Cryptomunt tether vormt de koppeling tussen reguliere banken en de wereld van virtuele munten. Tether is een inwisselbare virtuele dollar die je koopt met echte dollars, om vervolgens te gebruiken voor de aan- en verkoop van andere cryptomunten zoals bitcoin. De munt speelt zo een cruciale rol als valuta voor virtuele muntenhandel.

Nadat de Taiwanese bankrekeningen van Tether vorig jaar werden geblokkeerd door de Amerikaanse bank Wells Fargo, kwam het bedrijf in opspraak: waar waren de echte dollars gebleven, nu Tether geen officiële bankrekeningen meer had? Follow the Money ontdekte dat Tether, uit Hong Kong maar gevestigd op de Britse Maagdeneilanden, was uitgeweken naar een Nederlandse bankrekening bij de ING. Die bank kon in februari echter niet bevestigen dat de miljarden daar waren gestald.

Tether lijkt te zijn gebruikt om de bitcoinkoersen te stabiliseren en manipuleren

Eigenlijk weet niemand met zekerheid waar het geld is gebleven, en of de dollars die de tethers moeten dekken ook allemaal echt bestaan. Na 13 juni laaide de discussie over Tether op toen finance professor John Griffin van de Universiteit van Texas met co-auteur Amin Shams een academisch artikel publiceerde. ‘Tether lijkt te zijn gebruikt om de bitcoinkoersen te stabiliseren en manipuleren,’ schrijven ze.

Is hier sprake van gigafraude – de markt voor cryptomunten heeft momenteel een waarde van 250 miljard dollar – of is Tether een legitiem bedrijf dat slim inspeelt op een gat in de markt? Tether is het nieuwste hoofdstuk in het verhaal over geld en modern bankieren; een verhaal over de oorsprong van onze fluctuerende economie en de crises die daaruit voortkomen.

De valuta onder de cryptomunten

De meeste mensen kennen bitcoin, en wie de cryptohype een beetje volgt heeft ook wel eens van ethereum of ripple gehoord. Tether is veel minder bekend. Toch is tether, na bitcoin, de meest verhandelde van alle ruim 1600 cryptomunten.

Tether is dan ook een bijzondere variant: hij fungeert als cryptoversie van de dollar. Anders dan bij bitcoin fluctueert de koers van tether niet: de munt is altijd precies één dollar waard. Tethers koop je niet om te speculeren op koersveranderingen, maar om andere cryptomunten te kopen en verkopen. De prijs van die munten fluctueert volop: de bitcoinkoers steeg vorig jaar binnen enkele maanden van 3.000 naar 20.000 dollar, maar zakte ook weer even vlot in.

Hoewel de fans cryptomunten graag beschrijven als een alternatief voor fiat geld, zijn de meeste speculanten vooral geïnteresseerd in de koers van de munten ten opzichte van datzelfde fiat geld. Ze drukken de prijs van een bitcoin, of de waarde van hun cryptoportefeuille, in dollars uit. Tether speelt daar slim op in. De munt combineert de technische functionaliteit die vereist is voor snelle handel op de cryptobeurs met een vaste dollarwaarde.

Sommigen zien cryptomunten als valuta van de toekomst; tether is voorlopig de enige cryptomunt die deze belofte waarmaakt. Met een beurshandelsvolume van ruim 4 miljard dollar per etmaal, is het uitgegroeid tot de geprefereerde valuta voor het verhandelen van andere cryptomunten. En aangezien er slechts 2,7 miljard stuks in omloop zijn, wisselen sommige tethers dus meermaals per dag van eigenaar.

Volledige dekking

Er is officieel maar één manier waarop nieuwe tethers het levenslicht kunnen zien: door dollars (of euro’s) op de bankrekening van Tether te storten. Zonder achterliggend kapitaal kan Tether de beloofde dekking van de munten immers niet waarmaken.

Maar juist over die dekking is twijfel gerezen, gevoed door een aantal opmerkelijke gebeurtenissen. Zo gaf het bedrijf de meeste tethers uit nadat zijn bankrekeningen waren geblokkeerd. Het aantal tethers steeg sindsdien explosief: van 60 miljoen naar 2,7 miljard. De grote vraag: op welke rekeningen staan de echte dollars die deze tethers dekken?  

Tezelfdertijd verbrak het bedrijf de banden met zijn accountant, Friedman LLP, zodat geen enkele onafhankelijke partij nu inzicht heeft in Tethers boekhouding. De gebruikers van tether moeten het woord van de oprichters maar vertrouwen. Dat zijn Chief Strategy Officer (cso) Philip Potter, een Amerikaanse oud-zakenbankier die op zijn 25e uit Morgan Stanley werd geschopt nadat hij tegen the New York Times pochte over zijn salaris; cfo Giancarlo Devasini, een softwarepiraat uit Italië, die een deal met de overheid sloot om vervolging te ontlopen; en ceo Jan Ludovicus van der Velde, een Nederlander die zijn (online) sporen vakkundig heeft gewist, waardoor we alleen weten dat hij al jaren in Azië woont en actief was bij private equity partijen.

De Amerikaanse toezichthouder Commodity Futures Trading Commission (CFTC) gelooft deze heren in ieder geval niet op hun blauwe ogen. Volgens Bloomberg werd Tether in december gedagvaard door de CFTC, die op zoek is naar bewijs voor het bestaan van de dollarreserves.

Manipulatie en zelfregulering

Tether is inmiddels niet het enige cryptobedrijf dat onder het vergrootglas van de CFTC ligt. In mei begon de financiële waakhond een breed onderzoek naar marktmanipulatie en oplichterij op de cryptobeurzen. Professor John Griffin, die vermoedt dat tether is gebruikt om koersen te manipuleren, zegt: ‘Het is makkelijk om deze markt te bedonderen, juist vanwege het gebrek aan toezicht.’

Sommige prominente figuren uit de cryptowereld, waaronder de tweelingbroers Winklevoss – de schatrijke medeoprichters van Facebook en inmiddels bitcoinmiljardairs met een eigen beurs, Gemini Trust – pleitten daarom voor zelfregulering en toezicht bij cryptohandelsplatformen. Andere cryptopioniers blijven huiverig voor elke vorm van overheidsbemoeienis.

_{*Erik Voorhees is een Amerikaanse ondernemer betrokken bij verschillende cryptobedrijven, ShapeShift.io, Coinapult, BitInstant en Satoshi Dice. Hij is een criticaster van geld uitgegeven door de overheid.} 

_{*Roger Ver is een (vroege) bitcoin investeerder met de bijnaam 'bitcoin jesus'. Hij promoot momenteel vooral cryptomunt bitcoin cash als de 'ware bitcoin'. Hij is een uitgesproken anarcho-kapitalist en leverde zijn Amerikaanse paspoort in voor burgerschap in het Caribische eiland Saint Kitts en Nevis}

Die huiver komt voort uit wantrouwen jegens overheid en centrale banken. Veel bitcoinfans beschouwen cryptocurrencies als het antwoord op het ‘corrupte fiat geld’ van overheden en (centrale) banken. Het oorspronkelijke idee achter bitcoin was dan ook idealistisch: het moest een veilig betaalmiddel zijn dat niet door een centrale partij kan worden gemanipuleerd.

Centrale banken

Wat hebben overheden en banken met ‘ons geld’ gedaan dat bitcoinfans niet zint? Het antwoord schuilt in de manier waarop banken vrijwel ongelimiteerd geld scheppen. Centrale en commerciële banken hebben het privilege om krediet te verstrekken, zonder daarvoor eerst financiering aan te hoeven trekken. Ze lenen dollars of euro’s uit die nog niet bestonden en creëren zo nieuw geld.

Na de kredietcrisis hebben bestuurders van centrale banken hun mandaat flink opgerekt om banken te redden en de economie te stimuleren met nieuw geld. Onder het mom van het publieke belang koopt de Europese Centrale Bank (ECB) obligaties op van bedrijven en staten die volgens de regels van het kapitalisme eigenlijk failliet zijn. Deze oneigenlijke staatssteun aan de status quo zorgt voor (kortstondige) stabiliteit, maar is tegelijkertijd slecht voor productiviteitsverbetering en innovatie. Veel van het nieuwe geld blijft in de financiële markten hangen, waardoor nieuwe bubbels ontstaan op beurzen en huizenmarkt.

Governance

Cryptovoorstanders zoeken de vernieuwing van ons geldstelsel daarom in een democratische governance en munten waarvan de regels worden bewaakt door algoritmes. Blockchain, de technologie achter deze programmeerbare munten, zou die structuur kunnen faciliteren. Zo is de hoeveelheid bitcoins (de eerste cryptomunt die in circulatie kwam) mathematisch begrensd. Ook is er geen centrale partij die de computercode in zijn eentje kan veranderen, om zo de regels naar zijn hand te zetten; dat kan alleen wanneer er consensus bestaat binnen het netwerk van gebruikers.

Wanneer de euro volgens zo’n principe zou werken, had de ECB alleen met consensus van het netwerk allerlei kwakkelende staten en bedrijven overeind kunnen houden door de geldpers aan te zwengelen. Van oneerlijke staatssteun zou geen sprake zijn geweest, maar tegelijkertijd kun je je afvragen of we met een geprogrammeerde toezichthouder nog in staat zijn om adequaat te reageren bij onvoorziene economische omstandigheden.

Veel bitcoinproponenten hebben een onbegrensd vertrouwen in de vrije markt om met oplossingen te komen. Het is echter de vraag of dat oplossingen zijn die de nutsfunctie van geld voor alle burgers waarborgen. Ook in de cryptowereld is sprake van machtsconcentratie, die voor eigen gewin misbruikt kan worden. Bitcoinexpert Nick Szabo zegt hierover: 'Bitcoin is het veiligste financiële netwerk ter wereld, maar de gecentraliseerde bedrijven eromheen behoren tot de onveiligste.' Tether is zo'n bedrijf

_{*Francis Pouliot is een Canadese libertariër en crypto-voorstander. Hij is oprichter van blockchain startup Satoshi Portal dat financiele services biedt gebaseerd op bitcoin.} 

Het verdienmodel van Tether

De creatie van nieuwe tethers is, anders dan bij bitcoin, niet begrensd tot 21 miljoen stuks, gedecentraliseerd of democratisch bepaald. Het Tether-bestuur kan op ondoorzichtige wijze nieuwe munten scheppen. Tether vervult in zekere zin de rol van centrale bank van de cryptowereld.

Tot de reserves van centrale banken zoals de ECB en de FED krijg je alleen toegang met een bankvergunning. Tether heeft de directe toegang tot zijn munt nog exclusiever gemaakt en vergeven aan slechts één partij: Bitfinex, de grootste cryptohandelsbeurs ter wereld. Ook op andere beurzen wordt met tethers gehandeld, maar die zijn eerst bij Bitfinex gekocht om ze vervolgens te verplaatsen. Dankzij de Paradise Papers weten we dat de bestuurders van Bitfinex, niet zonder toeval, dezelfde bestuurders zijn als die van Tether.

Tether verkoopt zijn nieuwe munten één-op-één voor dollars aan Bitfinex. Ze incasseren geen transactiefees, omdat ze niet rechtstreeks zaken doen met andere partijen. De dollars die het bedrijf in bewaring heeft (officieel 2,7 miljard) renderen wanneer ze op een reguliere bankrekening zijn geparkeerd. Hoeveel rente Tether precies incasseert, is echter niet openbaar. Evenmin is inzichtelijk of Bitfinex daadwerkelijk dollars overmaakt in ruil voor nieuwe tethers.

Zusteronderneming Bitfinex verdient, net als de andere beurzen, een klein fee per handelstransactie. Tethers spelen daarin een faciliterende rol als valuta. Bitfinex verdient verder aan het uitlenen van geld voor margin trading. Het is eveneens onduidelijk of de beurs daarvoor dollars of tethers uitleent.

De virtuele geldpers

Het idealisme achter bitcoin heeft bij veel van de 1600 cryptomunten die nu worden verhandeld,  plaatsgemaakt voor de zucht naar financieel gewin. In sommige gevallen gaat dat zelfs gepaard met oplichterij. Ook Tether wordt daarvan verdacht. Tijdens de cryptohype eind vorig jaar, toen de bitcoinkoers door de 20.000 dollar ging en daarna weer instortte, groeide de hoeveelheid tethers exponentieel.

Onderzoekers Griffin en Shams concluderen dat wanneer de prijs van bitcoin daalde, tether werd gebruikt om bitcoins op te kopen, wat de prijs van bitcoin (kortstondig) stabiliseerde. ‘Als er fraude of manipulatie in een markt plaatsvindt, laat dat sporen achter in de data. Die sporen komen in dit geval sterk overeen met de hypothese dat er sprake is van manipulatie.'

Als de hypothese van Griffin klopt, hebben Tether en Bitfinex ongedekte tethers gebruikt om bitcoins en andere cryptomunten aan te kopen, en zo de koersen kunstmatig hoog te houden. Voorkennis over het moment waarop de nieuwe tethers voor extra vraag zullen zorgen, kun je benutten om je eigen zakken te vullen.  

Het stabiliseren van koersen met nieuw geld is geen nieuw fenomeen. Het crisisbeleid van de ECB is op dat principe gebaseerd. Met zijn steunaankopen drijft de ECB koersen van obligaties op, net zoals de bitcoinkoers wordt gestut dankzij aankopen met nieuw gecreëerde tethers. Zowel de hosanna op de aandelen- en obligatiebeurzen als de pieken van bitcoinkoers berusten op een kunstmatige vraag. Op korte termijn zorgt het voor euforie, maar de reële economie ondervindt schade van het blazen van zulke bubbels.

Fort Knox

De alarmbellen rinkelen, maar onomstotelijk bewijs voor fraude met ongedekte tethers is er niet. Volgens Tether zelf zijn de reserves er wel. Op 15 juni – twee dagen na de beschuldigingen van de Texaanse onderzoekers – verspreidde Tether een document van Freeh, Sporkin & Sullivan LLP (FSS), een advocatenkantoor uit Washington, dat hun rekeningen had mogen inzien. Daarin zegt FSS ‘vertrouwen te hebben’ dat de dollars op 1 juni 2018 metterdaad op de rekening van de Puertoricaanse Noble Bank en een onbekende tweede bank stonden.

De check van het advocatenkantoor laat echter te wensen over. Tether wist dat de inspectie zou plaatsvinden, maar belangrijker: het betrof geen audit door een onafhankelijke accountant, maar slechts een document van een advocatenkantoor dat zichzelf volledig indekt en geen garanties afgeeft. Advocaat Eugene Sullivan, een van de naamgevers van FFS, blijkt zelf overigens lid te zijn van de adviesraad van de Noble Bank, waar het geld zou staan.

Tether kan alle twijfel makkelijk wegnemen door inzicht te geven in zijn bedrijfsmodel en de saldi van zijn rekeningen. Toch doet het dat niet. Het lijkt erop dat Tether zijn beleid modelleert naar dat van een centrale bank, de Amerikaanse Federal Reserve (FED). De goudreserves die (tot 1971) de dollar moesten dekken heeft de FED opgeslagen in Fort Knox, maar de omvang van die reserves is al decennialang een groot mysterie. Het inzicht in de zwaarbeveiligde kluizen is even beperkt als bij Tether: er vinden geen onafhankelijke audits plaats.

De waarde van een tether staat of valt bij het vertrouwen van de gebruikers in de beloofde dekking en inwisselbaarheid, want juridische bescherming ontbreekt. Op vergelijkbare wijze was ook de dollar tot 1971 inwisselbaar voor goud. Toen buitenlandse overheden de beloofde gouddekking achter de dollar begin jaren ’70 niet meer vertrouwden – de Amerikaanse geldpers had overuren gemaakt om de Vietnamoorlog te bekostigen – begonnen ze hun dollarreserves in te wisselen voor het Amerikaanse goud. President Richard Nixon zag zich genoodzaakt om de inwisselbaarheid van de opgepompte hoeveelheid dollars in 1971 'tijdelijk' op te heffen.

Dat 'tijdelijke' besluit luidde het einde in van de goudstandaard en het zogenaamde Bretton Woods-systeem; de dollar was niet langer as good as gold. Sindsdien heeft de Amerikaanse dollar 97 procent van zijn waarde verloren ten opzichte van goud, maar ondanks die koersval is het nog altijd de wereldreservemunt.

Eenmaal geïnvesteerd vertrouwen wordt niet snel teruggetrokken, zo blijkt: ondanks alle vraagtekens rond Tether leggen handelaren op de cryptobeurzen nog steeds een volledige dollar neer voor de cryptomunt.

Een nieuwe geldlaag

De belofte van cryptomunten is een verbeterd geldsysteem, waarbij bureaucratie en perverse prikkels worden ingeperkt door het gebruik van algoritmes. Vooralsnog lijkt het echter meer op de bouw van een nieuw (crypto)casino, bovenop het fundament van geldschepping dat bankiers hebben gelegd. Het bancaire mantra daarbij luidt: stapelen. Tethers zijn een vordering op girale dollars. Dat bankgeld is weer een vordering op commerciële banken. Deze banken dekken de bij hen gestalde tegoeden slechts minimaal met de publieke munt van centrale banken – en die munt was op zijn beurt ooit inwisselbaar voor goud. Cryptomunten zijn in die zin slechts een nieuwe geldlaag binnen het bestaande systeem van fractioneel reserve bankieren.

Voor al deze geldsoorten geldt: de partij die het nieuwe geld als eerste heeft, koopt er het meeste voor. Wie het als laatste krijgt, betaalt de prijs – zeker wanneer de kluis met het onderpand op dat moment leeg blijkt te zijn. Of het nou een vordering is op Tether, een commerciële bank of de ECB: de keizer heeft geen kleren aan, maar zolang we dat negeren draait de mallemolen door.