Over het coronavirus weten we vooral heel veel niet

STAT News

Arjan van der Linden – Dit artikel van Stanford-professor John Ioannidis is eergisteren gepubliceerd, maar sindsdien alleen maar relevanter geworden. De kern van zijn betoog: we hebben meer, veel meer data nodig om te kunnen beoordelen wat de beste maatregelen zijn in de strijd tegen het coronavirus.

Om dit te onderbouwen legt hij eerst uit dat het gerapporteerde sterftecijfer een slechte basis is om het overlijdensrisico mee te berekenen. Er worden immers vooral mensen getest die al ernstige symptomen vertonen, dus van hoe groot de groep besmette mensen is hebben we geen idee.

Om een poging te doen het daadwerkelijke risico te berekenen haalt hij de casus aan van het Diamond Princess-cruiseschip waar het coronavirus aan boord woedde, tot nu toe de enige situatie waarin een afgesloten populatie in zijn geheel aan het virus is blootgesteld. Het sterftecijfer onder de mensen die waren besmet was 1 procent, maar aan boord bevonden zich veel ouderen, die een groter overlijdensrisico lopen bij blootstelling aan het coronavirus. Omgerekend naar de leeftijdsopbouw van de Verenigde Staten zou 0,125 procent van de besmette mensen overlijden. Omdat de onderzochte groep klein is (700 besmette mensen, waarvan er 7 overleden) en de mogelijkheid bestaat dat besmette passagiers later alsnog aan het virus komen te overlijden, schat Ioannidis de letaliteit van het virus in de Verenigde Staten op basis van deze data op 0,05 tot 1 procent.

Volgens die schatting is het mogelijk dat het sterftepercentage van Covid-19 lager is dan die van de seizoensgriep. Dan zouden de ingrijpende maatregelen die veel landen invoeren – soms het de facto stilleggen van een samenleving – wel eens meer negatieve gevolgen voor de (inter)nationale gezondheid kunnen hebben dan het coronavirus zelf. De crux is: we weten het niet.

Lees vooral het gehele artikel, want Ioannidis haalt nog meer voorbeelden aan waaruit blijkt hoe weinig we eigenlijk nog van dit virus weten.    

Corona mogelijk overgedragen via ontlasting

The Lancet / Stowa

Mira Sys – Het nieuwe coronavirus kan mogelijk ook overgedragen worden via stoelgang. Dat blijkt uit onderzoek gepubliceerd in het Britse medische tijdschrift The Lancet. Net als bij de gelijkaardige Sars- en Mers-coronavirussen zou het goed mogelijk zijn dat het virus via deze route wordt overgedragen. 

Ook Stowa, het kenniscentrum van de regionale waterbeheerders in Nederland, bevestigt deze informatie. De organisatie geeft aan dat de voornaamste manier van overdracht via druppeltjes in de lucht is, maar dat recent ook bekend is geworden ‘dat sommige patiënten diarree ervaren, en dat het nieuwe Coronavirus in feces van sommige geïnfecteerden kan worden aangetroffen’.

Volgens Stowa kon het virus al worden aangetoond in patiënten voordat ze ziek werden. ‘Dat betekent dat het virus zich in afvalwater kan bevinden afkomstig van geïnfecteerden, ook als deze niet ziek zijn.’ De organisatie geeft aan dat het nog onduidelijk is of Sars-CoV-2 ook via de urine wordt uitgescheiden.

Het RIVM stelt daarom samen met de Wereldgezondheidsorganisatie WHO en Stowa een aanvullend advies op over veilig werken met afvalwater en oppervlaktewater, dat eigenlijk overeenkomt met de voorschriften om werknemers te beschermen over griep en verkoudheid. Werknemers wordt aangeraden om vooral ‘de handhygiëne in acht nemen, en ogen, neus en mond niet aanraken met ongewassen handen’.

Hoe en waarom landen verschillend reageren op het coronavirus

Science

Arjan van der Linden − Er is geen land ter wereld meer dat het coronavirus niet serieus neemt. Dat betekent ook dat elke regering druk bezig is met een strategie voor de bestrijding ervan. De agressieve methode van China lijkt inmiddels zijn vruchten af te werpen: het aantal besmettingen daar is gestagneerd. Ook de aanpak van Zuid-Korea, die is gestoeld op het uitvoerig testen van grote delen van de bevolking, lijkt aan te slaan. Maar vanwege verschillen in onder andere bevolkingsopbouw, gezinssamenstelling, het aantal beschikbare tests, de cultuur en het gezondheidszorgsysteem kan de aanpak van het ene land niet zomaar worden overgenomen door een ander land.

Science zet in dit artikel op een rijtje wat de strategieën zijn die landen (kunnen) gebruiken om de Covid-19-epidemie te bestrijden, wat daar de voor- en nadelen van zijn en waarom landen daar verschillende beslissingen in nemen. Een interessante analyse, die context geeft bij de beslissingen waar overheden nu voor staan. De belangrijkste take-away: alle landen die nu succesvol lijken te zijn in de bestrijding van Covid-19, hebben ingezet op het testen van de bevolking en het isoleren van besmette burgers.

Maak je borst maar nat: na het coronavirus ligt de volgende zoönose om de hoek

The Guardian 

Ties Joosten – Het overspringen van het coronavirus naar de mens is geen toeval. Volgens de wetenschappers in dit verhaal is het een rechtstreeks gevolg van de almaar toenemende druk op ecosystemen.

In het kort: door menselijk handelen worden diersoorten die voorheen niet of weinig met elkaar in contact kwamen, steeds dichter op elkaar gedrukt. Bossen worden massaal gekapt voor de houtwinning of om ruimte te maken voor de teelt van veevoer. De habitats van verschillende dieren worden daardoor steeds dichter op elkaar gedrukt.

Ondertussen worden in zogenaamde ‘wet markets’ allerlei levende dieren bijeen gebracht, om te worden geslacht. Hierdoor wordt het voor virussen steeds makkelijker om van de ene naar de andere diersoort over te springen en uiteindelijk ook de mens te besmetten. De enige duurzame oplossing hiervoor is om de druk op de aardse ecosystemen te verminderen.

Maar laten we eerlijk zijn: dit wist je eigenlijk al lang. (Behalve misschien dat zo’n van dier naar mens overspringende ziekte een zoönose heet.)       

Big Data, besmetting en tracking

Wired / Bloomberg

Karin Spaink – In 2008 claimde Google dat het aan de hand van de zoekdata van gebruikers een voorspellend model kon bouwen. Die data laten immers gedetailleerd zien waar mensen zijn, wat ze doen, wat ze nodig hebben, wat ze willen weten, et cetera. Als deze zoeksporen weerspiegelen wat er in ieders dagelijks leven gebeurt, kunnen analisten die gegevens wellicht gebruiken om epidemieën te voorspellen, redeneerde Google.

Google-medewerkers publiceerden een artikel in Nature, waarin ze dat idee uitwerkten en betoogden dat ze voortaan eerder dan de Centers for Disease Control and Prevention (CDC) zouden zien wanneer er een nieuwe griep aan kwam. Zo werd Google Flue Trends geboren.

Een team wetenschappers toonde in 2014 in een paper in Science aan dat Flue Trends er bij de griepgolf van 2013 flink naast zat. Wat meer is: ze legden een onderliggend manco bloot. Zoals David Lazer, een van die wetenschappers, in 2015 in Wired uitlegde: ‘We wilden niet het nut van Big Data ontkennen: ons eigen onderzoek toonde aan dat je daarmee de verspreiding van ziektes goed in kaart kon brengen, en al doende zowel real time emergencies als macro-economische veranderingen beter en sneller kon identificeren dan met traditionele methoden mogelijk was.’ Lazer benadrukt: ‘Hoewel Googles pogingen om de griepgolf te voorspellen goed bedoeld waren, weigerde het bedrijf inzicht te geven in hun methode en hun gebruik van de data. Dat maakt het gevaarlijk om op Google Flue Trends te vertrouwen wanneer het op beleidsvraagstukken aankomt.’

Hoe zit dat momenteel? Bloomberg meldde gisteren dat Google en andere grote tech-bedrijven met overheden overleggen hoe ze het beste op de pandemie kunnen reageren. Weer wordt Big Data aangehaald: ‘Google beschikt over gedetailleerde informatie over de bewegingen van miljarden mensen, via Google Maps en via Android-toestellen.’ Eerder deze week zei Google nog deze data niet met overheden te zullen delen, maar zette al wel de achterdeur open: ‘We onderzoeken hoe geaggregeerde, geanonimiseerde locatiedata kunnen worden ingezet in de strijd tegen Covid-19,’ zei een woordvoerder. ‘Zo kunnen we bijvoorbeeld de autoriteiten helpen door te onderzoeken of social distancing wordt nageleefd.’

Een aantal politici in de VS heeft Google opgeroepen ‘contact tracking data’ af te staan, met name de exacte locatiegegevens van mensen die positief getest zijn op Covid-19 en de mensen met wie zij in contact zijn geweest. ‘De Israëli’s, de Zuid-Koreanen, de Taiwanezen hebben al uitgezocht hoe je dat kunt doen, terwijl je toch de democratische normen respecteert,’ zei Bill Cassidy, een Republikeinse senator uit Louisiana.

Deskundigen van Google hebben vastgesteld dat de data die het bedrijf via Location History verzamelt, ‘niet geschikt’ is voor deze toepassing.

…maar Israël volgt mensen met anti-terreurmaatregelen

Quartz / Haaretz / De Telegraaf / Nettime

Karin Spaink – Israël heeft bij monde van premier Netanyahu maandag harde noodmaatregelen aangekondigd en zet zelfs de Shin Bet in, de binnenlandse veiligheidsdienst. In een tv-speech zei Netanyahu dat de komende maand extensieve digitale surveillance wordt toegepast. De autoriteiten zullen de telefoon van alle mensen die met Covid-19 zijn gediagnosticeerd volgen, én die van de mensen van wie wordt gedacht dat ze het virus mogelijk onder de leden hebben. De zo verkregen informatie zal worden gebruikt om mensen die met virusdragers –­ of mogelijke virusdragers – in aanraking zijn gekomen, te informeren. Zij krijgen vervolgens een bericht dat zij in quarantaine moeten. Daarnaast krijgt de politie de bevoegdheid om via de locatiedata van de telefoon te controleren of mensen zich aan hun quarantaine houden.

De technologie achter deze maatregel werd ontwikkeld in het kader van het anti-terreurbeleid. Netanyahu voerde de brede toepassing van de maatregel in zonder het parlement te consulteren of instemming te vragen. Volgens de premier had hij slechts ‘formele toestemming’ van de procureur-generaal nodig: ‘Als premier heb ik er tot nu toe van afgezien deze maatregel op de burgerbevolking toe te passen, maar er is geen keus. We voeren een oorlog die vereist dat we bijzondere middelen inzetten, en daarom heb ik toestemming gevraagd aan het ministerie van Justitie. Dit levert ons een bijzonder effectief instrument op.’

De demissionaire regering nam het omstreden besluit in het holst van de nacht. De Shin Bet is inmiddels met het monitoren begonnen. Saillant detail: als premier is Netanyahu de baas van deze binnenlandse veiligheidsdienst.

Binnen en buiten Israël zijn experts zeer bezorgd over deze stap, die de balans tussen burgerrechten en veiligheid flink op de proef stelt. Quartz schrijft: ‘De vrijheden die we in dit specifieke geval bereid zijn op te geven, worden op de lange termijn geërodeerd door beweerdelijk tijdelijke maatregelen, die uiteindelijk nieuwe gevaren scheppen.’

Israël is overigens niet het enige land dat momenteel mobiele data gebruikt. Op Nettime-l, een internationale mailinglijst over internet en politiek, meldt Felix Stalder: ‘A1, de grootste mobiele provider in Oostenrijk, geeft mobiele data aan de overheid in een poging te monitoren in hoeverre mensen zich aan de restricties houden (contact tracking wordt wellicht later ingevoerd). Dit is een ongekende stap en de meeste privacy-voorvechters zijn tamelijk bezorgd.’

China profileert zich als virusbestrijder door eigen fouten te verdoezelen

The Guardian / Foreign Affairs

Siem Eikelenboom – De afgelopen weken doneerde China coronatesten aan Cambodja, zond het vliegtuigladingen aan maskers, ventilatoren en artsen naar Italië en Frankrijk, en beloofde het hulp aan een reeks andere door het coronavirus getroffen landen. Waar de andere twee grootmachten Rusland en de Verenigde Staten de wereld vooralsnog laten zien dat hun leiders en diensten de gezondheidsproblemen niet aankunnen, presenteren de Chinese leiders zich als krachtige no-nonsense managers die in een paar weken tijd het coronavirus in eigen land de kop wisten in te drukken.

‘Er is niets mis met een China dat Europese en andere landen helpt, vooral nu het erin is geslaagd om het virus in eigen land terug te dringen, maar het is duidelijk dat China de hulp als een propagandamiddel ziet,’ zegt Noah Barkin van het Duitse Marshall Fund in The Guardian. Luigi di Malo, de minister van Buitenlandse Zaken van Italië, zette een video van hemzelf op Facebook terwijl hij keek naar de landing van een Chinees vliegtuig vol dokters en hulpmiddelen. ‘China is het eerste land dat ons te hulp schiet,’ merkte hij op.

Zowel The Guardian als het gezaghebbende Amerikaanse tijdschrift Foreign Affairs komen vandaag met stukken die de rol van China in de wereldwijde corona crisis belichten. Foreign Affairs stelt dat duidelijk is dat het Witte Huis, het Department of Home Security en de Centers for Disease Control and Prevention dusdanig hebben gefaald, dat ze niet alleen intern maar ook in het buitenland het beeld van de VS als daadkrachtige grootmacht ernstig hebben ondermijnd. In Rusland lijken de autoriteiten geen enkel idee te hebben hoe ze het virus moeten bestrijden, laat staan hoeveel Russen zijn besmet.

Nee, dan China met zijn rigoureuze aanpak van testen, van steden afsluiten van de buitenwereld en van mensen in quarantaine zetten. Dat land heeft pas een overheid die van wanten weet.

Maar zowel The Guardian als Foreign Affairs wijzen erop dat juist de Chinese leiders de verspreiding van het virus uit de hand lieten lopen. Toen in november 2019 het virus voor het eerst werd ontdekt in de stad Wuhan, hielden hoge partijfunctionarissen dit voor iedereen verborgen. Artsen die het virus meldden, werd de mond gesnoerd. Hierdoor ging kostbare tijd verloren en werd de aanpak met minstens vijf weken vertraagd. Pas toen er geen ontkennen meer aan was, werd het publiek ingelicht, het reizen ingeperkt en begonnen met grootschalige testen. Maar zelfs toen werd informatie maar beperkt vrijgegeven en weigerde China hulp van van internationale instanties. Zo kreeg de Wereldgezondheidsorganisatie slechts beperkt toegang tot Wuhan. Ook werden de criteria voor nieuwe gevallen steeds gewijzigd, waarschijnlijk in een poging om het officiële dodental te manipuleren.

De woordvoerder van China’s minister van Buitenlandse Zaken en andere hoge Chinese ambtenaren beweerden zelfs, in strijd met alle informatie, dat het coronavirus niet in China is ontstaan maar dat het Amerikaanse leger het in Wuhan heeft verspreid. Pas toen het tij keerde, bezocht partijleider Xi Jinping Wuhan.

Maar, stelt Foreign Affairs, het frame van China als succesvolle viruskiller, kon mede ontstaan door het rampzalige leiderschap in Washington, waar Trump al snel na aanvang van zijn presidentschap de infrastructuur om pandemieën te herkennen en te bestrijden, om zeep hielp om vervolgens het bestaan van het virus in de VS te ontkennen.

Brusselse lobby voor deregulering vanwege corona

Financial Times / BusinessEurope

Lise Witteman – Banken en bedrijven grijpen de coronacrisis aan om bij Europese beleidsmakers te lobbyen voor minder strenge regelgeving. Met name maatregelen die in het leven waren geroepen om een nieuwe financiële crisis tegen te gaan, moeten volgens hen worden opgeschort om te voorkomen dat de wereldeconomie plat komt te liggen.

Het idee is dat er zo min mogelijk hindernissen mogen zijn om het geld te laten stromen. Alleen de rentetarieven verder verlagen zou daarvoor niet voldoende zijn. ‘Banken zijn aan het lobbyen voor substantiële aanpassingen aan Basel IV, dat is wat ze zullen bevechten,’ zegt Jérôme Legras, onderzoekshoofd van Axiom Alternative Investments, tegen de Financial Times. Zo pleit Axel Weber, voorman van de Zwitserse bank UBS, voor een wereldwijde aanpak waarbij onder meer het bankentoezicht wordt herzien. Nieuwe kapitaaleisen voor banken moeten volgens de lobbyisten van tafel worden gehaald.

Bovendien wordt er ingezet op uitstel van de aanscherping van boekhoudkundige regels (IFRS9), die vereisen dat banken meer geld achter de hand houden voor problematische leningen. Nu veel bedrijven het moeilijk zullen krijgen, vreest de financiële industrie dat deze eis onhaalbaar wordt.

Zelfs als het gaat om het aanpakken van praktijken als witwassen, hopen banken dat toezichthouders een oogje zullen toeknijpen. Zolang ze maar niet de intentie hadden om de regels te breken, vinden ze dat ze nu niet bestraft moeten worden. En aan transparantie over de effecten van hun bedrijvigheden voor het klimaat, willen ze nu helemaal niet denken.

Ook de Europese werkgeverskoepel BusinessEurope heeft deze week zijn eisenpakket op tafel gelegd bij de Europese Commissie. Behalve voor uitvoerige steunpakketten, pleit de koepel in een open brief ook voor het uitstellen van ‘elk voorstel dat potentieel leningen aan het bedrijfsleven kan verminderen,’ zoals de voltooiing van het Basel III-pakket.

Vooralsnog lijken Europese instanties vatbaar voor dergelijke lobbies. In Duitsland heeft de financiële waakhond reeds de kapitaaleisen voor banken verlaagd en Europese regelgevers hebben hun stress tests uitgesteld.

Turbo, Airbag, Relax: populaire derivaten versterken coronavirus voor Jan de Belegger

Finanz-Szene / Het Financieele Dagblad

Joost Ramaer – Goed beleggen betekent: risico’s spreiden. Beleg in zoveel mogelijk titels (individuele aandelen of obligaties) in zoveel mogelijk asset classes (aandelen, obligaties, grondstoffen en vastgoed) in zoveel mogelijk regio’s op aarde (Europa, Azië, de Amerika’s). Immers, als Wall Street onderuit gaat, houden Tokio en Hong Kong vaak nog redelijk stand, of andersom. Een goed gespreide belegger loopt minder risico op extreme verliezen.

Voor een particulier is het bijna niet te doen om die brede spreiding zelf te organiseren en beheren. Hij kan het beste ‘passief’ beleggen, in goedkope fondsen (zogenoemde trackers of ETF’s) die een mandje onderliggende waarden volgen – meestal een courante index zoals de AEX of S&P 500. Helaas lijden de meeste particuliere beleggers aan een hardnekkige home bias: zij beleggen zoals een voetbalfan zijn favoriete club kiest. Op emotie, komaf en kleur van de vlag. In aandelen uit eigen land, bij voorkeur.

Nederlanders kopen KLM-Air France, Duitsers beleggen in Lufthansa. Allebei ‘nationale trots’ met een rijke historie… en een toekomst gekleurd door verouderde vliegtuigen, te duur personeel, concurrentie van prijsvechters en, last but not least, de slagschaduw van de klimaatverandering. Beide aandelen gaan al jaren slecht. En nu komt daar het coronavirus nog eens overheen. KLM-AF verloor dit jaar 59 procent van zijn beurswaarde, Lufthansa 49 procent. Ter vergelijking: de Duitse beursindex DAX verloor in die periode ‘slechts’ 37 procent, de Amsterdamse AEX bijna 34 procent.

Maar het kan nog erger, zo onthult Finanz-Szene, een gezaghebbende online volger van de Duitse financiële wereld. Tal van aanbieders blijven producten verzinnen en verkopen die de particulier beweerdelijk beschermen tegen de grillen van de markt. In Nederland heb je al jaren de Turbo’s, waarmee beleggers kunnen speculeren op een koersstijging of -daling van, zeg, Shell of Unilever voor een fractie van de beurskoers van het aandeel. Zie daar de ‘hefboom’ in de Turbo – vandaar ook de naam. Helaas kan die hefboom naar twee kanten uitslaan. Twee van de drie Turbo-beleggers lijden verlies, schreef Het Financieele Dagblad onlangs. Waakhond AFM overweegt ze te verbieden, maar veel beursprofessionals zijn daar tegen: als particulieren niet meer op hun gezicht kunnen gaan, leren ze het nooit, fatsoenlijk beleggen.

In Duitsland zijn Zertifikaten populair. Dat zijn geen certificaten van aandelen, maar een hybride vorm van obligaties. Met de Turbo’s hebben ze gemeen dat het derivaten zijn: hun koers is afhankelijk van de waarde-ontwikkeling van een onderliggende andere titel. Dat kan een aandeel zijn, maar ook een bedrijfsobligatie, of een index. De beleggers in deze spullen, Zertifikaten-Anleger, hebben dezelfde drijfveer als Nederlanders die in Turbo’s investeren: op een koopje profiteren van de gehoopte ontwikkeling van de onderliggende waarde.

En ook in Duitsland gaat dat mis. Het land is zwaar overbanked, al decennia lang. Duitse banken voeren een permanente burgeroorlog om klanten binnen te halen. Juist de typisch Duitse Sparkassen en Volksbanken, waar Otto Normalverbraucher bankiert, hanteren als wapen riskante en moeilijk te begrijpen derivaten zoals de Zertifikaten. Om Otto over de streep te helpen, dragen die vaak namen waarin geruststellende adjectieven voorkomen als ‘Airbag’ en ‘Relax’, alsof ze de belegger beschermen tegen de grillen van de beurs.

Niets blijkt minder waar. Het coronavirus ontmaskert de ware aard van de Zertifikaten, net als de kredietcrisis dat in 2008-2009 deed, constateert Christian Kirchner van Finanz-Szene. Van de 832 titels in deze categorie die alleen DZ Bank al heeft uitstaan, een van de marktleiders in dit mijnenveld, staat ‘bijna een derde reeds op verliezen van 50 procent of meer’ sinds de uitgifte. Sommige zijn zelfs 80 procent van hun waarde kwijt. Ook bij concurrent DekaBank hebben 110 van de tweeduizend titels de helft van hun waarde zien verdampen.

‘Nog beduidend groter’ is de schade bij de Aktien-Anleihen, hybriden van aandelen (Aktien) en bedrijfsobligaties (Anleihen). ‘Wie de schaal van het probleem wil begrijpen,’ aldus Kirchner, moet weten dat alle Otto’s bij elkaar 71 miljard euro in dit soort producten hebben belegd. Redenen om te ‘relaxen’, of erop te vertrouwen dat ‘airbags’ de risico’s dempen, bieden ze niet. Integendeel. Als voorbeeld noemt Kirchner een ‘Relax’-certificaat van de DekaBank op een index van dividendaandelen. ‘Verlies van de index sinds de lancering: 39 procent. Verlies van het certificaat in dezelfde periode: 54 procent.’

Zelfs de wanprestatie van Lufthansa blijken de ‘volksbanken’ nog te kunnen ‘verbeteren’. de DekaBank gaf in april 2019 op het aandeel van het Duitse boegbeeld een Aktien-Anleihe uit, met een rentecoupon van 10 procent. Reeds na zes maanden zag de DekaBank zich genoodzaakt die volledig af te lossen. ‘Inclusief de rente bedroeg het verlies 23 procent,’ schrijft Kirchner. Volgens Deka was dat verlies ‘geringer dan een directe investering in het aandeel’.