Een boete opleggen of veranderingen eisen, dat kan de Europese Ombudsman niet. Maar de kwalificatie ‘wanbeheer’ is een serieuze smet op het blazoen van het Europees Defensieagentschap (EDA), een publiek EU-orgaan dat sinds 2004 Europese samenwerking op het gebied van defensie moet bevorderen.

Het Defensieagentschap gaf voormalig directeur Jorge Domecq in september 2020, onder voorwaarden, toestemming voor een nieuwe baan als lobbyist bij de defensietak van vliegtuigbouwer Airbus – terwijl het wist dat Domecq de eigen regels omtrent belangenverstrengeling had overtreden door die functie al op zich te nemen voordat hij de goedkeuring binnen had. 

Het EDA wist dat Domecq de eigen regels had overtreden door zijn nieuwe functie op zich te nemen voordat hij goedkeuring had

De Europese Ombudsman, geleid door de Ierse Emily O’Reilly, stelde vast dat het Defensieagentschap het risico op belangenconflicten te laag had ingeschat. ‘Airbus is een van de grootste spelers in de Europese defensie-industrie en heeft als zodanig een belang in de activiteiten van het EDA,’ schrijft ze in haar eindverslag, dat vorige week donderdag werd gepubliceerd.

Airbus is bovendien ontvanger van EU-subsidies en Europese defensiecontracten. Dat de oud-chef van een publiek defensieagentschap zeven maanden na zijn vertrek lobbyist werd bij een defensiebedrijf als Airbus roept dus vragen op.

‘Het publiek moet erop kunnen vertrouwen dat de overheid het algemeen belang dient en niet het particuliere of persoonlijke belang,’ zegt de Ombudsman.  ‘Het feit dat een hoge ambtenaar kort na het verlaten van een overheidsdienst naar de private sector overstapt, kan tot publieke onrust leiden, zoals in dit geval ook gebeurde.’

Om te toetsen of er sprake was van belangenverstrengeling is het van belang te weten wanneer Domecq op een vacature bij Airbus reageerde. Stond hij toen nog aan het hoofd van het EDA?

Airbus heeft Follow the Money nooit willen vertellen wanneer de gesprekken met Domecq zijn begonnen. Ook de Ombudsman is er niet achter gekomen. 

In een brief waarin het Defensieagentschap vragen van de Ombudsman beantwoordt, schrijft het niet weten wanneer Domecq in contact trad met Airbus over een nieuwe baan. Sterker: het EDA vindt dat er geen enkele reden is om die informatie te achterhalen.

Volgens de Ombudsman mag je dat wel verwachten van een overheidsinstantie die een ‘gevoelige draaideurzaak’ van haar voormalige hoogste medewerker onderzoekt. ‘Het feit dat het EDA deze informatie niet heeft willen verkrijgen, is een tekortkoming die erop wijst dat het EDA de zaak niet met de vereiste grondigheid heeft onderzocht.’ 

Airbus heeft nooit willen vertellen wanneer de gesprekken met Domecq zijn begonnen, ook de Ombudsman is er niet achter gekomen 

Tijdens haar onderzoek heeft de Ombudsman aan het EDA voorgesteld om alsnog bij Domecq na te gaan wanneer hij voor het eerst wist van een mogelijke baan bij Airbus. Die suggestie heeft het EDA naast zich neergelegd. Waarom, wil het agentschap tegenover Follow the Money niet zeggen.

Sowieso wil het EDA geen inhoudelijk commentaar geven. Het agentschap bevestigt alleen dat het de conclusies en aanbevelingen van de Europese Ombudsman heeft ontvangen. ‘We zullen de Ombudsman uiterlijk op 15 oktober 2021 een gedetailleerd antwoord geven op hun conclusies en aanbevelingen, zoals gevraagd door de Ombudsman.’ 

Oncontroleerbare voorwaarden

Het EDA gaf Domecq op 7 september 2020 toestemming om bij Airbus aan de slag te gaan, maar onder voorwaarden. Hij mocht tot 31 januari 2021 geen EDA-werknemers belobbyen over zaken waar hij als EDA-directeur verantwoordelijk voor was. 

Voorts mag Domecq – tot 31 januari 2022 – niet met werknemers van het Airbus-kantoor in Brussel overleggen over zaken die het EDA aangaan. Wanneer het binnen het Airbus-concern gaat over EDA-onderwerpen moet Domecq zich aan de gesprekken onttrekken – eveneens tot aan 31 januari 2022.

De Ombudsman noemt het inconsistent dat de voorwaarde voor het belobbyen van EDA-werknemers een jaar korter van kracht was dan de andere twee voorwaarden. Daarbij had de ban breder geformuleerd moeten worden, zodat het Domecq ook verboden zou zijn geweest om werknemers van andere EU-instellingen als de Commissie en de Raad van de EU te belobbyen.

Over de andere twee voorwaarden oordeelt de Ombudsman dat ze niet te controleren en niet te handhaven waren. Het EDA lijkt die conclusie ook zelf te hebben getrokken, getuige hun reactie op een vraag van O’Reilly. Het agentschap schreef aan de Ombudsman dat het ‘noch de middelen noch de bevoegdheid heeft om een systematische monitoring van de voorwaarden uit te voeren’.

Draaideur

De Ombudsman doet vaker onderzoek naar (de schijn van) belangenverstrengeling bij hoge EU-ambtenaren die door de ‘draaideur’ van een publieke naar een private functie gaan. Het grootste gevaar is dat zo iemand in zijn overheidsfunctie een beslissing neemt die niet in het algemeen belang is, maar in het belang van zijn toekomstige private werkgever.

Om dat gevaar te verminderen en om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen, hanteren alle EU-instellingen gedragsregels en ‘afkoelperiodes’, maar het komt nauwelijks voor dat verzoeken om toestemming voor een nieuwe functie worden afgewezen.

Vorig jaar speelde er een vergelijkbare draaideurzaak bij de Europese Bankenautoriteit (EBA), die toezicht houdt op de financiële sector. Adam Farkas, het hoofd van de bankenwaakhond, verruilde zijn functie voor een baan bij AFME, de Europese lobbyclub van de financiële sector. De Ombudsman concludeerde na onderzoek dat de Bankenautoriteit deze carrièreswitch had kunnen en moeten verbieden.

Sinds februari doet de Ombudsman ook onderzoek naar de Europese Commissie, die eveneens regels hanteert voor oud-ambtenaren die in de private sector willen werken: twee jaar na vertrek bij de Commissie moeten oud-werknemers toestemming vragen voordat ze bij een commercieel bedrijf gaan werken dat actief is in een sector waarop ze bij de Commissie invloed hadden.

De Ombudsman concludeerde dat de Bankenautoriteit de carrièreswitch van Farkas had kunnen en moeten verbieden

Volgens onderzoek van de non-profitorganisatie Corporate Europe Observatory weigerde de Commissie in 2019 slechts drie keer toestemming te verlenen aan een overstap vanwege het risico op belangenverstrengeling – 363 verzoeken werden dat jaar goedgekeurd.

‘De EU-instellingen hébben de bevoegdheid om te voorkomen dat iemand naar een nieuwe functie gaat als ze constateren dat er een potentieel belangenconflict is,’ zei Emily O’Reilly in een persconferentie in mei.

Maar kennelijk zien noch ambtenaren die lobbyist worden, noch hun oud-collega’s die voor zo’n overstap toestemming moeten geven, dat er voor de Europese Unie imagoschade kleeft aan het draaideurfenomeen. 

O’Reilly: ‘Ik denk dat er nog steeds geen sterk bewustzijn is waarom dit een probleem is. Als ze niet worden tegengehouden door hun oud-werkgever, zal deze praktijk voortduren.’