‘We zijn nog steeds veel te afhankelijk van Rusland en de Golfstaten.’ Premier Mark Rutte zet met zijn Churchill-lezing in 2019 een duidelijk standpunt neer. Hij is uitgenodigd door het Europa Instituut van de Universiteit van Zürich om er te spreken over de toekomst van Europa. Onder andere de energiezekerheid stipt Rutte aan. ‘We moeten bereid zijn om Europa's aanzienlijke market power te gebruiken als tegenwicht tegen landen die pijplijnpolitiek gebruiken als instrument van buitenlands beleid.’

Met die laatste woorden verwijst Rutte naar het Russische staatsbedrijf Gazprom. Dat is goed voor zo’n 40 procent van de Europese gastoevoer, hoofdzakelijk aangeleverd via een netwerk aan pijpleidingen dat zich vanuit Oost-Europa over het continent vertakt. Met de aanleg van Nord Stream 2 – Gazproms nieuwste miljardenproject – wil het die grip nog versterken.

Wat Rutte in Zürich niet vermeldt, is dat Nederland binnen Europa een van de schaarse bondgenoten is van het controversiële pijpleidingproject Nord Stream 2. Die pijpleiding moet Noord-Europa via Duitsland van extra Russisch gas voorzien. Een meerderheid van het Europees Parlement wil de aanleg tegenhouden, omdat het ingaat tegen het energiebeleid van de EU dat erop gericht is om minder afhankelijk te worden van ‘derde landen’. Volgens de Nederlandse regering gaat het echter om een ‘commercieel project’ dat aan het bedrijfsleven moet worden overgelaten.

De opstelling van de regering past in een lange geschiedenis waarin Nederland in Europa de energiebelangen van de belangrijke economische partner Rusland dient. Aan de hand van opgevraagde overheidsdocumenten, parlementaire stukken, Russische bronnen en interviews brachten The Investigative Desk en Follow the Money in beeld hoe het neerhalen van vlucht MH17 en de Russische inval in Oekraïne slechts een tijdelijke hobbel vormde voor de Russisch-Nederlandse relaties.

Van goed tot erger 

Tijdlijn: begin link‘Stelt u zich eens voor, dat bij ons zo’n organisatie zou verschijnen, die pedofilie propageert?’ De sneer van president Vladimir Poetin doet de gebeitelde glimlach op het gelaat van premier Rutte bevriezen. Het is 8 april 2013, en de twee ontmoeten elkaar in het Scheepvaartmuseum in Amsterdam voor een persconferentie in het kader van het Nederland-Ruslandjaar. De conferentie is tekenend voor de gespannen politieke en morele verhoudingen dat jaar: buiten protesteren ruim drieduizend betogers van het COC tegen Russische anti-homowetgeving. Binnen zien hoogwaardigheidsbekleders, CEO’s en journalisten hoe Rutte het onderwerp mensenrechten in Rusland probeert aan te snijden. En hoe Poetin de bal teruggekaatst.

Een half jaar eerder, bij de inauguratie van het eerste Nord Stream-project, had Rutte de pijplijnen nog als bewijs opgevoerd van hoe ‘succesvol, lucratief’ en ‘cruciaal voor de energiezekerheid’ internationale samenwerking was. Energie werd dan ook gekozen als hoofdthema van het Nederland-Ruslandjaar. Gezamenlijke energieprojecten zouden als opstap dienen om wederzijds vertrouwen te kweken en ruimte te scheppen om in Rusland mensenrechten, democratie en goed bestuur te bevorderen.

De conferentie is tekenend voor de gespannen politieke en morele verhoudingen dat jaar

Het liep anders. De incidenten die het Nederland-Ruslandjaar overschaduwden – waaronder de arrestatie van een Gronings raadslid vanwege zogenoemde ‘homo-propaganda’ en de gevangenneming van twee Greenpeace-activisten bij een boorplatform van Gazprom – maakten pijnlijk duidelijk dat het Kremlin niet zat te wachten op ongevraagd advies.

Voor het bedrijfsleven werd 2013 niettemin een feestjaar. Direct na de persconferentie in het Scheepvaartmuseum schoven de twee staatshoofden aan bij een diner met een kleine veertig Russische en Nederlandse topondernemers, georganiseerd door VNO-NCW. Ook grote gasbedrijven uit beide landen waren vertegenwoordigd.

In Moskou ontmoetten Nederlandse en Russische ministers elkaar als deel van de Gemengde Economische Commissie. Daar grepen de Russen hun kans te klagen over de nieuwe regels die de EU voorstelde om minder afhankelijk te worden van energievoorziening van landen als Rusland. Henk Kamp, toenmalig minister van Economische Zaken, en Rutte reageerden ‘begripvol maar afhoudend’ op de Russische zorgen.

Ondanks de incidenten leidden de vergaderingen, borrels en diners tot resultaat: een dertigtal samenwerkingsovereenkomsten tussen overheden, universiteiten en hoofdzakelijk bedrijven. Zo haalde baggerbedrijf Boskalis onder toeziend oog van Rutte een groot contract binnen om grond op te spuiten voor een nieuwe haven in Sint-Petersburg.Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin linkMaar nauwelijks een half jaar later, nadat Rusland de Krim annexeerde en een Russische Buk-raket vlucht MH17 met 298 inzittenden uit de lucht schoot, verdween die vrolijke sfeer als sneeuw voor de zon en volgden Europese sancties tegen Rusland. Alleen het Nederlandse bedrijfsleven maakte zich daarna nog openlijk sterk voor de Russische belangen. Ondernemersorganisatie VNO-NCW uitte in september 2014 al twijfels bij de effectiviteit van de sancties, en voelde naar eigen zeggen meer voor duidelijke afspraken met Poetin over Oekraïne.

De banden in de gassector bleken evenwel bestand tegen de politieke ontwikkelingen. De topbestuurders bleven elkaar ontmoeten op congressen en tijdens onderlinge bezoekjes. Een delegatie van het Groningse Energy Delta Institute reisde in de lente van 2015 af naar Sotsji. Vertegenwoordigers van Shell, Gazprom en Gasunie ontmoetten elkaar daar voor het jaarlijkse partneroverleg van hun gezamenlijke businesschool. Ze troffen elkaar opnieuw in juni op de World Gas Conference in Parijs, waar de Nederlandse gassector zichzelf promootte op een receptie in de residentiewoning van de Nederlandse ambassadeur.

In ons eerste artikel over Gazprom beschreven we hoe de Russische gasreus zijn zakelijke belangen in Nederland in deze jaren uitbreidde. Het bedrijf werd de grootste gasleverancier aan gemeenten en waterschappen, bouwde de gaswinning op de Noordzee uit en kreeg in 2015 met de opening van de gasopslag in Bergermeer een grotere rol in de Nederlandse energievoorziening.

Publiekelijk durfde het kabinet de vingers echter niet meer te branden aan het gevoelige Rusland-dossier. Nederland stopte in 2014 het jaarlijks overleg over de gezamenlijke economische belangen. Daarmee kwam ook het regelmatige overheidsoverleg over de energieprojecten ogenschijnlijk tot stilstand.Tijdlijn: einde link

Welkom (terug) in Moskou

Tijdlijn: begin linkDie stilstand werd doorbroken in mei 2017. De Flame-Conferentie vond dat jaar in Amsterdam plaats. De Russische handelsvertegenwoordigers openden de deuren van hun statige pand aan het Museumplein. De dag werd ingeleid door oud-Gazpromtopman Marcel Kramer. Zijn Groningse Energy Delta Institute, de gezamenlijke gas-businessschool van Gasunie, Shell en Gazprom, organiseerde deze dag samen met de Russische Kamer van Handel en Industrie.

De sprekerslijst bestond vrijwel volledig uit vertegenwoordigers van de Nederlandse en Russische bedrijven die meewerkten aan Nord Stream 2: naast de gebruikelijke namen uit de gassector waren ook offschoreconcern Allseas en baggermaatschappij Van Oord aanwezig. Namens het Russisch ministerie van Energie loofde de directeur-generaal Internationale Samenwerking het ‘solide fundament’ onder de Russisch-Nederlandse energieprojecten.

Drie maanden later werden in alle stilte de politieke contacten hervat. Op initiatief van de Nederlandse overheid reisde de DG Buitenlandse Economische Betrekkingen naar Moskou. Daar haalde hij met de Russische vice-minister van Energie en diens evenknie van Economische Ontwikkeling de ‘Werkgroep Energie’ drie jaar na de MH17-ramp uit de winterslaap.Tijdlijn: einde link

Drie maanden later werden in alle stilte de politieke contacten hervat

Tijdlijn: begin linkIn mei 2018 ontving directeur-generaal Klimaat & Energie Sandor Gaastra de Russische delegatie onder leiding van de onderminister van Energie bij het ministerie van EZK. De foto’s van het verslag van de Russische overheid tonen lachende gezichten en uitgewisselde relatiegeschenken. Bovenaan de agenda van deze meeting stonden de ‘voor beide landen belangrijke energieprojecten die gezamenlijk worden uitgevoerd’. Een van die projecten: Nord Stream 2. Shell, Gazprom, GasTerra en Gasunie waren onderdeel van de door de overheid uitgenodigde groep bedrijven.Tijdlijn: einde link

Anno 2021 is de Werkgroep Energie – onderdeel van de Gemengde Economische Commissie – klaarwakker. Dit voorjaar staat het derde treffen in vier jaar gepland. Nord Stream 2 is nu vast onderdeel op de agenda. Een zoektocht door parlementaire verslagen, Kamerbrieven, rapporten en documenten-registers van verschillende ministeries leert dat er niets naar buiten wordt gebracht over deze ontmoetingen. Pas wanneer we de namen van bedrijven, functionarissen, ‘Moskou’ en ‘Den Haag’ omzetten in het Russisch, vinden we verslagen van het Russisch ministerie van Energie, waarin trots doorklinkt over het regelmatige contact. In Nederland is dat heel anders. Ministers Stef Blok van Buitenlandse Zaken en Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat vonden het in 2017 niet nodig de Kamer te informeren over de herstart van de Werkgroep Energie.

Tijdlijn: begin linkInlichtingendienst MIVD voorkwam eind 2018 een Russische cyberaanval op de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens. Een geschrokken Kamer vroeg daarom om inzicht in bilaterale overheidscontacten met Rusland, en Blok noemde in zijn beantwoording een jaar later het bestaan van de commissie zijdelings in een Kamerbrief. Sigrid Kaag, dan minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, ‘kan met haar Russische evenknie bijeenkomen’ om te praten ‘over onderwerpen als innovatie, landbouw, transport en gezondheid’, aldus Blok.Tijdlijn: einde link

Met die hypothetische formulering en het verzwijgen van de actieve Werkgroep Energie houdt Blok cruciale informatie achter. Zijn eigen (plaatsvervangend) directeur-generaal Buitenlandse Economische Betrekkingen – Peter Potman – zal een paar weken later opnieuw naar Moskou afreizen om te praten over de uitvoer van gezamenlijke energieprojecten, ‘LNG en het transport van Russisch gas’. Buitenlandse Zaken promoot na deze ontmoeting Russische LNG en windenergie bij het Nederlandse bedrijfsleven.

‘Pipeline politics’

Het was geen toeval dat bedrijven als Gazprom en Shell, die baat hebben bij de aanleg van Nord Stream 2, hielpen om de overheidscontacten weer te doen opleven. Want terwijl de relaties tussen Rusland en de EU verder verzuurden als gevolg van de tegenwerking in het MH17-onderzoek en het aanhoudende militaire conflict tussen Oekraïne en door Rusland gesteunde separatisten, groeide in Europa de weerstand tegen Nord Stream 2.

Lidstaten uit Centraal- en Oost-Europa, vrijwel geheel afhankelijk van Russisch gas, vreesden dat hun energiezekerheid en nationale veiligheid op het spel kwamen te staan als Rusland hen in de toekomst niet meer nodig zou hebben als transitland om met hun gas West-Europa te bereiken. Van de 170 tot 200 miljard kubieke meter gas die Rusland naar Europa transporteerde, kwam bijna de helft via Oekraïne, waarmee Rusland al jaren een verstoorde relatie heeft. Vanuit daar stroomde het gas via Polen en Slowakije naar West-Europa. De positie als doorvoerhaven vormde voor deze landen een belangrijke sleutel voor onafhankelijkheid: zolang Rusland hen nodig had, hadden ze bij economische en politieke conflicten nog enige onderhandelingspositie. Bovendien kon Oekraïne, waarmee de EU in 2014 een associatieverdrag had gesloten, jaarlijks zo’n twee tot drie miljard aan transit fees innen.

De aanleg van Nord Stream 2 zou die positie in gevaar kunnen brengen en meer ruimte bieden voor de ‘pipeline politics’ van Rusland. Uit een studie die het Europarlement in 2018 liet doen door Rem Korteweg, geopolitiek analist bij onderzoeksinstituut en denktank Clingendael, blijkt dat Rusland sinds 2003 ongeveer twintig keer energie als pressiemiddel heeft ingezet om politieke doeleinden te bewerkstelligen. Een voorbeeld: eind 2008 draaide Rusland de gaskraan naar Oekraïne dicht als straf voor de steun van toenmalig president Viktor Joesjtsjenko aan Georgië, een land dat toen in oorlog was met Rusland. Gazprom voerde een geschil over prijzen op als reden voor het dichtdraaien van de gaskraan.

Maar volgens Gazprom heeft Nord Stream 2 niks te maken met geopolitiek en is het puur ‘een zakelijk project’. Dat is niet vol te houden, zegt de Russische banneling en oud-Doemalid Ilya Ponomarev. ‘Gazprom is de Russische regering,’ lacht hij. ‘Het is de persoonlijke portemonnee van meneer Poetin, die hij gebruikt voor geopolitieke doeleinden. Alexei Miller, CEO van Gazprom, is een van de mensen die Poetin het meest vertrouwt. Ondanks zijn slechte gezondheid en beperkte leiderscapaciteit staat Miller nog steeds aan het roer, omdat Poetin daar iemand nodig heeft die hij door en door kan vertrouwen.’

‘Gazprom ís de Russische regering’

We spreken hem via een beveiligde lijn. Want al woont hij in Oekraïne, Ponomarev heeft machtige vijanden gemaakt. Hij moest Rusland verlaten nadat hij in 2014 als enige Doema-lid vanuit oppositiepartij Spravedlivaya Rossiya (Rechtvaardig Rusland) tegen de annexatie van de Krim stemde. Sindsdien investeert Ponomarev met zijn bedrijf Trident Acquisitions met hulp van Amerikaanse investeerders in de Oekraïense energiesector, die hij zo wil wapenen tegen de macht van Rusland.

Nord Stream onder druk

Tijdlijn: begin linkVolgens Europese regelgeving mag van grote gasinfrastructuur zoals pijpleidingen de eigenaar niet ook de enige exploitant zijn – dit om marktdominantie door een bedrijf te voorkomen. In 2017 pleitte een verbond van Oost- en Midden-Europese lidstaten ervoor dat de regels van deze zogeheten Gasrichtlijn ook voor pijpleidingen van buiten de EU gelden. Gazprom is zowel eigenaar als exploitant van Nord Stream 2. Door dit monopolie op te breken, hoopten de initiatiefnemers de Russische invloed op de Europese gasmarkt te beperken.Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin linkDe Europese Commissie deed een voorstel voor een aangepaste Gasrichtlijn. Daarmee zou de Commissie de bevoegdheid krijgen externe pijpleidingen aan de nieuwe regels te toetsen. Voor zo’n verandering was zowel instemming van het Europees Parlement als een meerderheid van de individuele lidstaten nodig. Toen het voorstel in de herfst van 2017 werd gepresenteerd, openbaarde zich de enorme verdeeldheid van de lidstaten.Tijdlijn: einde link

Het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Denemarken steunden de Oost-Europese lidstaten. Het Nederlandse kabinet was uitgesproken tegenstander van de nieuwe richtlijn. Minister Wiebes liet weten dat Nederland hecht aan de eigen soevereiniteit en zo’n ‘exclusieve’ overdracht van de onderhandeling aan de Europese Commissie niet zag zitten. De Europese interne gasmarkt zou niet beter worden van de nieuwe regelgeving. Nederland vreesde juist dat marktpartijen niet meer zouden durven investeren in pijplijnprojecten tussen ‘derde landen’ en de EU. Dat kon volgens Wiebes ‘een negatieve uitwerking hebben op de leveringszekerheid’.

Nederland koos daarbij de kant van Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk, die elk eigen bedrijven aan Nord Stream hadden meewerken. Bulgarije en Tsjechië hoopten eveneens te profiteren van Russisch gas. Samen namen zij in de Raad van de Europese Unie, die met het Europees Parlement het voorstel van de Europese Commissie moest goedkeuren, een sterke positie in. Om het commissievoorstel aan te nemen, was een ‘gekwalificeerde meerderheid’ in de Raad van de Europese Unie vereist. Een groot aantal andere lidstaten twijfelde. Zo wilden Italië en Spanje voorkomen dat nieuwe regels ook de gasleidingen zouden raken die vanuit Afrika hun kust bereiken.

Gazprom is zowel eigenaar als exploitant van Nord Stream 2

Tijdlijn: begin linkVoorstanders van de nieuwe Gasrichtlijn zagen zich begin 2018 gesteund door het Europees Parlement, dat instemde met de voorgestelde regelwijziging. Ook vanuit de Tweede Kamer kwam bijval. GroenLinks-Kamerlid Bram van Ojik overtuigde een meerderheid van het parlement ervan dat ‘Nord Stream 2 invloed heeft op de energieafhankelijkheid van Rusland en de kwetsbaarheid van Oost-Europa vergroot’. Hij vroeg de regering zich er in Brussel juist voor in te zetten Nord Stream aan de regels van de interne gasmarkt te binden.Tijdlijn: einde link

Maar Nederland spande zich met de gelijkgestemde lidstaten in om een besluit door de Raad van de Europese Unie (kortweg: de Raad) zoveel mogelijk te vertragen. Als Nord Stream 2 werd afgebouwd, zou het juridisch lastig worden om nieuwe regels met terugwerkende kracht op te leggen. De tegen-coalitie drong herhaaldelijk aan op onderzoek naar de impact en juridische houdbaarheid van de nieuwe regels. Doordat achtereenvolgens Bulgarije en Oostenrijk de voorzittershamer van de Raad hanteerden, werd ieder verzoek geaccepteerd.

Tijdlijn: begin linkToen de Russische marine eind november 2018 voor de kust van de Krim Oekraïense schepen beschoot, was voor het Europees parlement de maat vol. Met naam en toenaam veroordeelde een meerderheid van hen Nord Stream 2 ‘als politiek project dat de Europese energieveiligheid bedreigt’. De aanleg van de pijplijnen moest worden stopgezet.Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin linkOnder voorzitterschap van Oostenrijk zette de Raad de Gasrichtlijn na anderhalf jaar op 19 december 2018 dan toch op de agenda, de laatst mogelijke vergadering van het jaar. De coalitie die Nord Stream steunde, waaronder Duitsland en Nederland, nam meteen het initiatief. Nederland zou, zo liet minister Wiebes de Tweede Kamer weten, samen met ‘gelijkgezinde staten’ met een compromis komen waarin rekening werd gehouden met het belang van Oekraïne ‘en de motie Van Ojik’.Tijdlijn: einde link

Compromis

Via de Werkgroep Energie had Nederland op dat moment alweer direct contact met het Kremlin over het, in de woorden van het Russische ministerie ‘aanzienlijk gedeeld belang’ in Nord Stream 2. Een nieuwe ontmoeting stond gepland. De Russisch-Nederlandse gasbedrijven, die opnieuw waren uitgenodigd, lobbyden ook in Brussel en Den Haag.

 Tijdlijn: begin linkIn de eerste weken van 2019 was het een komen en gaan aan de Kortenberglaan in Brussel, waar de glazen ‘residentie’ van de Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging is gevestigd. Onder Roemeens voorzitterschap maakte de Raad opeens haast met de onderhandelingen over de nieuwe regels van de Gasrichtlijn. Uit opgevraagde documenten op basis van de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) blijkt dat zowel Shell als Gasunie praatten met de Nederlandse overheidsdelegatie over de aankomende nieuwe regelgeving. Onder de bezoekers was ook Nord Stream 2 AG, het in Zwitserland gevestigde bedrijf dat Gazprom jaren eerder speciaal in het leven had geroepen om de pijplijnen Europees elan te geven zonder aan EU-regelgeving te hoeven voldoen.

De verdere details van deze ontmoetingen zijn onbekend. Een verzoek om inzage leverde slechts de voorbereidende notities op, waarbij de inhoud deels is weggelakt. Van notulen of eventuele afspraken is geen documentatie, laten de ministeries van Buitenlandse Zaken en Economische Zaken en Klimaat weten.

Van Wiebes’ belofte om gehoor te geven aan de wens van de Kamer om in Brussel aan te dringen op een harde lijn jegens Nord Stream 2 kwam weinig terecht. Nederland bleef juist vasthouden aan de bezwaren tegen de Gasrichtlijn. Daarbij kenden zowel de argumentatie als de bewoordingen die het kabinet hanteerde opvallende gelijkenissen met de bezwaren die Gasunie en Shell via de daarvoor bestemde consultatie aankaarten bij de Europese Commissie.

Zo betwijfelden zowel Gasunie als het kabinet of de nieuwe regels wel zouden leiden tot een beter functionerende interne gasmarkt. De bestaande regels werken toch prima, klonk het tweestemmig. Shell sprak de zorgen uit over het effect van veranderende regels op de bereidwilligheid van investeerders om hun geld te steken in grote projecten. Het kabinet deelde de zorg over de ‘bereidheid [van bedrijven] om te investeren in gaspijpleidingen.’

Wat er zich in de eerste weken van 2019 in de Raad van de Europese Unie afspeelde, is grotendeels ondoorzichtig. Nu het Verenigd Koninkrijk met één been buiten de Unie staat, zijn Frankrijk en Duitsland de twee belangrijkste stemmen binnen de Raad. Door de uitgesproken stem van het Europees Parlement willen meer lidstaten instemmen met de nieuwe Gasrichtlijn. Italië en Spanje werden gesust met de toezegging dat de nieuwe regels niet voor bestaande pijpleidingen zullen gelden.

Wat er zich in de eerste weken van 2019 in de Raad van de Europese Unie afspeelde, is grotendeels ondoorzichtig

Frankrijk heeft met Engie ook een bedrijf dat investeert in Nord Stream 2, maar sprak zich alleen achter de schermen uit over de Gasrichtlijn. Tot begin februari 2019. ‘Frankrijk verwacht een herziene Gasrichtlijn – die van toepassing is op het Nord Stream 2-pijpleidingproject – te steunen,’ laat het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken weten. Deze uitspraak laat zien dat de aanpassing van de Gasrichtlijn op dat moment vrijwel alleen nog maar om Nord Stream 2 gaat. De Franse uitspraak is een verrassing voor Duitsland, dat samen met Nederland aandringt op een compromis. Uiteindelijk stemden de lidstaten op 8 februari in met een Frans-Duits compromis over de nieuwe Gasrichtlijn.Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin linkDe Gasrichtlijn gaat ook gelden voor pijpleidingen van buiten de EU. Maar: niet de Europese Commissie maar Duitsland mag met Gazprom onderhandelen over hoe die regels op Nord Stream 2 worden toegepast. Daarmee is er aan een cruciale wens van de tegen-coalitie gehoor gegeven en ligt het initiatief bij de lidstaat met het grootste belang bij de pijplijnen. Na de Duitse onderhandelingen zal de Commissie het bereikte akkoord toetsen – en, mits de deal de Europese energiezekerheid niet bedreigt, goedkeuren. Op 4 april 2019 stemt ook het Europarlement in met het bereikte compromis.Tijdlijn: einde link

‘Commercieel project’

Tijdlijn: begin linkDe totstandkoming van het compromis heeft weinig rust gebracht. Dat heeft alles te maken met de onduidelijkheid over wat de nieuwe regels nu precies betekenen voor Nord Stream 2. De Kamer vraagt herhaaldelijk om opheldering. Zowel Wiebes als Blok houden vol dat Nord Stream 2 ‘een puur commercieel project is,’ waar de politiek verre van moet blijven. Het kabinet gaat dan ook niet mee met het verzoek van de Kamer om Duitsland en de Europese Commissie te vragen de Gasrichtlijn zo strikt mogelijk toe te passen.Tijdlijn: einde link

De VS laten met opeenvolgende sancties zien weinig vertrouwen te hebben in het zelfoplossend vermogen van de Europese Unie. De vergiftiging van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny zorgt voor een nieuwe kronkel in de geopolitieke achtbaan die Nord Stream 2 heet. Het Europarlement grijpt die aan om wederom op te roepen tot het stopzetten van het project, waarvan de laatste 140 kilometer pijpleiding as we write worden gelegd. Vanuit zowel de Kamer als Brussel klinkt de roep om sancties.

Tijdlijn: begin linkWanneer in het Europees Parlement in januari 2021 wordt opgeroepen om Nord Stream 2 te stoppen, onthouden regeringspartijen VVD en CDA zich – in lijn met het regeringsbeleid – van stemming.

De vergiftiging van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny zorgt voor een nieuwe kronkel in de geopolitieke achtbaan die Nord Stream 2 heet

Het kabinet toont ook nu weer twee gezichten. Minister Blok veroordeelde de vergiftiging en gaf aan in de EU voor sancties te zullen pleiten. Alle coalitiepartijen stemden ook in met een motie van SGP-voorman Van der Staaij om de afhankelijkheid van Russisch gas ‘waar Nord Stream 2 symbool voor staat’, te verminderen. Maar als deze begin dit jaar worden opgelegd, blijven Gazprom en het pijplijnproject opnieuw gevrijwaard.

‘Het kabinet heeft een neutrale positie en ziet Nord Stream 2 als een commercieel project,’ herhaalde Blok begin februari tegenover de Kamer. Bij de VS kaartte Nederland eerder de ‘zorgen’ aan over het effect van Amerikaanse sancties op Nederlandse bedrijven.Tijdlijn: einde link

Dubbele tong

Het voortdurende geschipper rond Nord Stream 2 toont de dubbele tong waarmee de Nederlandse regering op zowel het nationale als internationale politieke podium spreekt. Voor de bühne wordt Europese eenheid gepredikt, terwijl achter de schermen het bedrijfsleven de dans leidt in de onderhandelingen over Nederlandse betrokkenheid bij Russische energieprojecten.

Een rondgang langs Kamerleden, Europarlementariërs en energie-analisten leert dat geen van hen op de hoogte is dat er via de Werkgroep Energie weer op het hoogste overheidsniveau met het Kremlin wordt gepraat. GroenLinks-Kamerlid Bram van Ojik hoort voor het eerst van de Werkgroep. ‘Dus terwijl het kabinet zegt dat Nord Stream een privé-project is, zijn ze ondertussen bezig de belangen van het bedrijfsleven bij dit project te dienen. De Kamer is hier niet over geïnformeerd.'

Morgen (woensdag 24 maart) debatteert de Kamer over een Europese top van 25 en 26 maart. Daar zal Mark Rutte samen met de andere regeringsleiders de Europese betrekkingen met Rusland bespreken.

Met dank aan Elena Bogdan-de Pater voor de hulp bij het zoeken en analyseren van de Russische bronnen.