‘In de afgelopen periode heeft 50Plus weer uitgebreid de pers gehaald. Helaas niet als een partij die opkomt voor de belangen van de ouderen in Nederland, maar als een partij waar weer gedoe is. Met als resultaat dat 10 van de 12 provinciale besturen, 10 van de 14 afgevaardigden in de Provinciale Staten, beide vertegenwoordigers in de Eerste Kamer en 3 van de 4 vertegenwoordigers in de Tweede Kamer het vertrouwen in je hebben opgezegd.’ Was getekend: Alfons Leerkes, de voorzitter van het Wetenschappelijk Instituut van 50Plus, op 16 april in een open brief aan partijvoorzitter Geert Dales.

Het is niet de eerste keer dat 50Plus een partijprominent afserveert. Jarenlang strompelde de seniorenpartij van de ene interne ruzie naar de andere. Nadat Geert Dales eind mei 2018 landelijk voorzitter wordt, lijkt 50Plus eindelijk rust te hebben gevonden. De nieuwe partijleider belooft professionalisering en verschijnt regelmatig in de media om te pleiten voor meer toezicht op integriteit binnen de Nederlandse politiek.

De partij staat al enige tijd op circa tien zetels in de peilingen, en over minder dan een jaar zijn er Tweede Kamerverkiezingen. Meeregeren lonkt. Maar toen Henk Krol half maart in het AD zei dat hij graag wilde dat Dales Kamerlid zou worden, barstte een bom waarvan de buitenwereld niet wist dat hij op exploderen stond.

Dales wordt voorzitter 

Mei 2018. Niet voor de eerste keer gaat de partij die de belangen van senioren wil behartigen rollebollend over straat. De oprichter van 50Plus, Jan Nagel, en de fractievoorzitter in de Tweede Kamer, Henk Krol, hebben zojuist het vertrouwen in partijvoorzitter Jan Zoetelief opgezegd, hoewel die slechts een jaar eerder nog enthousiast werd onthaald door de twee. ‘Maar als je als voorzitter het bestuur niet op één lijn kunt krijgen, dan doe je iets fout,’ zegt Krol op 15 mei in het Radio 1 Journaal.

Voor de camera van de NOS zegt Dales in zijn nieuwe rol ‘de verbinding te zoeken’, ‘naar mensen toe te gaan’ en naar ze te ‘luisteren’

Nadat Zoetelief is opgestapt – en met hem zeven bestuursleden – zegt hij bij zijn vertrek geen mes in zijn rug te hebben gekregen, maar ‘een hele bestekla’. Nog geen week later wordt de voormalige wethouder van Amsterdam en oud-burgemeester van Leeuwarden, Geert Dales, op het schild gehesen als de nieuwe partijvoorzitter. Er is wat aarzeling: veel 50Plus’ers hebben een sociaal-democratische of linkse inslag en vrezen dat Dales, als oud-VVD’er, de belangen van ouderen met een kleine beurs uit het oog zal verliezen. Die richtingenstrijd speelt later op de achtergrond mee, zeggen meerdere bronnen.

Tijdens een Algemene Ledenvergadering eind mei wordt hij gekozen door de leden; er was geen tegenkandidaat. Dales is eerder dat jaar al lijstduwer geweest voor 50Plus. Voor de camera van de NOS zegt Dales in zijn nieuwe rol ‘de verbinding te zoeken’, ‘naar mensen toe te gaan’ en naar ze te ‘luisteren’. Ook wil hij de partij professionaliseren en wil hij integriteit hoog op de agenda plaatsen. Dat treft: volgens de statuten kan de voorzitter van 50Plus in zijn eentje, namens het bestuur, beslissen over integriteitskwesties binnen de partij.

Bij zijn aantreden heeft Dales (68) al een lang werkzaam leven achter de rug. Voordat hij de politiek in ging, werkte hij jarenlang in de culturele sector. Als wethouder was hij de man die de aanleg van de Noord-Zuidlijn aan de Amsterdamse gemeenteraad moest verkopen. Omdat het project gepaard ging met grote tegenslagen en aanzienlijk duurder uitviel dan begroot, kreeg Dales veel kritiek te verduren. Zelf schoof hij de verwijten door naar de verantwoordelijke aannemer.

Na een burgemeesterschap in Leeuwarden komt hij als bestuursvoorzitter van Hogeschool InHolland onder vuur te liggen: een groep studenten is te gemakkelijk aan een diploma gekomen, waardoor de hogeschool meer geld van het Rijk kon incasseren. In de nasleep van het incident is Dales volgens ingewijden te veel bezig met ‘het zuiveren van zijn eigen naam en toont hij weinig betrokkenheid met de hogeschool en de studenten’. Ook ‘het gemanipuleer’ en ‘de baantjesjagersmentaliteit’ van Dales worden niet gewaardeerd. Hij stapt uiteindelijk op. Dales verdwijnt enige tijd in de luwte, alvorens op te duiken bij 50Plus.

De leden van de Financiële Commissie van 50Plus kennen zijn cv, maar hopen vooral dat Dales de boel financieel op orde krijgt, vertellen bronnen binnen 50Plus die anoniem willen blijven. De jaarrekening over 2017 was weliswaar formeel goedgekeurd op de Algemene Ledenvergadering, maar het verantwoordelijke bestuur onder Zoetelief was geen décharge verleend. De reden: er zijn te veel onduidelijkheden over de jaarrekening. Zo is er onder andere onenigheid over de vraag hoe de geldstromen tussen de vereniging (de partij) en het Wetenschappelijk Instituut in de boeken moeten worden verwerkt.

Boter bij de vis

Op dezelfde Algemene Ledenvergadering waar Dales tot voorzitter wordt gekozen, besluiten de partijleden daarom dat er een onderzoek moet komen naar het boekjaar 2017. Een speciaal daarvoor samengestelde Tijdelijke Décharge Commissie (TDC) moet helderheid verschaffen. 

Dales zet zijn ambities over integriteit ondertussen kracht bij door in juli 2018 in het programma Spraakmakers te pleiten voor een onafhankelijke commissie die integriteitszaken binnen de Nederlandse partijen moet onderzoeken. Doorgaans onderzoekt een politieke partij zulke kwesties intern; dat komt neer op de slager die zijn eigen vlees keurt, meent Dales. ‘Wij als partijvoorzitters dragen de verantwoordelijkheid om dit soort zaken in te dammen en daar oplossingen voor te bieden.’ Hij wil met zijn collega-voorzitters de koppen bij elkaar steken ‘om van elkaars ervaringen te leren’.

Giften in natura werden in 2017 niet opgenomen in de administratie, terwijl het volgens de kantoormanager om ‘substantiële bedragen’ zou gaan

Een paar maanden later biedt een zeer kritisch rapport van de TDC hem de kans boter bij de vis te serveren en zijn woorden in praktijk te brengen. Een kopie van dit rapport is in het bezit van Follow the Money. 

Het rapport dat de leden niet mogen zien

De lijst kritiekpunten van de TDC is lang. Een van de belangrijkste punten in het rapport gaat over de anbi-status van de partij. De TDC schrijft: ‘Bij een anbi is het erg van belang dat de geldstromen goed en zonder voorbehoud kunnen worden gevolgd. De TDC heeft geconstateerd dat dit in 2017 niet het geval is geweest, waardoor de partij risico’s heeft gelopen in het kader van de belastingwetgeving.’

Uit de accountantsverklaring die aan de jaarrekening van 2017 is toegevoegd, blijkt dat de partij zich niet heeft laten controleren op alle verplichtingen die samenhangen met een anbi-status.

Dat is niet het enige. Giften in natura werden in 2017 niet opgenomen in de administratie, terwijl het volgens de kantoormanager om ‘substantiële bedragen’ zou gaan, zo schrijft de commissie.

De commissie constateert verder dat er contracten zijn aangegaan zonder dat twee hoofdbestuursleden daarvoor akkoord hebben gegeven, terwijl dat volgens de interne regels wel zou moeten. Zo tekende de toenmalige partijkantoormanager volgens de TDC voor de aanschaf van een ledenadministratiesysteem van 25.000 euro, hoewel hij daartoe niet bevoegd was. In de openbare stukken is deze transactie bovendien niet terug te vinden.

Wat zal Dales, die dan een half jaar partijvoorzitter is, met deze erfenis van zijn voorganger doen? Dat blijkt op een bestuursvergadering in november 2018, enkele weken na oplevering van het rapport.

Op het partijkantoor aan de statige Haagse Kneuterdijk zijn, naast het partijbestuur, ook Eerste Kamerlid Martine Baay-Timmermans en Tweede Kamer-fractievoorzitter Henk Krol aanwezig. Ook twee leden van de TDC schuiven aan: Jelmer Reitsma, de voorzitter van de TDC, en commissielid Thomas van der Heijden. Dit blijkt uit een geluidsopname van de vergadering waar FTM de hand op wist te leggen.

De twee TDC-leden geven het hoofdbestuur een toelichting op het rapport. Naast de al genoemde punten bespreken ze ook het declaratiegedrag. Zo blijken er in 2017 partijbestuurders te zijn geweest die privé-diners voor zes personen declareerden, en reiskosten dubbel indienen. Maar dit declaratiegedrag wordt niet gedetailleerd beschreven in het rapport van de TDC: ‘Dat kunnen we natuurlijk allemaal expliciet opschrijven en dan krijg je natuurlijk de pers die erom gaat lopen smullen. Dat doen we dus niet,’ zegt TDC-voorzitter Reitsma. Op zijn opmerking volgt instemmend gemompel van een aantal aanwezigen.

Baay-Timmermans vraagt of de partij in gevaar is omdat de anbi-regels niet werden nageleefd. Een van de TDC-leden antwoordt: ‘Als er op dit moment iemand bij de belastingdienst niets te doen heeft – gelukkig is dat niet het geval – en werkelijk serieus zou kijken naar deze vereniging, dan wordt de anbi ingetrokken.’ Gelach van enkele bestuursleden vult de ruimte na deze opmerking.

Een neveninstelling van de partij, de stichting Vrienden van 50Plus, heeft eveneens een anbi-status. Deze stichting heeft sinds haar oprichting (april 2014) echter nooit een jaarrekening openbaar gemaakt. Dat is in strijd met de wet. Bovendien is er genoeg te melden: zo maakte vastgoedondernemer Chris Thünnessen tonnen over naar de stichting, waarmee vervolgens de partij werd gesteund. Dales noemt het niet publiceren van de jaarrekeningen ‘een verbeterpunt’.

Nadat de twee TDC-leden de vergadering hebben verlaten, brandt Dales het rapport af. Het zal niet aan de leden worden voorgelegd, besluit hij, ook al is het de Algemene Ledenvergadering – die om het rapport had gevraagd – volgens de statuten ‘het hoogste orgaan binnen 50Plus’. De gebruikte methodiek is volgens Dales ‘brandhout’. Op de kritiekpunten die in het rapport worden genoemd, gaat hij niet of nauwelijks in. Ook toen FTM hem eerder deze week naar het rapport vroeg, wilde Dales niet op het rapport zelf ingaan: ‘Het rapport [..] stond vol met lariekoek. Omdat verspreiding ervan zeer veel schade zou aanrichten aan mijn voorganger Zoetelief, Nagel en de bestuurders met wie zij bestuurden, heeft het bestuur besloten dit niet aan de leden voor te leggen.’

Bestuurslid Verboom wil weten hoe het zit met de zzp’ers die Dales heeft ingehuurd: daar is het bestuur niet in gekend

Op de opname van de bewuste bestuursvergadering is vervolgens te horen dat de bestuursleden Henk Jan Verboom, Helena Bosch en Marc van Rooij het rapport wel inhoudelijk  willen bespreken. Ook brengen ze de wijze van opereren van Dales in het algemeen ter sprake. Zo wil Verboom weten hoe het zit met de zzp’ers die hij heeft ingehuurd: daar is de rest van het bestuur niet in gekend. Op welke basis heeft Dales ze aangesteld? Waarom zijn er slechts mondelinge afspraken met deze mensen gemaakt? Dat is in strijd met de interne regels van de partij.

‘Ik werk bij voorkeur op basis van vertrouwen,’ verklaart Dales. ‘Dat is leuk, maar zo werkt het niet in onze samenleving,’ antwoordt Verboom. ‘Als er iets gebeurt met jou dan weet niemand wat nou exact is afgesproken.’ ‘Ja, dat zal ik niet ontkennen,’ antwoordt Dales. ‘Maar op de vraag van Henk-Jan doe maar even die papieren, helaas...’

Bosch vindt dat er te veel tijd wordt besteedt aan de vorm, en het bestuur te weinig toekomt aan beleidskwesties. ‘We hebben het nog nooit tijdens een bestuursvergadering gehad over mensen of seniorenbelangen. Op geen enkele wijze,’ zegt ze.

Dales raakt merkbaar geïrriteerd: hij wil van de drie critici af, zo blijkt even later. ‘We kunnen nog eindeloos gaan doorruzieën, ik heb er geen trek meer in,’ zegt hij aan het eind van de vergadering. De voorzitter is op dat moment vijf maanden bij de partij actief. Hij stelt voor een extra Algemene Ledenvergadering in te lassen, om de leden te laten beslissen wie er uit het bestuur moeten. Henk Krol vindt dat een goed idee. ‘Laat de pers maar op de eerste drie rijen zitten. Laat iedereen maar zien wat voor een zooitje het hier is.’

Eind november, twee weken na deze bestuursvergadering, rekent Dales tijdens een ingelaste Algemene Ledenvergadering met zijn criticasters af. Onder leiding van Dales verspreiden de bestuursleden die van het trio af willen, voorafgaand aan de bijeenkomst een A4’tje met een waslijst aan verwijten aan het adres van de drie. Ze zouden het onderlinge vertrouwen hebben verstoord, zegt Dales in een toelichting. Tijdens de bijeenkomst krijgen de beklaagden slechts een minimum aan spreektijd om zich tegenover de leden te verdedigen. Verboom, Bosch en Van Rooij houden de eer aan zichzelf en stappen op. Partijleden spreken van een ‘tribunaal’.

Intimidatie als bestuursstijl

Van de acht bestuursleden die in mei 2018 tegelijk met Dales aantraden, stapten er tot op heden zeven op of werden door hem uit het bestuur gewerkt. Momenteel bestaat het partijbestuur uit slechts drie mensen. Buiten Dales zijn dat Bert Kannegieter, die sinds najaar 2018 de functie van waarnemend penningmeester bekleedt, en Robert Gielisse, die sinds 11 juli 2019 waarnemend secretaris is.

‘Omwille van de bestuurskracht’ is besloten de lege plekken niet op te vullen met nieuwe krachten, schrijft het hoofdbestuur in het jaarverslag over 2018.

De leegloop in het partijbestuur strookt niet met de ambitie van Dales, uitgesproken bij zijn aantreden, om een verbinder te zijn. Dat Dales ook elders in de partij gemakkelijk vijanden maakt, is duidelijk sinds de recente open brief van Alfons Leerkes. Een ander sprekend voorbeeld is de affaire rond van de penningmeester van de afdeling Noord-Brabant, Hans Krosse.

‘Ik hield een administratie bij op basis van bonnetjes en declaraties, maar betalingen mocht ik nooit inzien, laat staan uitvoeren’

Zoals een goed penningmeester betaamt, begon Krosse bij zijn aantreden in 2017 met het verzamelen van relevante stukken. Bij het landelijke partijkantoor, toen nog onder voorzitter Jan Zoetelief, vroeg hij bankafschriften uit voorgaande jaren op, maar kreeg nul op het rekest. Krosse: ‘Ik hield een administratie bij op basis van bonnetjes en declaraties, maar betalingen mocht ik nooit inzien, laat staan uitvoeren.’

Wanneer Krosse die gang van zaken halverwege 2018 aankaart op de provinciale Algemene Ledenvergadering, wordt hij teruggefloten door het partijkantoor. ‘Kritiek was niet welkom. De landelijk penningmeester ging over het geld.’

Niet alleen wordt op het partijkantoor niet naar hem geluisterd, ook wordt zijn e-mailaccount eind 2018 geblokkeerd. ‘Iemand die alleen maar boos is draagt niet bij aan onze partij,’ schrijft Dales in een mail aan Krosse. ‘Iedere samenwerking tussen u en het bestuur heeft u onmogelijk gemaakt met uw manier van communiceren, waarbij u zelfs het opstoken van andere afdelingsbestuurders niet schuwt.’

Dales doelt hier op een mail van Krosse waarin hij zijn medebestuursleden op de hoogte bracht van de ontwikkelingen. Wat volgt is een maandenlange campagne van intimidatie, met als doel Krosse van zijn plek te krijgen.

Zo schrijft Dales in juni 2019 aan Krosse: ‘Ik verzoek u ook dringend per meteen uw lidmaatschap van 50Plus op te zeggen. Bij uitblijven van een adequate reactie zult u ten spoedigste uit het lidmaatschap van 50Plus ontzet worden. De motivatie is u genoegzaam bekend, maar zal u, desgewenst, nader worden toegelicht.’

Het huishoudelijk reglement van 50Plus is vrij duidelijk over het aanstellen van bestuurders. Er staat nergens iets over een rol voor de voorzitter bij het aanstellen of wegsturen van bestuurders binnen de partij: dat is voorbehouden aan de leden. Dales gaat hier zijn boekje te buiten.

Het bestuur in Noord-Brabant stuurt een steunbetuiging voor Krosse aan het hoofdbestuur, met daarbij een dringend verzoek hem weer toe te laten tot alle reguliere communicatie. De ondertekenaars – voorzitter Chris Spooren, het inmiddels overleden bestuurslid Rinus van Weert en Dick Schouw – benadrukken dat Krosse ‘altijd perfect gefunctioneerd heeft’.

‘Ze hebben kennelijk mijn naam uit de administratie gehaald’

Hoewel het hoofdbestuur gehoor geeft aan het verzoek, houdt de stroom dreigementen en beschuldigingen niet op. Bert Kannegieter, waarnemend penningmeester van de partij, dreigt Krosse met een royement ‘vanwege een schending van de Handreiking Integriteit van de partij en algemene maatschappelijke beginselen van moraal en fatsoen’. Het hoofdbestuur verwijt Krosse ‘zich voor te doen als bestuurder van een provinciale afdeling’.

Een vreemd verwijt, want Krosse ís bestuurder van een provinciale afdeling. Sterker, op 22 juni 2019 werd hij opnieuw gekozen tot penningmeester van Noord-Brabant, ondanks de tegenwerking vanuit het hoofdbestuur. Op geen enkele manier wordt duidelijk waarom hij nu eigenlijk zou moeten vertrekken, anders dan vanwege zijn kritische houding jegens het hoofdbestuur.

Krosse zegt inmiddels al enige tijd geen berichten meer te ontvangen van de partij. ‘Ze hebben kennelijk mijn naam uit de administratie gehaald.’ Ondanks alles is hij nog altijd de officiële, gekozen penningmeester van de afdeling Noord-Brabant.

De leden beslissen over de toekomst van de partij

Terwijl Krosse zijn best blijft doen voor zijn lokale achterban, gaat de strijd in de partijtop onverminderd door. Tijdens het afgelopen paasweekend vond bij Jan Nagel thuis een poging tot verzoening plaats, met Martin van Rooijen (de leider in de Eerste Kamer), Henk Krol (de voorzitter van de Tweede Kamerfractie) plus voorzitter Geert Dales. De urenlange beraadslagingen werden heimelijk opgenomen door Krol, blijkt achteraf – tot woede van Nagel: ‘Hij heeft een acht uur durende vergadering stiekem opgenomen,’ zegt hij in De Telegraaf. ‘Dan kan hij later altijd een fragment dat hem goed uitkomt publiceren.’

Daags na Pasen, op dinsdag 14 april, stuurt het hoofdbestuur een persbericht uit waarin wordt beweerd dat Nagel en Van Rooijen de Tweede Kamer-kandidatuur van Dales steunen, terwijl dat niet zo is. Wederom Nagel: ‘Nu zegt Henk [Krol, red.] dat het een foutje van een medewerker was. Net als vroeger – toen was het ook altijd de schuld van zijn medewerkers dat de facturen niet werden betaald.’ Wat Nagel en Van Rooijen Krol eveneens verwijten is zijn dubbele houding tegenover Dales. Die zou ‘onhandelbaar’ zijn en ‘over de rooie’, maar toch wil Krol hem als Kamerlid binnenhalen.

Henk Krol legt FTM desgevraagd uit waarom hij de partijvoorzitter ondanks alles blijft steunen. ‘De partij is onder Dales aanvankelijk wonderwel twee jaar lang tot rust gekomen, maar het oude virus is weer uiterst actief. Onbegrijpelijk dat men in deze tijd van crisis meer tijd heeft voor regeltjes, statuten en huishoudelijke reglementen dan voor politiek en de belangen van onze achterban.’

Leerkes wijst erop dat Dales eerder voorstelde de Financiële Commissie en de Adviesraad af te schaffen

Waarom hij zijn mond niet opendeed toen Dales het kritische TDC-rapport tijdens een bestuursvergadering neersabelde, zegt Krol zich niet te kunnen herinneren. Op de vraag of hij achter de weigering van het hoofdbestuur stond om het rapport aan de leden te presenteren, antwoordt hij: ‘Nogmaals, ik heb dit voorval niet voor de geest, maar je moet altijd uitleggen wat er is gebeurd en hoe je het denkt op te lossen. Doofpotten gaan op den duur altijd stinken.’

Om de huidige status quo te doorbreken, zal een algemene ledenvergadering zich moeten beraden over het lot van Dales. Maar een dergelijke bijeenkomst kan pas plaatsvinden wanneer de coronacrisis dat toelaat. Zo’n bijeenkomst, in welke vorm dan ook, wordt steeds riskanter voor Dales. Eerder deze week zei ook een meerderheid van de 50Plus-gemeenteraadsleden het vertrouwen in hem op.

Alfons Leerkes, een van de mensen die openlijk in opstand kwamen tegen Dales, ziet de voorzitter steeds ‘verder van de werkelijkheid afdrijven’. Hij wijst erop dat Dales eerder voorstelde de Financiële Commissie en de Adviesraad (die gevraagd en ongevraagd advies geeft) af te schaffen. Leerkes maakt zich grote zorgen: ‘Dales wordt steeds wanhopiger. Als politici op alle niveaus – zowel landelijk, in de staten als in de gemeenteraden – zich van je afkeren, is er een onhoudbare situatie ontstaan. Hij doet denken aan die Irakese woordvoerder die tijdens de Golfoorlog zei dat alles onder controle was, terwijl de Amerikaanse tanks op de achtergrond reden.’ 

Inmiddels heeft Dales op zijn beurt het vertrouwen in de Eerste- en Tweede Kamerleden van de partij opgezegd. Of de voorzitter van gedachten zal veranderen, gezien de situatie? Leerkes: ‘Nee. Als Dales ergens last van heeft, heft hij het op.’