Inleiding

Aan de vooravond van het QE-besluit van de ECB en de Griekse verkiezingen analyseerde euro-researcher André ten Dam voor FTM in het eerste deel van het FTM-interview met hem vooral het ‘hoe en waarom’ van de eurocrisis. Nadat de eerste kruitdampen van het ECB-besluit en de Griekse verkiezingen enigszins zijn opgetrokken toog FTM voor het tweede deel van het interview opnieuw naar Rijswijk, waar Ten Dam kantoor houdt. Ten Dam die in het internationale economische wetenschappelijke ‘euro-debat’ met zijn ‘The Matheo Solution (TMS)’ de Nederlandse eer hoog houdt, gaat nu exclusief voor FTM uitgebreid in op de diverse mogelijkheden om de problematiek in de eurozone effectief het hoofd te kunnen bieden. Een lang maar wederom zeer verhelderend en leerzaam gesprek. U voorspelde al 5 jaar geleden europroblemen in overvloed, die zijn er nu. Waar liggen de oplossingen? 'Omdat bij de escalatie van de eurocrisis begin 2010 de verdere verdieping van de euro-ellende was te voorzien, vond ik het toen dringend noodzakelijk om naar goede en werkbare oplossingen te zoeken. In het belang van Nederland én Europa.'

Europroblematiek vergt multidisciplinaire benadering

'Alllereerst moeten de diverse nationale eurozone economieën en de werkgelegenheid in alle eurolanden zich op de kortst mogelijke termijn herstellen. Maar de eurocrisis is veel meer dan alleen een economisch probleem. Daarom ben ik eerst op een multidisciplinaire wijze het kader gaan schetsen waarbinnen een goede oplossing gevonden zou moeten worden'.

Economen hebben veelal een te beperkte kijk op de wereld

'In de praktijk blijkt vaak dat economen een te beperkte kijk op de wereld hebben. Economisch zeggen ze zinnige dingen, maar zij missen veelal de noodzakelijke bredere blik. Bij de oplossing van de eurocrisis komen ook diverse niet-economische aspecten om de hoek kijken, daarom heb ik destijds eerst de mijns inziens relevante randvoorwaarden gedefinieerd waaraan een goede oplossing van de eurocrisis zou moeten voldoen.' Wat zijn de belangrijkste randvoorwaarden? 'Ten eerste de monetaire randvoorwaarden om het noodzakelijke economische en sociale herstel op de kortst mogelijke termijn te kúnnen bewerkstelligen.' Kunt u dat toelichten? 'Zoals ik in ons vorige gesprek heb uiteengezet, is het inmiddels - mag ik hopen - voor iedereen duidelijk dat één en dezelfde wisselkoers en hetzelfde rentebeleid niet kan werken voor de niet alleen economisch zo verschillende eurolanden. Omdat in de onderlinge verhoudingen de wisselkoers van de euro voor de zwakkere landen veel te duur is en tegelijkertijd voor de sterkere te goedkoop, heeft dit geleid tot ineenstorting van de economieën en werkgelegenheid met vaak bittere armoede in de zwakkere landen. In de sterkere landen, inclusief Duitsland, was het gevolg koopkrachtstagnatie en dus aantasting van de binnenland-gerelateerde economie. Met name het mkb, de motor van elke economie, heeft het hierdoor zeer zwaar te verduren. En omdat de binnenland-gerelateerde economieën in alle eurolanden zijn ingestort of op z'n best gestagneerd, heeft dat, zoals we hebben gezien, ook een destructieve uitwerking gehad op de handel tussen de eurolanden binnen de Europese Interne Markt.

Introductie van wisselkoersen binnen de eurozone de eerste voorwaarde voor economisch en sociaal herstel

De conclusie is dan dus dat er binnen de eurozone wisselkoersaanpassingen en dus eerst wisselkoersen moeten komen als eerste voorwaarde voor het herstel. Introductie van wisselkoersen geeft dan ook direct de mogelijkheid van de eveneens noodzakelijke rentedifferentiatie. Tijdens zijn lezing twee weken geleden bij het Duitsland Instituut in Amsterdam - waar de Nederlandse politiek, met uitzondering van senator prof. Kees de Lange, schitterde door massale afwezigheid - heeft Hans-Werner Sinn, Duitslands invloedrijkste econoom, de ontwikkeling van de zogenoemde onderlinge Real-Exchange-Rate (RER) van de diverse eurolanden cijfermatig en grafisch in beeld gebracht, vanaf de invoering van de euro tot nu [lees hier een toelichting op de RER red]. Sinds de invoering van de euro - waarbij alle eurolanden behalve Nederland tegen een onderlinge economisch juiste conversiekoers de nationale munten in de euro hebben laten opgaan - is het verschil van deze RER tussen aan de ene kant Duitsland en aan de andere kant Italië, Spanje, Frankrijk, Griekenland en Portugal opgelopen van 42 procent (Duitsland-Italië) tot 60 procent (Duitsland-Portugal).'

Uitsluitend onderlinge wisselkoersaanpassingen bieden vruchtbare bodem voor het krachtig economisch en sociaal herstel

Door de huidige rigide one-size-fits-all/none constructie van de euro kunnen deze onderlinge volledig uit het lood geslagen economische verhoudingen niet meer in één klap weer in evenwicht gebracht worden met het daartoe geëigende traditionele monetaire instrument van wisselkoersaanpassingen. In dergelijke gevallen bieden uitsluitend deze onderlinge wisselkoersaanpassingen de noodzakelijke vruchtbare bodem voor het benodigde krachtige economische en sociale herstel. Banenplannen van overheidswege hebben in de huidige omstandigheden weinig zin. Dat is kapitaalvernietiging, het herstel moet immers komen uit de economieën zelf. Binnen- en buitenlandse investeerders zullen natuurlijk pas weer instappen bij een laag risico en hoge rendementskans. Zoals in het vorige gesprek gezegd dienen er dus a.s.a.p. evenwichtige wisselkoersen te komen waarbij in elk euroland zowel de binnen- als de buitenlandgerelateerde economie evenwichtig wordt gediend. Dat is ook voor alles en iedereen de meest gezonde situatie.' Waarom geen correctie via interne devaluaties (loondalingen en productiviteitverbeteringen)? Met hervormingen in de zwakkere landen en/of loonstijgingen in de sterkere landen?  'In ons vorige gesprek heb ik toegelicht dat de sinds de invoering van de euro ontstane kloven te groot en te diep zijn om te overbruggen. Hoe interne devaluaties uitwerkt hebben we de laatste vijf jaar in Zuid-Europa gezien. En hoe interne revaluatie uitpakt - daar weten we in Nederland alles van [een 13 procent ondergewaardeerde euroconversiekoers van de Nederlandse gulden in 1999, zie hier, tastte de Nederlandse koopkrachtontwikkeling in de jaren daarop structureel aan, zie hier, red.]. Vergelijk de huidige vastgelopen situatie in de eurozone met de eerste computers in de jaren 90, die soms vastliepen, ‘op tilt’ sloegen, en dan  ‘gereset’ moesten worden. De eurozone kan uitsluitend gereset worden met wisselkoersaanpassingen binnen die zone, dus daar ligt de basis van het economisch en sociaal herstel in alle landen.' Dan kunnen ook de verdragsrechtelijke ‘no-bail-out’ bepalingen worden hersteld. 'Inderdaad, met wisselkoersaanpassingen herstellen de economieën zich op eigen kracht. Daarmee kan het sinds 2010 ingezette beleid van transferbetalingen, via allerlei noodfondsen en ECB-beleid, van de sterke naar de zwakke eurolanden worden afgebouwd, en dus de no-bail-out bepalingen in ere hersteld [dat betrof de bepaling uit het Verdrag van Maastricht en later Lissabon, dat de staatsfinanciën van een euroland niet door de andere eurolanden, noch door de ECB gefinancierd mogen worden, red.].

De no-bail-out bepalingen moeten worden hersteld

Terzijde, de no-bail-out bepalingen zijn natuurlijk ook de belangrijkste stok-achter-de deur voor het doorvoeren van de noodzakelijke hervormingen in Zuid-Europa. Omdat men de eenheidseuro veel te lang heeft gecontinueerd, is er wel heel veel kapotgemaakt, met name in de zuidelijke eurolanden. Daarom denk ik dat er bij de wederopbouw wel een stimulerende rol is weggelegd voor de Europese Investeringsbank (EIB) en de reguliere Europese structuurfondsen. Maar dat heeft allemaal pas zin nadat de onderlinge wisselkoersaanpassingen zijn doorgevoerd.' Speelt monetaire stabiliteit een rol bij de monetaire randvoorwaarden? 'Zeker, de euro als eenheidsmunt biedt in zijn algemeenheid monetaire stabiliteit aan alle deelnemende eurolanden en sluit in die hoedanigheid ook valutaspeculatie op een euroland uit. Denk eens terug aan de actie van George Soros rond het Britse pond in 1992 [zie hier, red.]. En wat denkt u dat er met de wisselkoers van de Nederlandse gulden gebeurd zou zijn, als er nog alleen nationale munten geweest waren toen ons nationale bankenstelsel crashte in de financiële crisis en door de belastingbetaler op de been gehouden moest worden? Een gezamenlijke munt biedt inderdaad monetaire stabiliteit.' Wat zijn de overige randvoorwaarden voor de oplossing van de eurocrisis? 'Dan komen we bij de Europees-politieke invalshoek. De Europese elite heeft al 25 jaar lang zoveel politiek kapitaal in de euro geïnvesteerd dat het voor deze mensen kennelijk onverteerbaar zou zijn de euro op te geven, dat betekent gezichtsverlies, een rondje Europa besmeurd met pek-en-veren.

De euro als internationale reservemunt geeft Europa macht en invloed

Vergeet verder niet dat een gemeenschapsmunt, naast monetaire stabiliteit, meer voordelen heeft. Prijstransparantie binnen de muntunie bijvoorbeeld en het gemak van  één betaalmiddel in elk land van de muntunie, ook zo handig als we in Europa met vakantie gaan. Bovendien lag de gedachte van de euro als internationale reservemunt en in die hoedanigheid als belangrijke tegenhanger van de US-dollar ook ten grondslag aan de Europese muntunie. Als je munt een belangrijke internationale reservemunt is, geeft dat internationaal nu eenmaal macht en invloed. Al met al betekent dit dat er naar een constructie gezocht moet worden waarbij, als het even zou kunnen, de euro als de gemeenschappelijke munt met de bijbehorende voordelen op de één of andere manier gehandhaafd kan blijven.' In het EU-Verdrag staat al dat de euro in ieder land het énig wettig betaalmiddel mag zijn.

Volgens het Verdrag moet de euro het énig wettig betaalmiddel blijven in ieder euroland

'Exact dat is meteen de volgende, verdragsrechtelijke, randvoorwaarde. Het Verdrag biedt, juridisch gezien, geen ruimte voor introductie van nieuwe nationale of Europees-regionale valuta als betaalmiddel. Om het Verdrag dienaangaande te wijzigen vergt unanimiteit. Dat duurt jaren, tijd die Europa allang niet meer heeft. Juridisch betekent dit dat, indien bijvoorbeeld Griekenland nu uit de euro zou willen of moeten treden en een nieuwe drachme invoeren, Griekenland tegelijkertijd uit de EU en dus uit de Interne Markt zou moeten stappen. Ook om deze reden zou de euro, als het even kan, als het enige wettige betaalmiddel in alle eurolanden gehandhaafd moeten blijven.' Hoe zit het met de eenheidseuro als politiek bindmiddel voor het project Europa? 'Dat is een belangrijke geopolitieke randvoorwaarde. De eenheidsstructuur van het Euro Pact is niet alleen economisch en sociaal destructief gebleken maar heeft ook gezorgd voor een geopolitieke splijtzwam en acute bedreiging voor de Europese eenheid in de relatie tussen Noord- en Zuid-Europa in het algemeen en in de Duits-Franse As in het bijzonder.

Dirk Müller (Mr. Dax): 'Das Jahrhundert-Projekt Europa steht auf dem Spiel'

Dat besef begint meer en meer door te dringen. Bijvoorbeeld in Nederland bij Frits Bolkestein, in Duitsland onder andere bij Oskar Lafontaine en in Frankrijk bij François Heisbourg, die de euro 'de kanker' van de EU noemde. Al deze 'wijze mannen' wijzen daar al geruime tijd op. Het dringt nu ook door tot bredere lagen van de bevolkingen. Vorige week nog stelde de bekende Duitse econoom en beurshandelaar (‘Mr. Dax’) Dirk Müller dat door de eenheidseuro het Europese project op het spel is komen te staan en dat we daarom nodig  eens goed over de toekomst van de euro moeten gaan nadenken [zie ”Das Jahrhundert-Projekt Europa steht auf dem Spiel”, red]. Het is dus van groot belang dat, natuurlijk met respectering van de onderlinge nationale verscheidenheid, Europa ‘één’ moet zijn en blijven. Europese politieke stabiliteit en eenheid is de basis van de naoorlogse Europese samenwerking als vredesproject.' 'Na de Griekse verkiezingen hebben we bijvoorbeeld al direct kunnen zien dat de Russen als eerste bij de nieuwe Griekse machthebbers op de stoep stonden om de Grieken te paaien en daarmee een wig in de Europese eenheid te drijven bij de Europese stellingname tegen Rusland in de kwestie Oekraïne. Vergeet, in een breder perspectief, ook niet dat Griekenland aan de Zuid-Zuid-Oostelijke rand van de EU ligt en uitsluitend al daarom voor de EU zowel geopolitiek als strategisch van zeer groot belang is.'

De euro-scenario’s getoetst aan de randvoorwaarden

Welke euro-alternatieven liggen er op tafel en hoe beoordeelt u die dan aan de hand van deze randvoorwaarden? 'Dat het huidige door de Europese beleidsmaker gevolgde ‘doormodder-stilletjes-op-weg-naar-een-politieke-unie’ model economisch en sociaal niet werkt, hebben we de afgelopen 5 jaar kunnen zien. Zoals gezegd is de eenheidseuro hierbij ook verworden tot een Europees politieke splijtzwam met levensgrote geopolitieke risico’s in plaats van het beoogde Europese bindmiddel. Een dictatoriale eenheidsfilosofie, waarbij nationale verscheidenheid wordt vermorzeld, zal het dus niet worden. Bovendien willen de burgers in alle eurolanden helemaal geen politieke Europese eenheidsstaat. Al met al meer dan genoeg redenen, zou ik zeggen, om daarmee te stoppen.'

Een al of niet tijdelijke euro-exit van de zwakkere landen of de ‘Noord-Zuid’ varianten zijn Europees politiek en geopolitiek ongewenst

Hans-Werner Sinn [zie hier, red.] stelt voor zwakke eurolanden al dan niet tijdelijk uit de euro te laten treden. Wat is uw visie daarop?  'Economisch en sociaal zou dat een hele verbetering zijn. Martin Feldstein van Harvard [zie hier, red.] kwam in 2010 als eerste met het idee van de ‘Euro-vakantie’, inhoudende dat zwakke landen tijdelijk uit de euro zouden kunnen treden om dan middels monetaire devaluatie te kunnen herstellen en orde op zaken te stellen, om vervolgens daarna weer tot de euro toe te treden. Hans-Werner Sinn heeft dat idee toen direct geadopteerd en in Nederland wordt dit idee ook omarmd door de Tilburgse hoogleraar Harald Benink. Economisch en sociaal is dit model, door Sinn ook wel een ‘breathing monetay union’ genoemd, dus een hele grote stap vooruit maar om genoemde Europees politieke en geopolitieke redenen ongewenst en ook strijdig met het Verdrag. Al dit zelfde kan dan natuurlijk gezegd worden over de variant waarbij niet de zwakste maar de sterkste landen al of niet tijdelijk uit de euro zouden stappen.' Hoe kijkt u dan tegen de ‘Noord-Zuid’ modellen aan, zoals opsplitsing van de eurozone in ‘Noord en Zuid’, voorgesteld door de Duitse professor Hans-Olaf Henkel [zie hier, red], of het ‘Guldenmark’ model, voorgesteld door diens landgenoot professor Markus C. Kerber, waarbij de sterkere eurolanden (dus zónder Frankrijk) een gezamenlijke munt gaan voeren parallel aan de euro [zie hier, red.]? 'Ook hiervoor geldt: economisch en sociaal zou dat een hele verbetering zijn, maar om genoemde Europees politieke en geopolitieke redenen ongewenst. De Duits-Franse As wordt dan doorgeknipt. Bovendien zijn er ook verschillen tussen de Noordelijke eurolanden onderling en de Zuidelijke eurolanden onderling. Kijk bijvoorbeeld eens naar de economische situatie de laatste 5 jaar in Duitsland en in Nederland, toch de twee sterkste eurolanden, die totaal verschillend zijn. Kijkt u nog eens naar hetgeen ik in ons vorige gesprek heb gezegd over de economische theorie en de praktijk van optimale-valuta-gebieden. Daaruit moet geconcludeerd worden dat, bij gebrek aan onderlinge convergentie tussen landen, valuta gekoppeld dienen te worden aan politieke entiteiten, in het geval van de eurozone dus aan de nationale staten. De ‘N/Z’-varianten zijn natuurlijk ook strijdig met het Verdrag, want uitsluitend de euro mag in de eurozone wettig betaalmiddel zijn.'

Monetaire differentiatie op nationaal vlak is de juiste richting

U vindt dat we naar een valuta-differentiatie van de eurozone op nationaal vlak moeten? 'Exact, dan kan met de traditionele monetaire instrumenten van wisselkoersaanpassingen en rentedifferentiatie het beste ‘maatwerk’ geleverd worden. Dat zou betekenen dat we de euro opdoeken en op een gecontroleerde wijze terug naar nationale munten. 'Die gedachte is economisch en sociaal gezien inderdaad veel beter dan de huidige eenheidsstructuur van de euro en ook beter dan de zojuist besproken alternatieven. Zaak is dan wel dat er een adequaat functionerend wisselkoersmechanisme moet komen, met vaste maar aanpasbare wisselkoersen gebaseerd op economische ‘fundamentals’, zoals de door Hans-Werner Sinn genoemde ontwikkeling van de diverse ‘Real-Exchange-Rates’, en gemanaged door een politiek onafhankelijk Europees instituut. Het ligt voor de hand dat de ECB die rol toebedeeld wordt. Dan wordt er ook voldaan aan de zojuist besproken Europees politieke en geopolitieke voorwaarden, de Europese eenheid wordt bewaard en ieder land neemt op gelijkwaardige en volwaardige wijze deel aan zo een Europees wisselkoersmechanisme.' En dat gezichtsverlies van de Europees-politieke elite?  'Met monetaire differentiatie op nationaal vlak hebben we in ieder geval wel de goede richting, en die richting moeten we dan verder vorm geven. Maar we moeten op deze weg ook verder zoeken.

Een ‘duaal-stelsel’ van de euro parallel aan nationale valuta verdient de voorkeur

Moeten we naar een ‘duaal’ stelsel waarbij de euro als parallelle Europese munt functioneert naast nieuw te (her)introduceren nationale munten? 'Inderdaad, dan gaan we terug naar de eerste serieuze gedachtegang over de invoering van een Europese gemeenschapsmunt in de tweede helft van de jaren '70 van de vorige eeuw. Toen is deze ‘duaal-parallelle’ variant ook aangedragen door de OPTICA-Group [een groep van toenmalige Europese topeconomen, red.] in een advies [zie hier, red.] aan en op verzoek van de toenmalige Europese Commissie. In deze opzet dienen de nationale munten voor nationaal gebruik en de euro voor grensoverschrijdend gebruik. Zo'n concept is vorige week overigens nog eens in Le Figaro voorgesteld door Jean-Pierre Chevènement, een voormalig Frans minister [zie hier, red.], en eerder sinds 2011 door diverse Duitse economen, waarvan het ‘Geuro-plan’ van Thomas Mayer van de Deutsche Bank [zie hier, red.] niet het eerste maar wel het bekendste is.

Nadelen van (parallelle) nationale munten zijn de kwetsbaarheid en het gevaar van valutaspeculatie, en ook het Verdrag staat in de weg

Nadelen van deze variant zijn echter wel de zojuist door mij genoemde kwetsbaarheid van de monetaire stabiliteit waaronder het valutaspeculatiegevaar bij nationale munten. En in dit model zal niet de euro maar de nieuwe D-mark de internationale reserve valuta-rol naar zich toe trekken. Bovendien staat het Verdrag, zoals gezegd, de invoering van de nationale munten in de weg want volgens het Verdrag mag dus uitsluitend de euro in de eurozone wettig betaalmiddel zijn.' Er moet dus nog een laatste stap gemaakt worden? Tot die conclusie kwam ik ook in 2010 en kwam toen al snel op een idee.

The Matheo Solution (TMS): monetaire ‘flexibiliteit’ met behoud van de monetaire ‘stabiliteit’ bínnen het Euro Pact

We zijn nu aanbeland bij het kernconcept van The Matheo Solution (TMS) die u vijf jaar geleden voorstelde om de europroblematiek te adresseren. Kunt u daar iets over vertellen? 'Hiervoor neem ik u graag mee naar pagina 1 van paragraaf 1 van hoofdstuk 1 van het 1e leerboekje monetaire economie. Elementaire middelbare school economie dus. Dat gaat over de functies van geld waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen de functie van geld als ‘betaalmiddel’ en die van ‘rekeneenheid’. Van belang hierbij is dat de rekeneenheidfunctie de relevante monetair-economische functie voor de wisselkoers- en rentebepaling van een valuta is. Deze twee functies van geld zijn in de regel onlosmakelijk aan elkaar gekoppeld, maar die, zo dacht ik toen, kunnen toch ook gewoon ook uit elkaar getrokken worden?' Dan kan de euro dus als enig betaalmiddel in ieder euroland blijven voortbestaan? Exact, terwijl parallel aan de euro als rekeneenheid ook nationale 'valuta' geïntroduceerd kunnen worden doch dan uitsluitend in de hoedanigheid van monetaire-rekeneenheden. De nationale monetaire rekeneenheden dienen dan voor nationaal binnenlands gebruik en de euro rekeneenheid voor grensoverschrijdend gebruik binnen (en ook buiten) de eurozone terwijl we dan gewoon in alle eurolanden, zowel chartaal als giraal, met de euro blijven betalen. En dat biedt dan opeens het kader voor iets heel moois, namelijk de noodzakelijke monetaire flexibiliteit van wisselkoersen en rentedifferentiatie uitsluitend op basis van de rekeneenheidfunctie van geld. De eurozone kan dan intact blijven, en de Europese eenheid kan eveneens bewaard, want aan dit dan nieuwe Euro Pact neemt ieder euroland op een gelijkwaardige wijze deel.' Dus niet de ‘breathing’ monetary union van Hans-Werner Sinn buiten maar de ‘flexible’ monetary union van André ten Dam binnen het Euro Pact? 'Inderdaad, maar omdat de nationale 'valuta' dan worden geïntroduceerd uitsluitend als monetaire rekeneenheid en dus niet als munt in de zin van betaalmiddel, biedt dit model tegelijkertijd óók een Europese muntunie met de gewenste monetaire ‘stabiliteit’ voor ieder individueel euroland. De eurozone kan dan ook intact blijven, en de Europese eenheid en stabiliteit kan worden hersteld en bewaard. Aan dit Euro Pact ‘Nieuwe Stijl’ neemt ieder euroland op een gelijkwaardige en volwaardige wijze deel. Om tegemoet te komen aan het oorspronkelijke uitgangspunt dat de euro een sterke munt zou moeten worden, zou ik zeggen dat de monetaire euro-rekeneenheid als anker wordt vastgekoppeld aan de monetaire rekeneenheid van het ‘monetair’ sterkste euroland. Dat is nu Duitsland maar dat zou in de toekomst ook ieder ander euroland kunnen zijn.

‘The Matheo Solution (TMS)’ elimineert de nadelen van het traditionele parallelle munten concept

Verder valt niet aan de D-mark, zoals in het parallelle nationale munten-model, maar aan de euro de rol van internationale reservevaluta toe. Al met al elimineert TMS dus de nadelen van het traditionele parallelle munten concept.' Gaat dan de ECB gaat het nieuwe eurowisselkoers-mechanisme managen? 'Het nieuwe eurowisselkoers-mechanisme zal er dan één zijn van ‘vaste maar aanpasbare’ wisselkoersen, door de ECB gemanaged op basis van de relevante objectieve economische fundamentals, met name dus de onderlinge Real-Exchange-Rates, en dat in nauwe consultatie met de desbetreffende nationale centrale banken. Datzelfde geldt voor het dan nationaal gedifferentieerde rentebeleid. Hoofddoelstelling van het ECB-beleid blijft natuurlijk prijsstabiliteit in ieder euroland. Daarmee zou de ECB dan eindelijk weer normaal monetair beleid kunnen gaan voeren, ‘op maat’ voor ieder euroland. Dan kan de ECB ook direct afscheid nemen van het onmogelijke one-size-fits-none en daarom absurde en politieke getinte monetaire beleid van de laatste vijf jaar.' Is voor uw concept een verdragswijziging nodig?  Nee. Het is niet onbelangrijk dat de euro binnen het TMS-model in stand blijft als enig wettig betaalmiddel in ieder euroland en zo'n model kan worden gerealiseerd bínnen het Euro Pact en zónder dat daarvoor eerst een Verdragswijziging noodzakelijk is. Dat maakt TMS ook uniek ten opzichte van alle andere ter tafel liggende modellen. Bovendien betekent dit dat de nationale 'valuta' ingevoerd kunnen worden zonder dat overal nieuwe nationale munten geslagen of briefgeld gedrukt behoeven te worden. Dat scheelt veel kosten en gedoe. TMS behoeft eigenlijk uitsluitend een relatief eenvoudige aanpassing van de softwaresystemen bij de financiële instellingen.' 'Een aantal jaren geleden heb ik de verschillen/voordelen van het kernconcept van The Matheo Solution (TMS) ten opzichte van de parallelle munten-variant eens op een rijtje gezet.' [zie hier, red.]

'met een beetje voorbereiding kan TMS kan gemakkelijk in een rustig weekend ingevoerd worden'

Met een beetje voorbereiding kan TMS gemakkelijk in een rustig weekend ingevoerd worden.' Het lijkt er op dat uw concept aan al uw randvoorwaarden voldoet voor een oplossing van de europroblematiek.  'Tot die conclusie kwam ik 5 jaar geleden inderdaad. De zuidelijke probleemlanden kunnen dan op eigen kracht herstellen en in de ontstane rust kan veel meer maatschappelijk draagvlak ontstaan voor het doorvoeren van de noodzakelijke hervormingen, terwijl de druk om die hervormingen daadwerkelijk door te voeren vanuit de Eurogroep in stand blijft.' Heeft TMS helemaal geen nadelen? 'Nadelen zie ik niet echt, een gegeven is natuurlijk wel dat zo'n monetair model nieuw is en dat de mensen en bedrijven daar even aan zouden moeten wennen. Maar met een goede uitleg van de autoriteiten en natuurlijk omdat het zo simpel is, zal dat snel gebeuren. En ik denk dat we, in ieder geval direct na een wisselkoersaanpassing, in de winkels prijskaartjes zouden kunnen krijgen met twee prijzen, met prijsaanduiding niet alleen in euro maar ook in de desbetreffende nationale monetaire rekeneenheid.' Gaan de staatsschulden, nu gewaardeerd in euro, niet zwaarder drukken voor de eurolanden die ten opzichte van de euro devalueren? 'Nee, indien de desbetreffende contracten zijn aangegaan volgens het nationale recht van ieder desbetreffend euroland, vloeit uit de zogenoemde Lex Monetae [zie hier, red.] voort, dat de valuta-nominatie van deze contracten van rechtswege, dus per definitie, overgaan van de monetaire-euro-rekeneenheid naar de nieuwe nationale monetaire-rekeneenheid. Maar is een desbetreffend contract aangegaan volgens bijvoorbeeld Brits recht, waarvan in een aantal gevallen sprake is, dan ligt dat juridisch wellicht iets gecompliceerder. Maar ook dan kan hetzelfde beargumenteerd worden.' Worden in dat geval beleggingen van bijvoorbeeld een Nederlandse bank in Griekse staatsobligaties dan in een nieuwe Nederlandse monetaire-rekeneenheid niet minder waard, wanneer Griekenland monetair devalueert ten opzichte van Nederland? (Lachend) 'Daar heeft u wellicht een punt, dat geldt voor ieder model gebaseerd op wisselkoersaanpassingen binnen de eurozone. Zo werkt dat nu eenmaal bij beleggingen in vreemde valuta, er is dan een wisselkoersrisico dat zowel negatief als positief kan uitpakken. Wisselkoersaanpassingen binnen de eurozone zijn hoe dan ook onvermijdelijk en dringend noodzakelijk.

Recente voorbeelden van monetaire devaluaties tonen aan dat de terugbetaalcapaciteit op staatsleningen aanzienlijk toenam

Verder is het zo dat, indien die wisselkoersaanpassingen er niet zouden komen, er ook verliezen genomen moeten worden, simpelweg omdat de staatsschulden van diverse eurolanden sowieso onhoudbaar zijn. En let wel, de recente voorbeelden van Brazilië, Mexico, Zuid-Korea en Thailand, waarbij de desbetreffende munten tot een internationaal evenwichtig niveau gedevalueerd moesten worden, hebben niet alleen het hiervoor uiteengezette economische en sociale herstel laten zien, maar tegelijkertijd ook, dat de terugbetaalcapaciteit op staatsleningen van die landen aanzienlijk toenam. Zelfs indien die staatsleningen in buitenlandse valuta, in casu de US-dollar, waren gewaardeerd ten opzichte waarvan ‘monetair’ werd gedevalueerd. Is uw TMS-formule ook toepasbaar op de ‘Noord en Zuid’ en ‘Euro-vakantie’ concepten? 'Met de TMS-formule kunnen ook die concepten zonder verdragswijziging en zonder het produceren van nieuw chartaal geld, dus binnen het Euro Pact, ingevoerd worden. Maar zoals uiteengezet is de TMS-formule toegepast op nationale valuta parallel aan de euro gewoon beter omdat dat het beste maatwerk en resultaat levert.' Hoe kwam u eigenlijk op het idee van ‘The Matheo Solution’? 'Ik moest vijf jaar geleden terugdenken aan de stapsgewijze invoering van de euro. Zoals u weet is de euro in 1999 eerst ingevoerd als monetaire rekeneenheid, als voorzetting van de ECU, de ‘European Currency-Unit’ [zie hier, red.], waarbij de nationale munten tot 2002 parallel aan de euro hebben gefunctioneerd als betaalmiddel én rekeneenheid. Vervolgens eerst in 2002 zijn de nationale munten verdwenen en werd de euro ook chartaal en giraal betaalmiddel. En als je die tussensituatie voor de spiegel zet dan krijg je …. The Matheo Solution’ (TMS). Ik was er binnen twee minuten uit.'

De meest briljante ideeën liggen vaak in de eenvoud

Was nog niemand anders op dit idee gekomen ? 'Toen ik begin 2010 op dit idee kwam, had ik de stellige overtuiging dat ik daarmee zeker niet de eerste en de enige was. Maar omdat ik deze gedachte in de internationale berichtgevingen over de eurocrisis nergens tegenkwam, ben ik op internet gaan zoeken in alle internationale researchpapers over mogelijke oplossingen voor de eurocrisis. Dan kom je al snel terecht bij Duitse, Amerikaanse en Engelse economische wetenschappers. Tot mijn verbazing kwam ik dit idee nergens tegen. In het voorjaar van 2010 heb ik dit idee gepubliceerd, onder meer in De Financiële Telegraaf (DFT), toen overigens, bij afwezigheid van later dat jaar ingetreden voortschrijdend inzicht, nog met een Noord-Midden-Zuid differentiatie. In het najaar van 2010 heb het idee, toen mèt de differentiatie op nationaal vlak en verder aangevuld met nog wat andere gedachten over de eurocrisis, onder de naam ‘The Matheo Solution (TMS)’ in een Engelstalig research paper op internet gezet.' 'Je ziet het pas als je het doorhebt', zei een bekend voetballer ooit.  ' Voorzover ik het heb gezien, had toen geen econoom aan een dergelijke constructie gedacht.Wel heeft Willem Buiter in 2004 en 2007 eens met de rekeneenheid functie van geld [in het Engels unit-of-account, currency-unit of de ‘numéraire’, red.] geëxperimenteerd, maar meer in de zin van bankrekeningen genomineerd in een parallelle rekeneenheid met een negatieve rente [zie hier, red.]. Buiter borduurde daarbij voort op eerdere research uit 1932 van de econoom Robert Eisler. Merkwaardigerwijze is het leerstuk van de ‘numéraire’ in de internationale economische wetenschap altijd een ondergeschoven kindje gebleven. Zo stelde Buiter in 2007 dienaangaande: 'The role of money as the numéraire (currency unit or currency unit of account) is one of the least researched and least well understood topics in (monetary) economics and therefore remains an orphan. …The determination of the numéraire and its significance is a much neglected issue in monetary economics.'

Doorsnee economen blinken doorgaans niet zo uit in creatief denken buiten de leerboekjes om

Ik wel eens begrepen dat Buiter in zijn gedachtenoefeningen nogal meewarig door zijn collegae werd gadegeslagen. Tja, economen blinken doorgaans niet zo uit in creatief denken buiten de leerboekjes om.'

De TMS-formule krijgt navolging in de internationale economische wetenschap

Heeft u in 2010, bij de publicatie van TMS, daarop veel reacties gekregen? 'In het begin eigenlijk niet. Maar toen het Duitse IFO Instituut en de grootste Duitse werkgevers organisatie BVMW [Bundesverband Mittelständische Wirtschaft, red.] ‘The Matheo Solution (TMS)’ in het internationale economische debat over de eurocrisis brachten, veranderde dat. Inmiddels zijn er diverse internationale experts die in het kader van oplossingen van de eurocrisis ook het idee naar voren hebben gebracht van het van elkaar loskoppelen van de reken- en betaal functie van geld, zoals Thomas Mayer (Deutsche Bank), Dirk Meyer (Helmut Schmidt Universität Hamburg), Ludwig Schuster en (inmiddels wijlen) Margrit Kennedy (Money Network Alliance - MonNetA), Biagio Bossone (The Group of Lecce), Ulrich van Suntum (Universität Münster), Willem Buiter - p. 34 (London School of Economics and CitiGroup), ), Michael Butler (voormalig permanent Brits vertegenwoordiger bij de EC) en Gerald Holtham (Cardiff University & Business School).' Hebben deze experts uw idee overgenomen? 'Hoewel slechts een enkeling aan bronvermelding heeft gedaan, ligt het voor de hand dat veel Duitsers het idee hebben, laten we maar zeggen, geadopteerd. IFO-publicaties worden in economische kringen in Duitsland, en overigens ook ver daarbuiten, zeer breed gelezen. Verder heb ik in de zomer van 2012 - tijdens het BVMW-eurocongres in Berlijn alwaar wij beiden hoofdspreker waren - uitgebreid gesproken met de befaamde Thomas Mayer, die van het eerder genoemde Geuro-plan.'

André ten Dam (rechts) in gesprek met Thomas Mayer (links) (Deutsche Bank) en Ulrich Brasche (midden) (hoogleraar economie en Europese Integratie aan de Fachhochschule Brandenburg, Berlijn) tijdens het ’BVMW Euro-crisis Congres’ in Berlijn (Juli, 2012)

Mayer was toen direct onder de indruk en zeer geïnteresseerd in de ‘TMS-formule’. Tijdens dat congres en ook daarna heb ik een en ander aan hem nog uitgebreid toegelicht. Sindsdien brengt hij het TMS-model in zijn publicaties over de toekomst van de euro.' En Willem Buiter? 'Gelet op zijn eerdere research lag het voor de hand dat ook Willem Buiter met een dergelijk idee zou komen. In september 2011 was het ook zover, maar anders dan mijn TMS-model bracht hij dit idee uitsluitend beperkt tot de Griekenland-kwestie op een wijze dat de nationale Griekse monetaire rekeneenheid niet bínnen maar buíten het Euro pact wordt geplaatst, dus ook niet gemanaged door de ECB maar door de Griekse autoriteiten.' Hebben Nederlandse economen niet gereageerd? 'In Nederland is de eurodiscussie nogal achtergebleven in vergelijking met bijvoorbeeld in Duitsland. Maar toch, ook hier is er enige aandacht voor TMS. Zo heeft de Rotterdamse hoogleraar Arjo Klamer in zijn vorig jaar verschenen boekje “De euro valt! En wat dan?” een mooie plek toebedeeld aan TMS. En ook de Tilburgse hoogleraar Harrie Verbon heeft herhaaldelijk aandacht voor TMS gevraagd [zie bijvoorbeeld hier, red.]. Terug naar uw ideeën. Zou met de implementatie van dit concept de eurocrisis in alle facetten zijn opgelost? 'TMS biedt een oplossing voor de economische, sociale, monetaire, (geo)-politieke en juridische en Verdragsrechtelijke europroblematiek. Helaas is er in de eurozone - door het véél te lang continueren van de eenheidseuro - ook veel kapot gemaakt. Maar vooropgesteld, de introductie van wisselkoersen binnen de eurozone legt de basis voor herstel en verdere gezonde economische ontwikkeling in alle eurolanden. Investeerders stappen dan weer in, want hebben een goed uitzicht op rendement met een veel lager risico. Economieën en werkgelegenheid trekken weer aan. Banken zullen weer gemakkelijker leningen kunnen gaan verstrekken aan het mkb en zullen dus direct profiteren. De staten zien hun inkomsten (winst- en inkomstenbelasting) stijgen en hun uitgaven (sociale uitkeringen) dalen. En importen/exporten van de Europese Interne Markt zullen weer aantrekken als gevolg waarvan het herstel in ieder land nog verder wordt aangezwengeld.'

TMS en de schulden- en bankenproblematiek

Maar er moet natuurlijk nog meer gebeuren? 'Zoals in het vorige gesprek aangegeven moet er met name in Zuid-Europa veel meer werk gemaakt worden van het doorvoeren van de noodzakelijke hervormingen. Want de internationale concurrentiepositie van een land wordt door méér bepaald dan uitsluitend prijs en productiviteit. Een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor investeerders hangt bijvoorbeeld ook af van arbeidsmarktstructuren en overigens ook van politieke en maatschappelijke stabiliteit.

Naarmate het economisch herstel vordert, neemt het draagvlak voor hervormingen toe

Daarom is het ook zaak dat de eurozone intact blijft, zodat er vanuit de Eurogroep hervormingsdruk uitgeoefend kan blijven worden op alle eurolanden, zulks met de no-bail-out bepalingen als stok achter de deur. En, zoals gezegd, naarmate de mensen zien dat economieën en werkgelegenheid zich herstellen, ontstaat er natuurlijk ook een veel groter maatschappelijk draagvlak voor het doorvoeren van de hervormingen.' In ons vorige gesprek noemde u ook twee andere aspecten van de eurocrisis, ten eerste de Zuid-Europese schuldenproblematiek. 'Inderdaad. Of we het nu leuk vinden of niet, onhoudbare staatsschulden zullen tot een draagbaar niveau moeten worden teruggebracht. We zullen met zijn allen op de blaren moeten zitten van jaren van overcreditering. En we moeten in het geval Griekenland natuurlijk niet vergeten dat de verstrekte miljardenleningen praktisch niets terecht is gekomen bij het Griekse volk. Maar dat ze hebben gediend om de Europese banken, vooral Franse en Duitse, die volop in Griekse waardepapieren zaten, uit de penarie te helpen. Ik zei al: de recente voorbeelden van Brazilië, Mexico, Zuid-Korea en Thailand hebben laten zien dat monetaire devaluaties, in vergelijkbare gevallen zoals thans in Zuid-Europa, niet alleen hebben geleid tot het gewenste economische en sociale herstel, maar ook, dat tegelijkertijd de terugbetaalcapaciteit op staatsleningen van die landen aanzienlijk toenam. Zelfs indien die staatsleningen in buitenlandse valuta waren gewaardeerd ten opzichte waarvan ‘monetair’ werd gedevalueerd.' Als ik het goed begrijp krijgen wij dan uiteindelijk meer euro's terug op onze leningen aan landen als Griekenland, Spanje en Portugal wanneer die monetair devalueren ten opzichte van Duitsland en Nederland. 'Dat is heel wel mogelijk, maar natuurlijk wel onder de voorwaarde dat er dan in die landen verstandig economisch beleid gevoerd gaat worden. Bovendien kunnen deze landen met het doorvoeren van hervormingen vervolgens ook een inhaalslag maken als gevolg waarvan de wisselkoers van de munten, of in het geval van TMS, de valutaire-rekeneenheden na een initiële forse monetaire devaluatie later weer wat zou kunnen revalueren, als gevolg waarvan de terugbetaalcapaciteit dan nog verder zal toenemen.' U heeft met The Matheo Solution ook voorstellen gedaan om het derde aspect van de eurocrisis, de bankencrisis, te adresseren.

De noodzakelijke schuldreductie brengt banken en het Europese financiële stelsel aan het wankelen

'Indien de - in mijn ogen onvermijdelijke - reset in de schuldenkwestie er komt, kan de stabiliteit van het Europese financiële stelsel in gevaar komen, dat moeten we natuurlijk voorkomen. Europese banken zullen dan immers op uitstaande leningen fors af moeten gaan boeken en dat zal veel banken en dus het Europese financiële stelsel aan het wankelen brengen. Daarom is er de laatste jaren natuurlijk ook zo sterk aangedrongen op herkapitalisatie van de banken. Maar de genomen maatregelen zijn in de verste verte niet voldoende om ook een reset van al die leningen te kunnen weerstaan. En als banken dan uiteindelijk weer door de Duitse en Nederlandse belastingbetaler gered moeten worden gaat dat natuurlijk ten koste van onze economische groei. Er moet dus een ander vangnet komen.' U denkt daarbij aan een zogenoemde European Bank for Bank Capital Support (EBBCS), gefinancierd door de ECB in haar natuurlijke rol als lender-of-last-resort. Wat verstaat u daaronder? 'De EBBCS is een ‘Special-Purpose-Vehicle (SPV)’ gefinancierd door de ECB, via welke ‘onmisbare' Europese systeembanken in de derde/laatste ‘Europese’ fase geherkapitaliseerd kunnen worden. Dit zou dan feitelijk een tijdelijke gedeeltelijke of gehele ‘nationalisatie’ op Europees niveau zijn van de desbetreffende, voor het systeem onmisbare, Europese systeembanken. Dit gebeurt dan dus niet met belastinggeld (dat dan ook niet aan de economie onttrokken behoeft te worden) maar door middel van ECB financiering. Voor de helderheid, de volgorde voor herkapitalisatie is dan: 1) Eerst langs private weg. Dat betekent dat de betreffende banken onder meer nieuw aandelenkapitaal dienen aan te trekken en dat bankobligatiehouders zullen moeten ‘bloeden’; 2) Vervolgens, indien stap 1 ontoereikend is, zal er herkapitalisatie op nationaal vlak door de desbetreffende nationale overheid plaats moeten vinden. Dus gedeeltelijke of algehele nationalisatie op nationaal vlak; 3) Tenslotte, indien stap 1 ontoereikend is en ook de nationale overheden de herkapitalisatie niet of niet geheel kunnen dragen, zal er dan dus op Europees vlak het door het ECB-gefinancierde EBBCS moeten inspringen. En vergeet niet, als ‘Lender-of-the-Last-Resort’ beschikt de ECB als centrale bank natuurlijk over ongelimiteerde middelen.

TMS biedt een slim en ongelimiteerd vangnet voor banken-herkapitalisatie

Vanzelfsprekend heeft dit allemaal pas zin als er ook, en wel eerst, binnen de eurozone een systeem van wisselkoersen en rentedifferentiatie wordt ingevoerd teneinde het herstel te bewerkstelligen, waarvan de banken, zoals gezegd, als eersten zullen profiteren, want die kapitaalsteun moet natuurlijk ook wel weer een keer terugbetaald gaan worden.' Hoe is op dit onderdeel van TMS gereageerd? 'De Nederlandse economen zijn, geloof ik, nog steeds op zoek naar zo'n vangnet. Maar aardig is wel dat de nieuwe Griekse minister van Financiën, Yanis Varoufakis, een aantal jaren terug met een zelfde idee is gekomen. Hij zag daarbij voor die SPV-entiteit een rol weggelegd voor het huidige noodfonds ESM, maar dan dus gefinancierd door de ECB, en dat is een goed idee. Voor mijn andere eurocrisis ideeën verwijs ik iedereen graag naar de TMS-website waarin die ideeën puntsgewijs zijn opgesomd [zie hier, red.] en ook nader toegelicht [zie hier, red].'

In de eurozone komt het spel nu op de wagen

Bent u verder al een beetje bekomen van de gebeurtenissen sinds ons vorige gesprek? 'U bedoelt, denk ik, het QE-besluit van de ECB en de Griekse verkiezingen en de nasleep daarvan. Het ECB-besluit kwam natuurlijk niet als een verrassing want Mario Draghi heeft dat al sinds, meen ik, afgelopen zomer aangekondigd. Interessant hierbij was wel dat Klaas Knot binnen de ECB daar tegen heeft gestemd maar zeker ook, dat hij een paar dagen later dat ook bij Buitenhof kwam vertellen. Vorige week vulde Klaas Knot aan, natuurlijk niet helemaal onterecht, dat 1.100 miljard euro voor een half procent inflatie en de hoop op een sprankeltje economische groei wel een beetje duur is.' In Buitenhof begon Klaas Knot ook opeens over het traditionele Nederlandse sterke-munt-beleid, daar had u in het eerste deel van ons interview nog de aandacht voor gevraagd. Zou Klaas Knot dat interview gelezen hebben? 'Ik heb geen idee, maar dat zou zomaar zo geweest kunnen zijn. Hoe dan ook, ik ben erg blij dat mijn pleidooi voor het traditioneel Nederlandse sterke-munt-beleid gehoor begint te krijgen. Kort na zijn aantreden als DNB-president in 2011 was Klaas Knot ook al eens te gast bij Buitenhof en toen zei hij nog dat hij in zijn functie uitsluitend het Europese belang te dienen had en niet het Nederlandse. In de tussentijd begint hij daar kennelijk genuanceerder over te denken.'

Uw oproep om aandacht voor het traditionele Nederlandse sterke-munt-beleid heeft gehoor gekregen

Dat gehoor krijgt u ook binnen de Nederlandse politiek want direct na het ECB-besluit trok CDA-leider Sybrand Buma, met verwijzing naar dat sterke-munt-beleid, fel van leer tegen de ECB. Wat vond u van de Nederlandse politieke reacties op het ECB-besluit? 'Zoals u weet, ben ik niet zo onder de indruk van de politiek, ook niet van die in Nederland, een paar uitzonderingen daargelaten, waarbij we in ieder geval senator Kees de Lange moeten noemen [zie bijvoorbeeld hier, red.]. Maar na vijf jaar eurocrisis is dit nu wel de eerste keer dat een meerderheid in de Tweede Kamer zich heeft uitgesproken tegen de wijze waarop de beleidsmakers het tij in de eurozone proberen te keren, in dit geval de ECB. Dat is een belangrijk teken aan de wand. Hierbij vind ik overigens wel dat die politieke groeperingen die nu voor het eerst zich hebben uitgesproken ‘tegen’ de aanpak door de beleidsmakers van de eurocrisis wel krokodillentranen huilen. Deze ECB-beslissing vloeit simpelweg voort uit het door hen al 5 jaar gesteunde beleid om de ‘one-size-fits-none’ euro-Pact te continueren.

Als de Tweede Kamer nu consequent is, zou zij ook afstand moeten nemen van het desastreuze ‘one-size-fits-none’ Euro Pact

Hoe dan ook, deze politieke meerderheid nu is dus wel een kentering. De vraag is echter wel of dit uitsluitend politieke retoriek voor de bühne is of dat men op het Binnenhof eindelijk tot inkeer aan het komen is? Want let wel, als men nu consequent zou zijn, dan zou men nu dan ook afstand moeten nemen van het desastreuze en destructieve beleid van het continueren van het ‘one-size-fits-all/none’ Euro Pact.' En de Griekse verkiezingen, wat vond u daarvan? 'De uitslag van de Griekse verkiezingen was natuurlijk weinig verrassend, zeker toen, na eerder Jean-Claude Juncker, ook Jeroen Dijsselbloem en Angela Merkel zich daar tegenaan begonnen te bemoeien met waarschuwingen aan de Griekse kiezer om vooral niet op Syriza te gaan stemmen. Vanuit hun perspectief hadden ze dat beter niet kunnen doen want ik denk dat dat voor de Grieken juist een extra stimulans is geweest om Syriza te verkiezen.'

Dat het voor de nieuwe Griekse machthebbers ‘serious business’ is, is inmiddels wel gebleken

Dat het voor de nieuwe Griekse machthebbers ‘serious business’ is, is inmiddels wel gebleken. De confrontatie wordt aangegaan met Duitsland waarbij het oorlogsverleden weer van stal wordt gehaald. Wat hierbij natuurlijk zorgelijk is, zijn de geopolitieke ontwikkelingen, ik heb al genoemd dat de Russen er als de kippen bij waren om de Grieken te paaien en daarmee een wig in de Europese eenheid te drijven. Hoe nu verder? Krijgen wij in Nederland ons geld nog terug van de Grieken? 'Omdat Jeroen Dijsselbloem bij zijn bezoek aan Athene door Yanis Varoufakis toch wel een beetje teveel geschoffeerd is, kwam Alexis Tsipras [de nieuwe Griekse minister-president, red.] een dag later met wat verzoenende taal. Hij stelde dat Griekenland de leningen aan het IMF en de ECB wel zou terugbetalen maar dat er wel degelijk gesproken moet gaan worden over het stopzetten van het besparingsbeleid aldaar en ook over de leningen verstrekt door de overige eurolanden. De leningen van IMF en ECB hebben, meen ik, ook voorrang op die van de overige eurolanden aan Griekenland, en dat is natuurlijk het overgrote deel.

Misschien is Jan Kees de Jager de enige die nog gelooft dat de Grieken ons volledig gaan terugbetalen

(Lachend): we moeten nog maar eens aan Jan-Kees de Jager gaan vragen of de Grieken ook die schulden uiteindelijk ooit volledig zullen afbetalen, misschien is hij de enige die daar nog in gelooft. Maar omdat Angela Merkel, Jeroen Dijsselbloem en ook Mark Rutte ter voorkoming van gezichtsverlies in eigen land voet-bij-stuk houden wat betreft ook deze terugbetaling ligt een compromis van een schuldenmoratorium het meest voor de hand. Een aantal jaren geleden heb ik ook wel eens geopperd om het niet-houdbare deel van deze schulden, als politiek compromis, maar voorlopig te ‘parkeren’. Die schulden zullen dan op een rustiger ogenblik in de toekomst kwijtgescholden worden. (Harder lachend): dan heb ik voor de politici wellicht nog een ander goed idee: met een negatieve rente -daar zijn we in de eurozone tegenwoordig immers goed in- met jaarlijkse verrekening daarvan op de hoofdsom verdwijnt de Griekse schuld na verloop van tijd ook als sneeuw voor de zon. Wat ook speelt is dat de Grieken een gewillig oor vinden bij Frankrijk en Italië om de het Duits-Nederlandse dictaat van besparingen te beëindigen. Daarmee lijkt de kans dat de Fransen en Italianen na vijf jaar eindelijk eens een begin zouden maken met de noodzakelijke hervormingen wederom een toekomstfantasie. Al met al hoop ik dat alle partijen het hoofd koel houden. Maar de geest is, denk ik, nu wel uit de euro-fles. De machtsovername van Syriza in Griekenland is immers ook de opmaat voor vergelijkbare ontwikkelingen in andere eurolanden. Denk bijvoorbeeld aan Podemos in Spanje, waar later dit jaar ook verkiezingen zijn. Als Podemos het spel goed speelt en er bij hen geen gekke dingen gebeuren voorzie ik ook in Spanje de volgende democratische revolutie.

Duitsland heeft nu de ‘Slag om de Euro’ op alle fronten verloren, Nederland ernstig de dupe

Waar staan we nu dat nu na ruim vijf jaar eurocrisis ? 'Ik zou mij zomaar kunnen voorstellen dat de Duitsers en de Nederlanders zich inmiddels ernstige zorgen beginnen te maken. Duitsland heeft nu ook de ‘Slag om de Euro’ verloren en daar is Nederland ernstig de dupe van.' Kunt u dat uitleggen? 'Herinnert u zich nog dat volgens de initiële afspraken de euro een sterke munt zou gaan worden, de ECB een sterke-munt-beleid zou gaan voeren, de eurolanden een degelijk beleid inzake staatsschuld en -begrotingen zouden gaan voeren en ieder land individueel verantwoordelijk zou zijn en blijven voor de eigen staatsfinanciën, waarbij dus ook de ECB zich zou onthouden van monetaire financiering van staten? Van al dat alles is nu helemaal niets overgebleven! De euro is verworden tot, op zijn Duits gezegd, een ‘Weichwährung’, en de ECB tot een Latijns-Europese centrale bank; de Duitse en Nederlandse belastingbetalers zijn via de noodfondsen nu hoofdelijk aansprakelijk voor de onhoudbare staatsschulden in Zuid-Europa (eurobonds via de achterdeur); Zuid-Europa lijkt nu definitief afscheid te gaan nemen van degelijk financieel beleid, en als klap op de vuurpijl worden de Zuid-Europese landen nu ook nog eens door de ECB ‘monetair’ gefinancierd als gevolg waarvan de noodzakelijke hervormingen in Frankrijk en Italië waarschijnlijk tot sint-juttemis uit zullen blijven.

De schade voor Duitsland en Nederland is veel groter dan de via de noodfondsen uitgeleende bedragen

Vergeet niet dat de schade voor Duitsland en Nederland veel groter is dan het via de noodfondsen hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de leningen op Zuid-Europese eurolanden, waarvan de Griekse slechts een begin zullen zijn. Doordat de ECB ten behoeve van Zuid-Europa de rente en de wisselkoers van de euro ‘drukt’ zijn ook onze spaartegoeden en pensioenen al jaren ernstig uitgehold. Hetzelfde geldt voor onze koopkracht. Dit allemaal was natuurlijk nooit de bedoeling en dat zou daarom niet alleen voor Duitsland maar zeker ook voor Nederland onacceptabel moeten zijn.' Speelt er nog meer? 'Zoals gezegd, is er tevens een forse wig gedreven in de na-oorlogse Europese politieke eensgezindheid en stabiliteit in het algemeen tussen Noord en Zuid en in de Duits-Franse As in het bijzonder; en door de one-size-fits-none euro is in alle eurolanden een enorme ravage aangericht met ernstige aantasting van de economieën en werkgelegenheid en met name - maar niet alleen - in Zuid-Europa bittere armoede en mensonterende situaties. Is u tot slot verder nog iets opgevallen?

Geert Mak

Jazeker, en wel de uitspraak in de NRC over de euro door Geert Mak, naar aanleiding van zijn nieuwe boek ‘In de ban van de krekel, in de ban van de mier. Wat is de waarde van oude verhalen in een nieuw Europa?’. Mak schreef: “De euro is en blijft een uiterst problematische munteenheid omdat het achttien zeer uiteenlopende economische culturen – met de nadruk op ‘cultuur’ – in één monetaire dwangbuis perst. Daardoor ontbreekt het binnen de eurozone aan de broodnodige monetaire flexibiliteit, en dat blokkeert overal de kansen op herstel.” Laten we dit gesprek maar besluiten met de door Geert Mak, toch Neerland’s grootste Europa-expert, hier genoemde huidige afwezigheid van "broodnodige monetaire flexibiliteit binnen de eurozone", die overal de kansen op herstel blokkeert, dat is inderdaad juist de kern van de europroblematiek ….. en bij het herstel van deze door hem genoemde flexibiliteit ligt dus ook het begin van de oplossing. Nog een allerlaatste vraag: waarom heet uw plan eigenlijk The Matheo Solution? Mijn totaaloplossing van de eurocrisis heb ik vernoemd naar mijn begin 2010 geboren zoontje: Matheo.

The Matheo Solution (TMS) – For Matheo and all other Europeans

Ik zie Matheo als de representant van alle jonge en toekomstige Europese generaties in alle eurolanden, die we een zo stabiel en welvarend mogelijke toekomstige leefomgeving moeten bieden. Daarom is de slogan van TMS ook: ‘For Matheo and all other Europeans’.

Matheo ten Dam, naar wie zijn vader, André, diens ideeën ter oplossing van de eurocrisis heeft vernoemd

Afgelopen weekend hebben we alweer Matheo's vijfde verjaardag gevierd. Dat betekent dus dat de eurocrisis vijf jaar voortduurt en de europroblematiek al langer, namelijk eigenlijk al sinds de financiële crisis in 2008. Al deze ellende is dus inmiddels al langer aan de gang dan de Tweede Wereldoorlog en het einde is helaas nog niet in zicht.'