Gaat de concurrentie bij bio-supers ten koste van de kwaliteit?

‘Vullers’, worden ze genoemd: stoffen die aan ons eten worden toegevoegd om ze meer substantie te geven, waardoor er minder van het originele product in hoeft te zitten. Een tomatensaus kun je bijvoorbeeld maken van 100 procent tomaten; je kunt ook een beetje bindmiddel en wat water toevoegen en wat minder tomaten gebruiken. Op die manier heb je minder van de dure ingrediënten nodig en krijg je dus een goedkoper product. Handig wanneer je je tomatensaus extra voordelig in het schap wil zetten.

Het gebruik van conserveermiddelen is een andere manier om eten goedkoper te maken. Het eten is dan langer houdbaar en kan dus over langere tijd verkocht worden. Dat betekent minder verlies en dus minder kosten.

Bij het ‘gewone’ voedsel dat in de supermarkt ligt, worden dit soort trucjes al lange tijd gebruikt. Inmiddels neemt de vraag naar biologische producten echter stevig toe en is er een concurrentiestrijd losgebarsten om ook de biologische producten zo goedkoop mogelijk aan te bieden. Zeker nu discounter Lidl ook biologische producten aanbiedt, vaak tegen fors lagere prijzen dan concurrenten als Marqt en Ekoplaza

Hoe gezond zijn biologische producten eigenlijk ten opzichte van die uit de gangbare landbouw?

Sommige supermarkten zouden daarom ook meer 'vullers' in hun biologische producten stoppen, zo meldden betrokkenen eerder aan Follow the Money. Maar is dat ook zichtbaar in de schappen? Is het biologische eten daardoor op sommige plekken minder gezond dan de klant denkt? En hoe gezond zijn biologische producten eigenlijk ten opzichte van producten uit de gangbare landbouw?

Proef op de som

We besloten zelf de proef op de som te nemen. Dit deden we door op zoek te gaan naar zes producten: aardbeienjam, appelmoes, chocoladepasta, pindakaas, sinaasappelsap en tomatensaus. Het testje was simpel: we zochten vlot de goedkoopste biologische versie van het product bij de supermarkten Ekoplaza, Marqt, Albert Heijn, Jumbo en Lidl. Bij de laatste drie vergeleken we het biologische product daarnaast met een gangbaar product.

Helemaal wetenschappelijk verantwoord is de test daarmee niet: wil je supermarkten echt goed vergelijken, dan zou je veel meer producten moeten testen en bij voorkeur ook meerdere vestigingen bezoeken. Desalniettemin geeft het een beeld van de beschikbaarheid en inhoud van biologische producten. Smaak lieten we buiten beschouwing. We legden de uitkomst ook nog voor aan Tiny van Boekel, hoogleraar voedingsmiddelentechnologie aan de Wageningen Universiteit.

1. Aardbeienjam: het maakt allemaal weinig uit

De verschillen: Ekoplaza, Marqt en Jumbo hebben vruchtenconcentraat in hun biologische jam. De rest gebruikt suiker. Biologisch of niet, in elk potje zit ongeveer 50 procent fruit (aardbei). Verder is de samenstelling vrijwel identiek.

De kostenbesparing: vruchtenconcentraat is duurder dan suiker. Hoe groot het prijsverschil precies is hangt af van het moment en van het type vrucht dat voor het concentraat wordt gebruikt. Meestal is dat appel.

Alleen de appelmoes van Marqt bestaat volledig uit appels

De gezonde keuze: vruchtenconcentraat bestaat voornamelijk uit suiker, maar daarnaast kunnen er ook nog vezels en andere voedingsstoffen in zitten. Hoeveel gezonder vruchtenconcentraat is, hangt er vanaf wat er precies in zit.

2. Appelmoes: variatie in hoeveelheid appel

De verschillen: Alleen de appelmoes van Marqt bestaat volledig uit appels. Verder wordt  er — biologisch of niet — nog rietsuiker en citroenzuur (E330) aan toegevoegd. De hoeveelheid appels in biologische appelmoes varieert van 90 procent (Ekoplaza) tot 100 procent (Marqt): Lidl (92 procent) Jumbo (92,9 procent) en Albert Heijn (96 procent) zitten daar tussenin.

In de ‘gewone’ appelmoes zit wat minder variatie. Albert Heijn (basic) en Lidl bevatten 92 procent appels, bij Jumbo is het 92,9 procent. Alle winkels verkopen ook andere soorten appelmoes, met een iets andere samenstelling.

De kostenbesparing: suiker is aanzienlijk goedkoper dan appels.

De gezonde keuze: het is heel simpel: hoe minder suiker, hoe gezonder. Beter is het trouwens om gewoon appel te eten. Voedingsvezels blijven nog wel achter in de appelmoes, maar vitamines kunnen verdwijnen.

3. Chocoladepasta: let op de cacao

De verschillen: ai, geen biologische chocoladepasta bij Lidl, Albert Heijn en Jumbo. Bij Marqt is de goedkoopste biologische chocoladepasta van Penotti; die bevat 15 procent cacao. Bij Ekoplaza is de chocoladepasta nog wat rijker: hier telt ‘ie zelfs 30 procent cacao. 

Een gewone chocoladepasta hebben de gewone supermarkten wel. Die van Lidl bevat 5 procent cacao. De chocoladepasta van Albert Heijn en Jumbo bevat 11 procent cacao.

De kostenbesparing: de cacao vervangen door olie, vetten en wat suiker maakt het product een stuk goedkoper.

De gezonde keuze: 'In cacao zitten flavonoïden en die kunnen bloeddrukverlagend werken,' zegt Van Boekel. Hoe meer cacao, hoe gezonder dus. 'Maar reken je niet rijk. Op het dagelijks dieet zal het weinig uitmaken.' Bovendien bevat chocoladepasta altijd al veel suiker. Echt gezond is het dus sowieso niet.

Dextrose is uiteindelijk gewoon suiker

4. Pindakaas: veel variatie in hoeveelheid pinda’s

De verschillen: de biologische pindakaas bestaat bij alle supermarkten vrijwel volledig uit pinda’s. Ekoplaza en Marqt voegen nog een beetje zout toe, Albert Heijn voegt zelfs helemaal niets toe. Lidl heeft geen biologische pindakaas.

In de niet-biologische pindakazen zitten minder pinda’s. Bij Jumbo en Aldi telt de goedkoopste pindakaas 85 procent pinda’s. Hun product wordt verder aangevuld met zonnebloemolie en palmvet. Het goedkoopste alternatief van Albert Heijn (basic) telt slechts 55 procent pinda. Hieraan is naast zonnebloemolie en palmvet dextrose toegevoegd. Dextrose is uiteindelijk gewoon suiker.

De kostenbesparing: de pinda’s vervangen door olie of suiker maakt het product goedkoper. 

De gezonde keuze: ‘Pinda’s bevatten redelijk veel onverzadigde vetten en worden daarom als gezond beschouwd.’ Die vervangen door suiker is sowieso ongezonder. Wordt een andere olie gebruikt, dan hangt het van het soort olie af wat het effect is. Op het etiket kun je zien hoeveel verzadigde en onverzadigde vetten er in de pindakaas zitten.

5. Tomatensaus: extra zout

De verschillen: een biologische tomatensaus is ook na drie keer rondstruinen onvindbaar bij Lidl en Jumbo. Bij Albert Heijn is er wel een biologische tomatensaus: die bestaat uit bijna volledig uit tomaten, plus nog een beetje zout en conserveermiddel. Bij Marqt en Ekoplaza bestaat de tomatensaus echt alleen uit (gezeefde) tomaten.

Zout krijgen we al voldoende binnen, dat extra toevoegen is dus niet nodig

In het gewone assortiment heeft Lidl een tomatensaus 'met kruiden'. Die blijkt voor 75 procent uit tomaten te bestaan en bevat vervolgens tomatenpuree, gemodificeerd maïszetmeel, zout, suiker en nog wat kruiden. Albert Heijn heeft in het gewone assortiment een tomatensaus met 95 procent tomaten. De rest is ui, zout, knoflook en een citroensapconcentraat. Die van jumbo telt 99,6 procent tomaten en een beetje zout.

De kostenbesparing: door maïszetmeel – een veelgebruikte vuller – toe te voegen, kun je een product aanzienlijk goedkoper maken. Een beetje zout, suiker en wat kruiden en het product smaakt weer fantastisch. Daarnaast gebruikte Lidl niet alleen tomaten, maar ook tomatenpuree. Dat is handig, want tomatenpuree is langer houdbaar en dus goedkoper. 'Ook bevat het minder water; dat brengt de transportkosten omlaag,' voegt Van Boekel nog toe.

Albert Heijn gebruikt bij haar biologische product conserveermiddel. Daarmee is het product langer houdbaar, waardoor het product over langere tijd verkocht kan worden en dus goedkoper aangeboden kan worden.

De gezonde keuze: zout krijgen we al voldoende binnen, dat extra toevoegen is dus niet nodig. Ook suiker toevoegen is niet heel gezond. Dat maakt de sauzen van Lidl (zout en suiker) en Albert Heijn (zout) wat minder gezond. 

Met het gebruik van tomatenpuree is op zich echter niet zo veel mis: 'De verwerking tot puree zorgt ervoor dat bepaalde gezonde stoffen beter voor ons lichaam beschikbaar komen dan bij onbewerkte tomaten,' merkt Van Boekel op. 'Het gehalte vitamine C gaat bij verwerking tot tomatenpuree wel wat naar beneden, maar van vitamine C krijgen we toch al voldoende binnen. Aan de tomatensaus had Lidl maïszetmeel toegevoegd. Het toevoegen van een beetje zetmeel zal binnen het algehele dagelijks dieet weinig uitmaken.'

6. Sinaasappelsap: vers het lekkerst

Verschillen: biologisch sinaasappelsap ontbreekt in de schappen van Lidl. Marqt en Albert Heijn hebben biologisch sinaasappelsap uit concentraat. Daarvoor wordt het sap ingedampt; net zo goed een verhitting dus. Bij Ekoplaza is het sap versgeperst van sinaasappels. Dat is trouwens wel een stuk duurder.

De gewone verse sinaasappelsap van Lidl is gepasteuriseerd. Die van Albert Heijn en Jumbo zijn uit concentraat, waarbij Jumbo nog extra vitamine C toevoegt.

De kostenbesparing: pasteuriseren zorgt voor een langere houdbaarheid. Het product hoeft dan niet onmiddellijk verkocht te worden en kan dus goedkoper worden aangeboden. Ook concentraat is langer houdbaar en zorgt bovendien voor besparing van transportkosten.

Soms is het biologische alternatief wat ‘puurder’

De gezonde keuze: 'Qua gezondheid maakt het weinig uit,' zegt Van Boekel. 'Verhitten zorgt voor een verlies aan vitamine C, maar daarvan krijgen we toch voldoende binnen. De smaak gaat wel wat achteruit na verhitting.'

Eindconclusie

Ja, er wordt ook in biologische producten bezuinigd door vullers toe te voegen of een product langer houdbaar te maken. Zo varieerde de hoeveelheid cacao behoorlijk tussen verschillende chocoladepasta’s behoorlijk, kwamen de sinaasappels soms uit concentraat en varieerde de hoeveelheid appels. Systematische verschillen tussen supermarkten hebben we echter niet opgemerkt. Lidl had vooral heel weinig biologische producten.

Soms is het biologische alternatief wat ‘puurder’. De goedkoopste biologische pindakaas bevatte bijvoorbeeld aanzienlijk meer pinda’s dan het goedkoopste gangbare alternatief. Systematisch zijn dit soort verschillen echter niet. De vraag is ook wat precies puur is, zegt van Boekel. ‘Jam, pindakaas, appelmoes zijn allemaal bewerkte producten bereid uit grondstoffen. Wat is dan de definitie van puur, wat is je referentiepunt?’

Daarnaast, merkt van Boekel op: 'Op je algehele voedingspatroon hebben dit soort verschillen in de hoeveelheid vullers überhaupt weinig effect. Alleen wanneer je allergisch bent voor bijvoorbeeld tarwe is het belangrijk goed op te letten of er geen tarwezetmeel is toegevoegd.'

Follow the Money brengt de macht van de voedingsindustrie en supermarkten in kaart. Dit artikel is een vervolg op 'Biologische sector vreest macht grote supermarkten'. Ook de komende tijd is meer hierover te verwachten. Wil je met onze redacteuren meedenken? Word lid van ons voedselpanel!