (sorry) over de toonbank. Je hebt wat winst opgebouwd en wil die aan jezelf uitkeren.

En toen kwam het coronavirus. De vraag naar broodjes stort in, want mensen komen de deur niet meer uit. Je vraagt je personeel om twee maanden onbetaald thuis te gaan zitten, want er is geen werk voor ze. Bovendien moet je bij de overheid aankloppen voor steun van de belastingbetaler. Wat doe je dan met je plan om jezelf een winstuitkering te geven?

Ik stel deze vraag, omdat Easyjet op het punt staat om 188 miljoen euro dividend uit te keren aan zijn aandeelhouders, waaronder 65 miljoen aan oprichter Stelios Haji-Ioannou (leeftijd: 53 jaar; vermogen: 1,5 miljard euro). Easyjets personeel zit thuis, en de belastingbetaler is om hulp gevraagd.

Ongetwijfeld is dit juridisch te verantwoorden. Maar toch kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat er bedrijven zijn die een andere keuze zouden maken. Wat zou jij doen?

Amazon wil dat zijn Europese werknemers doorwerken, ondanks lockdown

Politico

Siem Eikelenboom – Medewerkers van Amazons distributiecentra in Italië, Spanje en Frankrijk moeten gewoon komen opdraven, corona of niet. Dit leidt tot toenemende woede onder het personeel in die landen, bericht website Politico.

‘Het is van de zotte,’ zegt Gianpaolo Meloni, een van de arbeiders in het distributiecentrum van Amazon in Castel San Giovanni in Noord-Italië, een gebied dat zwaar door het coronavirus is getroffen en waar alle bewoners is bevolen om thuis te blijven. ‘Ik mag me niet op straat begeven. De politie houdt mij aan als ik geen goede reden heb. Waarom moet ik dan werken in een distributiecentrum waar ik omgeven ben door duizenden andere mensen?’ Hij en vele andere Europese werknemers moeten wel werken, omdat ze anders geen inkomsten hebben.

Agnieszka Mroz, werkzaam in een distributiecentrum in het Poolse Poznan, verwijt Amazon dat het bedrijf enorme winst maakt over de ruggen van zijn personeel. De Italiaanse vakbond CGIL heeft een staking bij Amazon in Castel San Giovanni georganiseerd. De Spaanse vakbond Comisones Obreras heeft bij de autoriteiten een officiële klacht tegen Amazon ingediend.

In een reactie zegt een woordvoerder dat Amazon er ‘alles’ aan doet om zijn personeel te beschermen. In alle distributiecentra wordt extra schoongemaakt, alle niet-essentiële bijeenkomsten zijn geschrapt en werknemers wordt opgeroepen om afstand van elkaar te bewaren, plus grondig en regelmatig de handen te wassen. Verder belooft Amazon dat werknemers die het virus oplopen of in quarantaine moeten, twee weken loon krijgen.

Als een van de weinige bedrijven profiteert Amazon van de coronacrisis doordat de gedwongen thuisblijvers juist nu veel goederen online bestellen. De vraag naar boeken, dvd’s en andere goederen is momenteel zo groot dat alleen Amazon al in de Verenigde Staten 100.000 extra arbeidskrachten wil inhuren.

Omgaan met mis- en desinformatie

Reuters Institute / Stimuleringsfonds voor de Journalistiek

Karin Spaink – Het Reuters Institute for the Study of Journalism heeft vorige week een mooi overzicht gemaakt van hun eerdere onderzoeken hoe media mis- en desinformatie het beste kunnen tegengaan, en van uitgangspunten waarvan journalisten zichzelf rekenschap moeten geven. Heel nuttig, nu de informatiehonger toeneemt en er geregeld paniek- of nepberichten over de coronacrisis rondrazen. Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek publiceerde daar een Nederlandse samenvatting van.

Het Reuters Institute komt met zeven vuistregels, die zowel voor journalisten als voor nieuwsconsumenten van belang zijn:

• Wees je ervan bewust dat mensen meestal via de zijdeur bij het nieuws komen, namelijk via een zoekopdracht of via een bericht op sociale media. Je weet dan vaak niet wat de bron is, wat de betrouwbaarheid niet ten goede komt. Zorg altijd voor goede bronnen.
• Mensen vertrouwen nieuws dat ze via de zijdeur ontdekken, vaak aanzienlijk minder dan nieuws dat ze op een bekende nieuwsbron vinden. (Dat betekent helaas niet dat ze ander nieuws niet alsnog verspreiden.)
• Veel mensen aarzelen over hun eigen vermogen om serieus nieuws van nepnieuws te onderscheiden. Het vermoeden bestaat dat dergelijke twijfel over de waarheidsgetrouwheid en authenticiteit van berichten maakt dat mensen zich verlamd of verslagen gaan voelen: ‘ik weet het allemaal ook niet meer’. Dat belemmert mensen op zoek te gaan naar deugdelijke informatie.
• Mensen worden vaker blootgesteld aan slechte journalistiek dan aan nepnieuws – tenminste, dat vinden ze zelf.
• De bezorgdheid om mis- en desinformatie maakt dat mensen liever hun toevlucht nemen tot media die ze vertrouwen. Gemiddeld een kwart van de mensen (dat percentage verschilt van land tot land) zegt om die reden hun mediagedrag te hebben veranderd, en vaker gerenommeerde media te raadplegen.
• Sites die geregeld nepnieuws verspreiden, hebben gewoonlijk minder bezoek; maar een klein deel ervan trekt juist heel veel bezoek, en hun ‘nieuws’ wordt absurd veel verspreid.
• Wetenschappelijk debat weergeven kan makkelijk worden opgevat als ‘nou, zij weten het dus ook niet’. Het is belangrijk onderscheid te maken tussen wat vaststaat, en hoe een debat zich ontwikkelt. En weet: 100 procent zekerheid is er zelden, maar dat betekent niet dat er geen grote overeenstemming is over feiten, achterliggende theorieën en verstandige manieren van aanpak.

Het SvdJ concludeert: ‘Ook rond het coronavirus is nog veel onzeker, maar volgens het Reuters Institute is het goed als journalisten niet met meel in de mond praten. Te veel nuance over voors en tegens kan namelijk de suggestie wekken dat het beter is om niet actie over te gaan totdat zekerheid is bereikt, terwijl de problemen rond het coronavirus zo goed als zeker toenemen als de actie uitblijft. Duidelijker zijn over risico’s, bijvoorbeeld door deze te simuleren met grafieken, kan mensen meer zekerheid geven in het afwegen van misinformatie – en hen zo aanzetten tot de juiste actie. Zoals je handen wassen en – voorlopig – binnenblijven.’

We wisten al jaren dat een pandemie ophanden was, maar deden amper iets

Foreign Affairs

Joost Ramaer – Is een grotere ramp te voorkomen, al is het maar in de toekomst? ‘Het antwoord is ja – met heel wat slagen om de arm,’ aldus Michael Osterholm, een vooraanstaand Amerikaans epidemioloog. Het eerste dat moet gebeuren, is ‘een radicale hervorming’ van de internationale productie van griepvaccins. Zelfs als we een effectief vaccin tegen de rondrazende ziekte hebben gevonden – en dat is slechts een kwestie van tijd – , dan nog is het huidige systeem hopeloos ontoereikend om voldoende inentingsdoses te produceren.

‘Ondanks belangrijke innovaties in de productie van andere vaccins,’ vervolgt Osterholm, worden griepvaccins nog altijd gemaakt ‘volgens een fragiel en gebrekkig systeem dat technologie gebruikt uit de jaren 1950’. Zo kun je maximaal 350 miljoen doses per jaar vervaardigen – hooguit genoeg om een half miljard van de aardbewoners te beschermen. Een drastische modernisering van de productie van griepvaccins zou ‘een topprioriteit moeten zijn voor de G-7 plus Rusland, omdat bijna niets anders meer doden en ontwrichting kan veroorzaken dan een grieppandemie’. Mooi zo. Voor deze uitbraak zijn we te laat, maar we weten in ieder geval wat ons te doen staat om de volgende in de kiem te smoren.

Er is maar één probleem: Osterholm publiceerde zijn noodkreet in 2005, in het gezaghebbende blad Foreign Affairs. In de vijftien jaar erna is er bijna niets ondernomen, laat staan verbeterd. Een grieppandemie, betoogde Osterholm destijds, is ‘naar zijn aard een internationale kwestie’. Zelfs als een land in staat zou zijn al zijn eigen burgers via inenting te beschermen, dan nog zouden die zwaar lijden onder de totale ontwrichting van de wereldeconomie elders op aarde. ‘Niemand kan buiten schot blijven,’ waarschuwde Osterholm.

En of hij gelijk had. Alleen staan er inmiddels in de VS, het Verenigd Koninkrijk, Rusland en ettelijke Europese landen populistische nationalisten aan het roer, die internationale samenwerking tussen natiestaten structureel saboteren en verdacht maken. In 1976, toen de varkensgriep uitbrak, was dat nog niet het geval. Toch weigerde de Amerikaanse regering toen al om de eigen voorraad vaccins te delen met andere getroffen landen.

Osterholms artikel uit 2005 is kortom geen opwekkende lectuur. Wel is het een hoogst verhelderende tekst. Nog maar een paar weken geleden neigden miljoenen mensen ertoe het coronavirus weg te relativeren. ‘Een paar honderd doden? Waar maken we ons druk over? De gewone griep hakt er toch veel erger in, ieder jaar weer?’ Inderdaad: volgens Osterholm is gewone griep ‘de koning onder de killers’. Hij geeft cijfers waarbij wij ons nauwelijks een voorstelling kunnen maken.

[Voor het goede begrip: ‘gewone’ griep komt in drie varianten. De enige met pandemisch potentieel is het virus type A, dat groeit en bloeit op en in wilde watervogels. Die worden er zelf niet ziek van, maar dragen het virus wel aan elkaar over, en zo uiteindelijk ook aan tamme vogels, zoals broed- en vleeskippen, die het weer overdragen aan bijvoorbeeld varkens. Die dragen ook menselijke griepvirussen met zich mee, waarmee type A nieuwe genetische combinaties aangaat, die de mens ziek kunnen maken zonder dat hij daar al een eigen verweer tegen heeft.]

Als het eenmaal zo ver is, kan het heel hard gaan en heel lang duren. ‘Grieppandemieën zijn historisch gezien de ergste bedreigingen voor de mondiale volksgezondheid,’ stelt Osterholm. De laatste drie eeuwen raasden er tien over de aardbol. De Spaanse griep van 1918-1919 kostte wereldwijd naar schatting vijftig tot honderd miljoen mensen het leven. Volgens Osterholm moeten de autoriteiten zichzelf, elkaar en hun burgers wereldwijd voorbereiden op pandemieën die een jaar tot zelfs drie jaar kunnen duren. Het kost immers alleen al drie jaar om een vaccin te ontwikkelen tegen de nieuwste griepvariant, en het vervolgens in voldoende hoeveelheden te produceren om alle wereldburgers te kunnen inenten.

Dat is nu ons voorland, omdat er bijna niets is gedaan met Osterholms dringende adviezen van vijftien jaar geleden. Wat niet wegneemt dat we, als we ons die nu alsnog ter harte nemen, de volgende pandemie beter kunnen bestrijden. Want die nieuwe grieppandemie komt er, nadat dit coronavirus is uitgeraasd. ‘Meer dan de helft’ van de miljoenen slachtoffers in 1918-1919 ‘waren 18 tot 40 jaar oud en grofweg gezond.’ Als we de sterftecijfers van 1918-1919 extrapoleren naar de huidige Amerikaanse bevolking, aldus Osterholm in zijn artikel uit 2005, ‘dan zouden 1,7 miljoen mensen kunnen sterven, van wie de helft tussen de 18 en 40 jaar oud. Wereldwijd leiden dezelfde schattingen tot 180 à 360 miljoen doden, meer dan vijf keer het totale aantal aidsslachtoffers tot dusver’.

Waarvan akte. Tja. Wat anders?