In het debat over geldcreatie praat men vaak langs elkaar heen. Neem het derde thema van het event, dat zal gaan over de vraag of geld een natiestaat nodig heeft. Deze vraagt lijkt makkelijk te beantwoorden, immers, de euro is niet uitgegeven door één natiestaat en toch is het geld. En ook hadden we vroeger goud en nu Bitcoin, beide niet uitgegeven door een natiestaat, toch? Na jarenlang geldsystemen te hebben bestudeerd, weet ik inmiddels beter. Er zijn bijna geen makkelijke vragen in de wereld van geld. Economen lijken geregeld lijnrecht tegenover elkaar te staan. In dit artikel wil ik proberen duidelijk te maken waar de discussies semantisch zijn en hoe we het in de plaats daarvan over fundamenten kunnen hebben. Daartoe zal ik ingaan op drie monetaire vraagstukken: 1) Wat is geld precies? 2) Is geld per definitie schuld? 3) Is geld een marktfenomeen of een politiek-juridisch construct?

1. Wat is geld?

Laten we beginnen met geld. Wat is dat precies? Die vraag alleen al kan je vele avonden kosten. Volgens de in opkomst zijnde Modern Money Theory (MMT) is geld enkel geld als het uitgegeven is door de overheid en je er belasting mee kunt betalen. Fiatgeld heet dit. De Oostenrijkse School stelt daarentegen dat geld datgene is wat de markt kiest als meest gewilde goed. Schoolboeken focussen vooral op belangrijke functies van geld als rekenen, ruilen en sparen, zonder het goed te definiëren. Wettelijk is er zelfs geen definitie voor geld en in het normale economische verkeer wordt ‘echt geld’ – munten, bankbiljetten en centrale bank reserves – op één hoop gegooid met claims op ‘echt geld’, namelijk banktegoeden. Het maakt mij niet uit hoe we het definiëren, als we het maar op een consistente manier doen.

2. Is geld per definitie schuld?

De MMT zegt dat geld per definitie schuld is, want de overheid  — de uitgever — verplicht zich het weer terug te nemen. Bitcoin is een voorbeeld van een betaalmiddel of digitaal verzamelobject dat je kunt definiëren als schuldvrij, maar een MMT’er noemt het dus geen geld omdat je er geen belasting mee kunt betalen. Oostenrijkers, maar ook de mensen van Ons Geld, menen dat geld schuldvrij is of schuldvrij zou moeten zijn. Ons Geld typeert het huidige systeem daarom als een ‘geldloos geldsysteem’. Michael Kumhof, de eerste spreker op Reinvent.Money, maakt in dat licht onderscheid tussen credit-based money en token based money c.q. uitgifte van centrale-bankreserves, waarbij de laatste volgens zijn definitie schuldvrij is. Bernie Sanders' adviseuse Stephanie Kelton, aanwezig om het MMT standpunt toe te lichten, zal token based money zien als belastingtokens en het om die reden schuldgeld noemen. Semantische spelletjes allemaal, meer niet. 

3. Is geld een marktfenomeen of een politiek-juridisch construct?

Deze vraag is veel interessanter. In lijn met Aristoteles stellen MMT’ers en sommige monetaire hervormers dat geld niet wegens de natuur maar bij wet bestaat. De Oostenrijkse school stelt daarentegen dat geld een marktfenomeen is en aan de markt moet worden overgelaten. Dit laatste komt er op neer dat er de facto geen centrale bank en ook geen reserves meer hoeven te bestaan. Lex Hoogduin, voormalig centrale bank directeur en professor aan de Universiteit van Groningen, zal deze visie tijdens het derde debat uiteen zetten. Ongetwijfeld zal dit bij mensen als Kumhof de wenkbrauwen doen fronsen, want die stelt juist voor om uitsluitend centrale-bankreserves te gaan gebruiken en banken het creëren van de ‘geldsoort’ bankkrediet onmogelijk te maken. Kelton zal het er vast ook niet bij laten zitten. De geschiedenis laat overigens voorbeelden zien van zowel geld dat ontstond in de markt als via uitgifte door centraal gezag en voor beide zijn successen en rampen aan te wijzen.

Je zou de overheid zelfs als een kind van de markt kunnen beschouwen, als een bestuur met monopoliebevoegdheden aangesteld door een collectief van landeigenaren. Een soort van VVE die net iets te groot en machtig is geworden. Ervan uitgaande dat een overheid op correcte wijze tot stand is gekomen (daar kun je legitieme vragen over stellen) en op verzoek van haar belanghebbenden een eenheid introduceert waarmee ook belastingen moeten worden betaald, zou je dat dus kunnen opvatten als een wens van de markt. Zelf ben ik een voorstander van monetaire experimenten met nieuwe geldsoorten om zo tot een meer divers en robuuster ecosysteem te komen, te meer daar landsgrenzen vervagen door de digitalisering van de economie. 

Fundamentele discussie noodzakelijk

Als men niet precies kan definiëren wat geld is noch wat de overheid of de markt is, dan is het helder waarom men zo langs elkaar heen praat. Daarom is het belangrijk dat we voor de derde keer op rij Reinvent.Money organiseren. Want ondanks de ruis op de lijn, zeker onder hervormers, wordt het steeds meer mensen duidelijk dat hoe het nu gaat, het niet goed gaat. Acht jaar na de crisis zijn er nog steeds grote banken die de stabiliteit van het hele systeem bedreigen. Daarnaast biedt digitalisering, bijvoorbeeld de bitcointechnologie, mogelijkheden geld opnieuw in te richten. Door verschillende scholen samen te laten komen op een event kunnen we wellicht semantische onduidelijkheden wegnemen. 

De fundamentele discussie moet nu mijns inziens op verschillende abstractieniveaus worden gevoerd. Reinvent.Money 2016 kan hier het podium voor zijn:

1. Willen we de overheid of de markt ons (wettig) betaalmiddel laten scheppen, of een combinatie van centrale en commerciële banken zoals we nu hebben? En welke overheid, die in Den Haag, of in Brussel/Frankfurt?
2. En als we voor de combinatie centrale en commerciële banken kiezen, welke verhouding en variëteit willen we en wat zijn de consequenties van het veranderen van die verhoudingen? Ook de rol van een depositobank en de reikwijdte van het depositogarantiestelsel zijn hierbij belangrijk.
3. In hoeverre staan we ook andere (wettige) betaalmiddelen toe, zoals Bitcoin, met landsgrenzen die vervagen door het Internet. Hoe moet dan belasting worden geheven?

In dit stuk heb ik voor het gemak nog talloze interessante zaken buiten beschouwing gelaten zoals deflatie, negatieve rente en QE. Hoe dan ook proberen we op Reinvent.Money altijd een fundamentele discussie over geld te bevorderen. Inmiddels zijn bijna alle 1000 kaarten gereserveerd. Organisatorisch zullen er geen Woodstock-achtige taferelen van komen, maar wellicht wel qua impact? Geen nood als u niet kunt komen, alles wordt opgenomen. Hopelijk zien we u daar!

Zie ook: deel 1 en deel 2 uit deze serie. Wilt u meepraten over de toekomst van ons geld en er live bij zijn? U bent van harte welkom. Kaarten zijn vrij beschikbaar (waardebepaling achteraf) en kunnen gereserveerd worden via Eventbrite.