De gietijzeren poort opent automatisch naar een lange oprijlaan. Op een perceel van ruim 8000 vierkante meter prijkt een rietgedekte villa, omringd door gras en bomen. Vanuit de woonkamer kijk je uit op een grote vijver met fontein. 

Sinds januari 2020 wonen Stephan en Bianca van Vegchel in deze Helmondse villa. ABN Amro verleende het echtpaar een hypotheek van 810.000 euro. Het stel crowdfundde daar nog 140.000 euro tegen 6 procent rendement bij. Dat was nodig om van de villa gezinshuis De Glimlach te maken, waar het echtpaar zes kinderen in de leeftijd van 4 tot 17 jaar opvangt.

Luxe? Nee, vindt Bianca van Vegchel: ‘Ons huis is ons gereedschap. Met dit huis en deze omgeving willen we de kinderen kansen bieden om hun talenten te ontwikkelen, zodat ze zich later zelfstandig kunnen redden in de maatschappij.’ 

Als het aan de buurt had gelegen, was gezinshuis De Glimlach er niet gekomen. Althans: niet in één van de meest exclusieve villa’s van Helmond. Is ons zorggeld daarvoor bedoeld, vragen de buurtbewoners zich af, zeker in een periode waarin de gemeente al miljoenen tekort komt. Daarnaast vrezen ze voor overlast, aantasting van het woongenot en waardevermindering van hun woningen. 

In een brief aan de gemeenteraad kaarten ze een half jaar na de opening van het huis hun bezwaren aan. De bewoners wijzen de gemeente erop dat de bestemming ‘Wonen’ niet overeenkomt met de vestiging van een gezinshuis. 

De casus van gezinshuis De Glimlach is niet uniek. Onder het mom: haal de zorg zo dichtbij mogelijk naar huis, stimuleert het kabinet om kinderen in gezinshuizen op te vangen, in plaats van in (gesloten) jeugdzorginstellingen. Het aantal gezinshuizen in Nederland stijgt hierdoor rap. Reden voor Follow the Money om in deze onstuimige markt te duiken.

Wie runnen de gezinshuizen? Wat is de positie van gezinshuizen in het jeugdzorgveld? Hoe wordt de zorg van gezinshuizen gefinancierd? Wat zijn de verdiensten en waaraan worden die besteed? Om hier zicht op te krijgen analyseerde Follow the Money de jaarrekeningen van 302 gezinshuizen (261 vof’s, 29 bv’s en 12 eenmanszaken). Hiervoor hebben we de dataset van Jaarverantwoording in de zorg gebruikt over de jaren 2018, 2019 en 2020.

Ook spraken we met verschillende gezinshuisouders, met jeugdzorgorganisaties, jeugdzorgexperts, gezondheidseconomen en gemeenten.

De opkomst van het gezinshuis

 De Jeugdwet, in 2015 ingevoerd, beoogt uithuisgeplaatste kinderen in een kleinschalige omgeving onder te brengen. Dichtbij het gezin, in een zo normaal mogelijke situatie in plaats van in groepen in grootschalige jeugdzorginstellingen. 

Het aantal gezinshuizen is de laatste jaren dan ook snel gegroeid. In 2011 waren er nog 389 gezinshuizen, drie jaar later waren dit er naar schatting 587. In 2020 stond de teller op 1000 gezinshuizen die zorgen voor bijna 3700 kinderen. 

‘Je bent een gezin en hulpverlener tegelijk. Ruimte voor een privéleven is er nauwelijks’ 

De vraag naar gezinshuizen is nog altijd vele malen groter dan het aanbod. ‘We hebben een tekort,’ zegt Peer van der Helm, lector Residentiële Jeugdzorg aan de Hogeschool Leiden en dé gezinshuiskenner van Nederland. ‘Er zouden er veel meer bij moeten komen, want de kinderen hebben het er beter dan in een jeugdzorginstelling. Het is kleinschaliger en de lijnen met de zorg zijn kort.’ Volgens Van der Helm zijn er nog tweeduizend gezinshuizen extra nodig om van grootschalige jeugdzorginstellingen af te komen, zoals het kabinet dat wil. 

Een gezinshuis is een uniek bedrijf in het jeugdzorglandschap, stelt Van der Helm vast. Gezinshuisouders zorgen er 24 uur per dag voor zo’n vier tot zes kinderen. Zij werken daarbij samen met gedragswetenschappers en voogden en zorgen waar mogelijk voor contact met de biologische ouders. Een hell of a job, noemt Van der Helm het. ‘Je bent een gezin en hulpverlener tegelijk. De kinderen hebben heftige problematiek, waardoor de belasting enorm is. Ruimte voor een privéleven is er nauwelijks.’ 

Voor Bianca is het werk als gezinshuisouder niet nieuw. Voor ze De Glimlach begon werkte ze al tien jaar als gezinshuisouder in loondienst van een zorgorganisatie. Na haar werk in de detailhandel koos ze er bewust voor om een thuis te bieden voor kinderen. ‘Als tienermoeder heb ik gebikkeld om mijn zoon de juiste weg te wijzen. Met zijn autisme wisten de leraren zich aanvankelijk geen raad. Maar ik heb voor hem geknokt en hij is goed terechtgekomen.’ 

Met haar eigen ervaring wil Bianca andere kinderen ook de juiste weg wijzen en begeleiden. Na tien jaar loondienst kiest ze er eind 2019 voor om samen met haar man als zelfstandig ondernemer verder te gaan. In hun zoektocht naar een geschikt pand komen ze uiteindelijk in Helmond terecht.

Hoge en lage tarieven

Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor jeugdzorg. Zij betalen gezinshuizen een tarief per kind per dag. Tot 1 januari 2022 was dit de gemeente waar het gezinshuis staat. Sinds 1 januari 2022 is dit de gemeente waar het kind woonde voor de uithuisplaatsing. Elke gemeente heeft eigen regels, voorwaarden en tarieven.

Zo betaalt Apeldoorn een vast bedrag van 149 euro per kind per dag. Andere gemeenten splitsen hun tarieven op in lichte, middelzware en zware zorg. Zo is het laagste tarief in gemeenten in Zeeland 111 euro en het hoogste tarief 215 euro per dag. 

‘Er wordt al snel het woord ‘complex’ gebruikt, maar dat is vooral om in een hoger tarief te komen’

Door deze tariefverschillen kunnen scheve situaties ontstaan. Zo ontvangt een gezinshuis met vier kinderen die zware zorg nodig hebben in Zeeland bijna een ton meer per jaar dan een gezinshuis in Apeldoorn met hetzelfde aantal kinderen met dezelfde zorgbehoefte.

Hoe hoog de tarieven ook oplopen, gezinshuiszorg is goedkoper dan zorg in een residentiële jeugdzorginstelling. Nijmegen betaalt voor gesloten jeugdzorg 469 euro per kind per dag. Bij jeugdzorgorganisatie Entrea lindenhout kost een plek voor zwaardere vormen van open residentiële jeugdzorg 260 euro.

Maar wat is nu een redelijk tarief voor een gezinshuis? Hierover verschillen de meningen. Volgens franchise-organisatie Zorgmuiters is een dagtarief van 149 euro voldoende. Het onderscheid tussen licht, middel en zwaar is volgens bestuurder David Wisse niet nodig. ‘Er wordt al snel het woord ‘complex’ gebruikt, maar dat is vooral om in een hoger tarief te komen. Wij zijn ervan overtuigd dat je ook bij complexe problematiek met 149 euro uitkomt. Als er veel meer wordt betaald, maak ik me zorgen dat gezinshuisouders rijk kunnen worden, terwijl er kinderen op de wachtlijst staan. Dat is in mijn ogen niet de bedoeling.’

Franchise-organisatie Driestroom zegt niet uit te komen met het tarief van Zorgmuiters. ‘Wij hebben cliënten met zwaardere zorgindicaties en ons kwaliteitsmodel kost meer geld.’ Driestroom rekent gemiddeld 180 euro per kind per dag voor de middel en zware categorie. Dit is berekend aan de hand van een ondernemersechtpaar met vier of vijf kinderen in huis dat ieder een bruto inkomen van rond de 90.000 euro overhoudt. Driestroom zelf houdt 13 procent van het tarief in. Deze fee betalen aangesloten gezinshuizen voor het regelen van de contracten, het gebruik van het kwaliteitssysteem van Driestroom en toezicht.

Driestroom wil behalve eerlijke tarieven ook dat ondernemers niet te veel verdienen. Zo kan het lucratiever zijn om bijvoorbeeld meer kinderen met een lichte zorgvraag op te nemen dan met een zware zorgvraag.

Een gezinshuis kan ook meer verdienen door meer kinderen in huis te nemen. Gemeenten kunnen hier voorwaarden aan stellen. Zo eist Venlo dat een gezinshuis niet meer dan vier kinderen op mag vangen, terwijl in Zeeland twee tot zes kinderen mogen worden opgenomen, afhankelijk van de zwaarte van de problematiek. Helmond hanteert een maximum van zes. 

Een zelfstandig gezinshuis heeft volgens Driestroom minimaal vier kinderen nodig om een gezinshuis te kunnen runnen met twee gezinshuisouders. Dat komt met het hoogste tarief van Driestroom neer op een omzet van zo’n 262.800 euro per jaar.

De verdiensten

Bianca en Stephan van gezinshuis De Glimlach staan dag en nacht klaar voor zes kinderen. Wat levert dit hen dit op? 

De omzet van De Glimlach bedroeg in 2020 een kleine 3 ton. Het resultaat van de vof bedroeg 82.018 euro. Dat betekent dat Bianca en Stephan ieder zo’n 41.000 euro bruto kregen uitgekeerd, iets meer dan een modaal salaris. ‘Ik maak dag- en nachtdiensten. Omgerekend houden we er nog geen vijf euro per uur netto aan over. Als we de afschrijvingen er vanaf halen nog minder,’ berekent Bianca.

Hoe verhoudt zich dit tot het algemene beeld? Jeugdzorg Nederland en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) gaan uit van gemiddelde loonkosten van 144.000 euro per echtpaar.

Bianca en Stephan kiezen er net als 261 van de 302 onderzochte gezinshuizen voor om hun bedrijf onder te brengen in een vennootschap onder firma (vof). Als we de bedrijfsresultaten van die 261 onderzochte vof-gezinshuizen vergelijken, komt 29 procent boven de 144.000 euro uit. Zo’n 15 procent houdt meer dan 200.000 euro over en 6 procent heeft een resultaat van meer dan 250.000 euro. 

Martijn Paping, docent belastingrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, rekent voor dat een echtpaar bij een bedrijfsresultaat van 144.000 euro zo’n 100.000 euro netto over zou moeten houden. ‘Dit bedrag wordt meestal niet helemaal als inkomen onttrokken. Vaak blijft een aanzienlijk deel in de onderneming voor bijvoorbeeld onderhoud, investeringen en het opbouwen van een buffer.’ 

Van alle onderzochte vof’s behaalde Gezinshuis Angerlo over de jaren 2018 tot en met 2020 het hoogste bedrijfsresultaat: gemiddeld 377.208 euro. Dat is per vof-lid 188.604 euro per jaar, fors meer dan de Wet Normering Topinkomens (WNT) voorschrijft. (Een vof valt niet onder de WNT.)

Wat vinden de eigenaren hiervan? Mark en Esther Jakobs runnen Gezinshuis Angerlo sinds 2003 en bieden onderdak aan zes tot acht kinderen met een licht verstandelijke beperking in combinatie met psychische problematiek. ‘Wij werken al twintig jaar 24 uur per dag, zeven dagen per week in ons gezinshuis’, aldus Mark Jakobs. ‘Omgerekend naar uurloon verdien ik minder dan mijn medewerkers. Daarbij: gezinshuiszorg is een stuk goedkoper dan dezelfde opvang in grote instellingen.’

Steeds meer bv’s

De afgelopen jaren zetten steeds meer gezinshuisouders hun eenmanszaak of vof om in een bv. In onze dataset telden we 29 aanbieders die inmiddels via een bv zorg leveren. Hiervan maakte 45 procent in 2020 een bedrijfswinst van meer dan 10 procent.

Over de periode van 2018 tot en met 2020 maakte Huize Vinkenbroek uit Roosendaal de hoogste bedrijfswinst: 42 procent. De eigenaren zijn het niet eens met deze nummer 1 positie. Ook volgens hun accountantskantoor ABAB geeft de winst van het bedrijf een verkeerd beeld.

‘De vijf meerderjarige kinderen hebben bijvoorbeeld afgelopen jaren zonder vergoeding in het bedrijf meegewerkt,’ zegt relatiemanager Dirk van den Hurk. Het echtpaar Van der Steen kent zichzelf daarnaast een laag salaris toe: in totaal krijgen ze samen een managementvergoeding van 50.000 euro. Er zijn gezinshuizen die 240.000 euro aan managementvergoeding uitkeren. Dan lijkt de winst daar ineens een stuk lager, maar in werkelijkheid is dat dus niet zo.’ 

Eigenaar Wilion van der Steen zelf zegt zich niet met de boekhouding te bemoeien. ‘Wij denken niet in geld. Wij willen iemand helpen. Als je het puur voor het geld moet doen, doet niemand dit werk. Wij zijn 24 uur per dag bezig, we worden regelmatig ’s nachts uit bed gebeld en staan altijd paraat. Maar weinig mensen houden dat lang vol.’ 

Huize Vinkenbroek breidde de zorgactiviteiten de afgelopen jaren uit met een tienermoederhuis en kamertraining, als oplossing voor kinderen die te oud worden voor een gezinshuis. De jongeren kunnen zo in het zicht van gezinshuisouders zelfstandig leren wonen. 

Een groot deel van de bv’s uit onze data-analyse blijkt de afgelopen jaren hun zorg op een dergelijke manier uit te breiden, of meedere gezinshuizen te starten. Deze groei van zorgactiviteiten zorgt ervoor dat de 29 onderzochte bv’s verantwoordelijk zijn voor een kwart van de totale omzet die de 302 gezinshuizen in 2020 maakten.

Steeds grotere constructies, steeds minder inzicht

Eén bv is geen bv, luidt een bekende uitspraak, en dit geldt ook in de gezinshuissector. Ruim 80 procent van de onderzochte bv-eigenaren heeft meer dan één bv. 45 procent heeft drie of meer bv’s.

De grootste bv-constructie in onze dataset is die van de eigenaren van Albero Gezinshuizen. Zij hadden tijdens de ondersochte periode 12 bv’s. Daarna volgen Zorginitiatief de Bosk (7 bv’s) en Shelterzorg (6 bv’s). 

Complexe bv-constructies zorgen ervoor dat de werkelijke opbrengsten voor de eigenaren lastiger te achterhalen zijn. Docent belastingrecht Paping: ‘De winst is te verhullen door bijvoorbeeld zeer winstgevende activiteiten in een andere bv te plaatsen of te verspreiden over meerdere bv's. Om te bepalen hoeveel winst er wordt gemaakt moet je niet alleen naar de zorg-bv kijken, maar naar alle betrokken bv’s en ook het onroerend goed. Het probleem is dat niet van alle bv’s een uitgebreide jaarrekening gepubliceerd hoeft te worden, waardoor de geldstromen niet transparant zijn.’

‘Ik vind het niet passend bij de geest van de wet dat er zoveel bv-constructies zijn’ 

Volgens Paping hoeft een bv-structuur niet opgezet te zijn om zaken te verhullen of om fiscaal voordeel te behalen. ‘Het kan bedrijfseconomisch heel logisch zijn om iedere locatie in een aparte bv onder te brengen. Mocht er op één locatie iets fout gaan, dan heeft de rest van de groep hier geen last van.’ 

Volgens gezondheidseconoom Wim Groot is het logisch dat je bij hogere omzetten een vof naar een bv omzet, omdat de risico’s groter worden. Toch zet hij wel vraagtekens bij de groei van het aantal bv’s per aanbieder. ‘Ik vind het niet passend bij de geest van de wet dat er zoveel bv-constructies zijn.’ 

Hoogleraar gezondheidseconomie Richard Janssen is niet tegen bv-constructies. Wel vindt hij dat jaarrekeningen van alle betrokken bv’s uitgebreid en transparant verantwoord zouden moeten worden. ‘Dat kan een gemeente afdwingen in een contract.’ Tegelijkertijd vindt Janssen dat het verdienmodel niet uit de hand moet lopen, omdat dit verkeerde mensen aan kan trekken. Wat een redelijk inkomen is voor een gezinshuisouder die 24 uur per dag zeven dagen in de week werkt, vindt hij moeilijk vast te stellen. ‘Het is goed als daar een maatschappelijk debat over wordt gevoerd.’

Luxe villa of noodzakelijk gereedschap?

De verontwaardiging van de buurtbewoners in Helmond begon bij het feit dat De Glimlach is gevestigd in een van de meest luxe villa’s in de buurt. Volgens eigenaresse Bianca hebben de kinderen letterlijk de ruimte nodig om na een moeilijke situatie even tot zichzelf te komen, zodat ze daarna weer met elkaar in gesprek kunnen.‘Een klein huis is hiervoor niet geschikt.’ Daarbij halen ze zichzelf ook nogal wat op de hals, zegt ze: ‘We moeten het landgoed ook zelf onderhouden. Als we deze kinderen niet hadden gehad, zouden we ervoor kiezen om in een appartementje te wonen.’

Gezinshuizen die hun activiteiten uitbreiden, breiden daarbij ook vaak hun vastgoedportefeuille uit

De koop en het onderhoud van een pand is een belangrijk onderdeel van de financiën van gezinshuizen. Gezinshuizen die hun activiteiten uitbreiden, breiden daarbij ook vaak hun vastgoedportefeuille uit. Zo leende zorgbedrijf Shelterzorg uit Wijchen 3 miljoen euro aan de de privé-holding van de eigenaren voor de aankoop van vastgoed. Het echtpaar Langeler begon in 2009 met één zelfstandig gezinshuis en runt inmiddels een concern van vijf christelijke gezinshuizen en een locatie voor beschermd wonen. ‘We willen onze kinderen de beste zorg geven. Daarom hebben we grote panden nodig die geschikt zijn om deze zorg te kunnen bieden,’ verklaart eigenaar Maarten Langeler. 

Shelterzorg kocht in 2015 voor zo’n 1 miljoen euro één pand. De eigenaren van ValBiDam uit Haastrecht (vof) kochten voor hetzelfde geld vijf panden in de afgelopen jaren. Het echtpaar Lucas en Mirjam Pinkse begon in 2008 hun eerste gezinshuis waar ze voor acht kinderen zorgen. Vanaf 2015 openden ze nog vier gezinshuizen. In die huizen wonen ex-stagiaires die na het afronden van hun opleiding in de huizen zijn gaan wonen om de kinderen te begeleiden. 

 Een groot deel van de opbrengsten steekt het echtpaar Pinkse in het onderhoud van hun panden. ‘Bij ons gaat heel veel geld naar verbouwingen en aanpassingen van de panden, omdat een aantal van deze jongeren nu eenmaal niet zuinig omgaat met spullen en hun kamers. Daarnaast moeten wij ook aan allerlei regels voldoen om de veiligheid en leefbaarheid te waarborgen.’

Gezinshuizen die Follow the Money spreekt voor dit onderzoek, geven aan dat hun pand ook als pensioenvoorziening dient. Zij vinden het veelal vervelend als ze aangesproken worden op de verdiensten, omdat ze elke dag van de week intensieve zorg leveren, dag en nacht. Er zijn maar weinig mensen die dat vol kunnen houden en daar mag ook wat tegenover staan, vinden ze.

Romantisch idee

De grote vraag naar gezinshuizen zal leiden tot groei. Om deze groei te kunnen managen, moeten we volgens gezondheidseconoom Richard Janssen wellicht het romantische idee bijstellen van een gezinshuis met twee mensen die 24 uur per dag voor een kind zorgen. ‘Thuis is de beste oplossing, een gezinshuis is second best, maar misschien moeten we een third best accepteren. Als er niet genoeg zelfstandige gezinshuisouders te vinden zijn, dan zal de ontwikkeling van kleine gezinshuisorganisaties met personeel doorzetten.’

Meer gezinshuizen betekent ook: een opdracht voor gemeenten. Uit het voorbeeld van De Glimlach blijkt dat het ook voor hen nog vrij nieuwe materie is. Na het bezwaar van de omwonenden werd duidelijk dat het plaatselijke bestemmingsplan nog niet was ingericht op het vestigen van een gezinshuis. Na twee jaar verstrekte Helmond alsnog de benodigde vergunningen. Tot ongenoegen van de buurtbewoners, die deze beslissing via hun twee advocaten inmiddels aanvechten bij de Raad van State.

Bianca en Stephan van Vegchel betreuren het dat hun buurtbewoners al jaren protesteren tegen hun gezinshuis. ‘Ze zijn hier altijd welkom voor een gesprek.’